Hz. Peygamber Döneminde Safî Uygulaması: Mahiyeti, Uygulanışı ve Önemi

Year 2025, Volume: 13 Issue: 2, 483 - 499, 30.11.2025

Hacı Mehmet Altuntaş

https://doi.org/10.33931/dergiabant.1731039

Abstract

Bu makale, Hz. Peygamber dönemindeki “safî” uygulamasını; dilbilimsel kökenlerinden başlayarak, mahiyeti, uygulanışı ve önemi bakımından çok yönlü olarak analiz etmektedir. Mevcut literatürde genellikle genel ganimet taksimi içinde ele alınan safî, bu çalışmada ilk kez müstakil ve derinlemesine incelenmiştir. Birincil İslami kaynaklar temelinde yapılan incelemede, safînin, İslam öncesi Arap liderlik geleneklerinden izler taşısa da İslami prensiplerle yeniden şekillendirilen ve Hz. Peygamber’e özgü, çok boyutlu bir imtiyaz olduğu öne sürülmektedir. Bu imtiyaz, yalnızca maddi bir pay olmaktan öte, liderlik, kaynak yönetimi, sosyal ilişkilerde, diplomatik girişimlerde ve idarî tasarruflarda stratejik bir araç olarak kullanılmıştır. Makalede, safînin diğer ganimet paylarından ayrılan yönleri; Zülfikar kılıcı, özel hayvanlar ve esirler/cariyeler gibi somut örnekler ışığında uygulamanın niteliği, seçim kriterleri ve toplumsal sonuçları ayrıntılı biçimde ele alınmıştır. Sonuç olarak, safî uygulamasının erken İslam toplumunda Hz. Peygamber’in otoritesini güçlendiren ve yönetimde stratejik bir araç olarak kullanılan merkezi rolü vurgulanmış; böylece, konunun literatürde daha bütüncül bir şekilde anlaşılmasına katkı sağlanmıştır.

Keywords

İslam Tarihi , Ganimet , Safî , Liderlik , Kaynak Yönetimi

Ethical Statement

Bu çalışma "YÖK Doktora Sonrası Araştırma Programı (DOSAP), Yükseköğretim Kurumları tarafından destekli bilimsel araştırma projesi, Yürütücü: HACI MEHMET ALTUNTAŞ, Danışman: Ömer Özsoy, 01/03/2025-31/05/2025" kapsamında tarafımdan üretilmiştir.

Supporting Institution

YÖK (Yüksek Öğretim Kurumu)

Project Number

YÖK Doktora Sonrası Araştırma Programı (DOSAP)

Thanks

Makale için bu platformda verdiğiniz emek için kalbi teşekkürlerimi sunuyor kolaylık diliyorum.

The Practice of Ṣafī During the Prophet's Era: Its Nature, Implementation, and Significance

Abstract

This article analyzes the practice of “ṣafī” during the time of the Prophet Muhammad from a multifaceted perspective, considering its linguistic roots, nature, implementation, and significance. While the existing literature generally addresses safî within the broader context of war booty distribution, this study uniquely undertakes a focused and in-depth examination. Relying on primary Islamic sources, the paper argues that, although ṣafī carries traces of pre-Islamic Arab leadership traditions, it was reshaped by Islamic principles and constituted a unique, multi-dimensional privilege exclusive to the Prophet. This privilege was not just a material share; it also served, in leadership, resource management, social relations and diplomatic initiatives, as a strategic instrument in governance. The article details the distinguishing aspects of ṣafī compared to other portions of booty, discussing the practice’s characteristics, selection criteria, and social outcomes through concrete examples like the Zulfiqar sword, special animals, and captives. In conclusion, the study highlights the central role of ṣafī, strengthening the authority of the Prophet and serving as a strategic instrument in governance in early Islamic society, thus contributing to a more comprehensive understanding of the issue in the literature.

Keywords

Islamic History , War Booty , Safī , Leadership , Resource Management

Project Number

YÖK Doktora Sonrası Araştırma Programı (DOSAP)

References

• Abdürrezzâk, Ebû Bekr Abdürrezzâk b. Hemmâm b. Nâfi‘ es-San‘ânî el-Himyerî. el-Muṣannef fi’l-ḥadîs̱. Kâhire: Dâru’t-Teʿṡîl, 2015.
• Acarlıoğlu, Ahmet. “Hz. Peygamber’in (s.a.s.) Nafakasını ve Geçimini Nasıl Temin Ettiğine Dair Bir Değerlendirme”. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/1 (30 Haziran 2021), 527-553. https://doi.org/10.17859/pauifd.880230
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî. el-Müsned. Cemʿiyyetu’l-Meknez, 2010.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî. Kitâbü’l-ʿİlel ve maʿrifeti’r-ricâl. Kâhire: Dâru’l-Fârûḳ, 2013.
• Belâzurî, Ahmed b. Yahyâ b. Câbir. Ensâbu’l-Eşrâf. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1996.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî el-Buhârî. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. Beyrût: Dâru Ṭavḳi’n-Necât, 1422H.
• Câhiz, Ebû Osmân Amr b. Bahr b. Mahbûb el-Câhiz el-Kinânî. Kitâbü’l-Ḥayevân. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l- ʿİlmiyye, 2003.
• Ebû Dâvûd, Ebû Dâvûd Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. es-Sünen. Kâhire: Dâru’t-Teʾṡîl, 2015.
• Ebû Hilâl el-Askerî, Ebû Hilâl el-Hasen b. Abdillâh b. Sehl el-Askerî. el-Evâʾil. Dâru’l-Beşîr, 1408H.
• Ebû Ubeyd, Ebû Ubeyd el-Kāsım b. Sellâm b. Miskîn el-Herevî. Kitâbü’l-Emvâl. Riyâd: Dârü’l-Minhâc, 2007.
• Ebû Yûsuf, Ya‘kūb b. İbrâhîm b. Habîb b. Sa‘d el-Kûfî. Kitâbü’l-Ḫarâc. Kâhire: el-Mektebetu’l-ʾEzheriyye, 1979.
• Ebû Yûsuf, Ya‘kūb b. İbrâhîm b. Habîb b. Sa‘d el-Kûfî. Kitâbü’l-Ḫarâc. Kâhire: el-Mektebetu’l-Ezhariyye lil-Turâth, 1999.
• Ebü’l-Cehm, Ebü’l-Cehm el-A‘lâ b. Mûsâ el-Bâhilî. Cüzü Ebî’l-Cehm. Riyâd: Mektebetü’r-rüşd, 1999.
• Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed b. Ezher el-Ezherî el-Herevî. Tehẕîbü’l-luġa. Beyrut, 2001.
• Ferezdak, Ebû Firâs Hemmâm b. Gālib b. Sa‘saa et-Temîmî. Dîvân. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1987.
• Halîl b. Ahmed, Ebû Abdirrahmân el-Halîl b. Ahmed b. Amr b. Temîm el-Ferâhîdî. Kitâbü’l-ʿAyn. Beyrut: Mektebetu’l-Hilâl, 1988.
• Hammâd b. İshak, Ebû İsmâîl Hammâd b. İshâk b. İsmâîl el-Ezdî el-Bağdâdî el-Mâlikî. Teriketü’n-nebî ve’s-sübülü’lletî veccehehâ fîhâ. Beyrût: y.y., 1984.
• Hansâ, Ümmü Amr Tümâdır bint Amr b. el-Hâris b. eş-Şerîd. Dîvânü’l-Ḫansâʾ. Beyrût: Dâru’l-Maʿrife, 2004.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî. es-Ṡaḥîḥ. Beyrût: Dâru İbn Ḥazm, 2013. Basım, t.y.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdülmelik b. Hişâm b. Eyyûb el-Himyerî el-Meâfirî el-Basrî. es-Sîretü’n-nebeviyye. Beyrut: Darü’l-Kitâbi’l-Arabi, 1990.
• İbn İshak, Ebû Abdillâh Muhammed b. İshâk b. Yesâr b. Hıyâr el-Muttalibî el-Kureşî el-Medenî. es-Sîre. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1978.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullāh b. Müslim b. Kuteybe ed-Dîneverî. eş-Şiʿr ve’ş-şuʿarâ. Kâhire: Dâru’l-Ḥadîŝ, t.y.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Rüveyfiî. Lisânü’l-ʿArab. Beyrut: Dârü Sâdir, 1993.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sa‘d b. Menî‘ el-Kâtib el-Hâşimî el-Basrî el-Bağdâdî. eṭ-Ṭabaḳātü’l-kübrâ. Kâhire: Mektebetu’l-Ḫancî, 2001.
• İbn Zenceveyh, Ebû Ahmed Humeyd b. Mahled b. Kuteybe el-Horasânî. Kitâbü’l-Emvâl. Riyad: Merkezu’l-Melik Fayṡal, 1986.
• İbnü’l-Kelbî, Ebü’l-Münzir Hişâm b. Muhammed b. Sâib b. Bişr el-Kelbî el-Kûfî. Cemheretu Ensâbi’l-ʿArab. Kâhire: Dâru’l-Me’ârif, 1981.
• İbnü’l-Kelbî, Ebü’l-Münzir Hişâm b. Muhammed b. Sâib b. Bişr el-Kelbî el-Kûfî. Kitâbü’l-Eṣnâm. Kâhire: Dâru’l-Kutubi’l-Mıṣriyye, 2000.
• İbnü’l-Münzir, Ebû Bekr Muhammed b. İbrâhîm b. el-Münzir en-Nîsâbûrî. el-İşrâf ʿalâ meẕâhibi’l-ʿulemâʾ. Riyâd: y.y., 2004.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh el-Kurtubî. el-Câmiʿ li-aḥkâmi’l-Ḳurʾân. Riyâd: Dâru ʿÂlemi’l-Kutub, 2003.
• Ma‘mer b. Râşid, Ebû Urve Ma‘mer b. Râşid el-Basrî es-San‘ânî. el-Câmiʿ. Beyrût: el-Mektebu’l-İslâmî, 1982.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî el-Mâverdî. el-Aḥkâmü’s-sulṭâniyye. Kâhire: Dâru’l-Ḥadîŝ, y.y.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî el-Mâverdî. en-Nüket ve’l-ʿuyûn. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1992.
• Merzûḳî, Ebû ʿAlî Ahmed b. Muhammed b. el-Hasan el-İsfahânî. Şerḥu Dîvânu’l-Ḥamâse. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 2003.
• Muhammed b. Habîb, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Habîb b. Ümeyye b. Amr el-Hâşimî. el-Münemmaḳ fî aḫbâri Ḳureyş. Beyrut: ʿÂlemu’l-Kutub, 1985.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. Kâhire: Dâru’t-Teʾṡîl, 2014.
• Özdemir, Mehmet Nadir. Hz. Peygamber Döneminde Ganimet Uygulamaları. Ankara: Otto, 2016.
• Sâhib b. Abbâd, Ebü’l-Kāsım İsmâîl b. Abbâd b. el-Abbâs et-Tâlekānî. el-Muḥîṭ fi’l-luġa. Beyrut: ʿÂlemu’l-Kutub, 1994.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. el-Mebsûṭ. 31 Cilt. Beyrût: Darü’l-Ma‘rife, 1993.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. Şerḥu’s-Siyeri’l-kebîr. Kâhire: eş-Şirketu’ş-Şarḳiyye, 1971.
• Şâtıbî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Mûsâ b. Muhammed el-Lahmî eş-Şâtıbî el-Gırnâtî. el-İʿtiṣâm. Riyad: Dâru İbn ʿAffân, 1992.
• Taberî, Ebû Caʿfer Muḥammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmilî. Târîḫu’r-rusul ve’l-mulûk ve ṡılatu târîḫ. Beyrût: Dâru’t-Turâŝ, 1967.
• Vâkıdî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ömer b. Vâkıd el-Vâkıdî el-Eslemî el-Medenî. Kitâbü’l-Meġāzî. Beyrût: Dâru’l-Alemî, 1989.
• Yâkūt el-Hamevî, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn Yâkūt b. Abdillâh el-Hamevî el-Bağdâdî er-Rûmî. Muʿcemü’l-büldân. Beyrût: Dâru Ṡâdır, 1995.
• Zekeriyyâ, Ebû’l-Ferec el-Meʿâfî b. Zekeriyyâ b. Yaḥyâ el-Cerîrî en-Nehrevânî el-Meʿâfî b. el-Celîsu’ṡ-Ṡâlihu’l-Kâfî ve’l-Enîsu’n-Nâṡıḥu’ş-Şâfî. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 2005.