Social Dignity and Epistemic Boundaries: A Critical Analysis of the “Who Is My Father?” Ḥadīth

Year 2025, Volume: 13 Issue: 2, 596 - 615, 30.11.2025

Murat Mirzaoğlu

https://doi.org/10.33931/dergiabant.1740741

Abstract

According to various narrations, two individuals, harbouring doubts regarding their lineage, asked the Prophet Muhammad (pbuh), “Who is my father?” The Prophet responded by affiliating them with the fathers recognized by society and, through his demeanour, expressed his disapproval of such inquiries. It is reported that, in relation to this incident, the Qur'anic verse “Do not ask about things which, if made clear to you, may cause you trouble” (Al-Mā'idah 5/101) was revealed. In this context, the narration involving the question “Who is my father?” stands out as a noteworthy example reflecting the Prophet Muhammad’s approach to the preservation of social structure, the concept of lineage, and the protection of individual dignity. This study aims to analyze the semantic layers of this narration and to identify its place within early Islamic sources. The narration is examined particularly in relation to the pre-Islamic (Jāhiliyyah) understanding of genealogy and the structures of belonging established through lineage within that society. Different transmission routes (ṭuruq) of the narration found in hadith literature have been analyzed, and the historical and sociological context of the text has been explored. The study draws upon early hadith compilations, commentarial and exegetical works, as well as biographical (ṭabaqāt) and prophetic biography (sīrah) literature. Based on the data obtained, an attempt has been made to present a coherent interpretation of the narration, along with an effort at "textual construction." In light of the findings, it is concluded that the Prophet sought to provide clarity in matters of lineage while simultaneously aiming to safeguard social harmony.

Keywords

Ḥadīth , Abdullah ibn Ḥudhāfa , Meaning-Interpretation , Text Construction

Toplumsal Onur ve Bilgi Sınırı: “Benim Babam Kim?” Rivayetinin Tahlil ve Tenkidi

Abstract

Rivayetlere göre iki kişi, nesepleri konusunda birtakım şüpheler taşıdıkları için Hz. Peygamber’e (s.a.s.) “Benim babam kim? sorusunu yöneltmişlerdir. Hz. Peygamber de onları toplumda bilinen babalarına nispet ederek böyle bir soru sormalarını hoş karşılamadığını tavırlarına yansıtmıştır. Bu olaya binaen “Açıklandığı takdirde sizi sıkıntıya sokacak hususlarda soru sormayın.” (el-Mâide 5/101) ayetinin indiği bildirilmiştir. Bu çerçevede “Benim babam kim?” rivayeti, Hz. Peygamber’in toplumsal yapı, nesep anlayışı ve bireysel onuru koruma konusundaki yaklaşımını yansıtan dikkat çekici bir örnektir. Bu çalışma, söz konusu rivayetin anlam katmanlarını çözümlemeyi ve ilk dönem kaynaklardaki yerini tespit etmeyi amaçlamaktadır. Rivayet, özellikle cahiliye dönemindeki soy anlayışı ve toplumda nesep üzerinden kurulan aidiyet ilişkileri bağlamında incelenmiştir. Hadis kaynaklarında yer alan farklı tarikler analiz edilerek, metnin tarihsel ve sosyolojik bağlamı irdelenmiştir. Araştırmada, erken dönem hadis kaynakları, şerh ve tefsir eserleri, tabakât ve siyer literatüründen yararlanılmıştır. Elde edilen bilgiler neticesinde anlam bütünlüğü ortaya konmaya çalışılmış; bir “metin inşası” denemesi yapılmıştır. Elde edilen veriler ışığında Hz. Peygamber’in, nesep meselesinde bir netlik sağlama ve toplumsal huzuru koruma amacı güttüğü sonucuna ulaşılmıştır.

Keywords

Hadis , Abdullah b. Huzâfe , Anlam-Yorum , Metin İnşası

References

• Abdullah es-Sadefî, Salâhuddin Halîl. el-Vâfî bi’l-vefeyât. thk. Ahmed el-Arnâûd - Turkî Mustafa. 29 Cilt. Beyrut: Dâru İhyai’t-Türâs, 2000.
• Abdürrezzâk, Ebûbekr. el-Muṣannef. Kahire: Dâru’t-Ta’sîl, 2013.
• Adıyaman, Ebru. “Turtûşî’nin Ahlâku’n-Nebî İsimli Eserinde Ortak Metin İnşâsı”. Dicle İlahiyat Dergisi 26/2023/2 (2023), 327-342.
• Ahmed b. Hanbel. el-Müsned. thk. Şuayb Arnaût, Adil Mürşid. 45 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• Aykaç, Mehmet. “İbn Hübeyre, Ebü’l-Muzaffer”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Aynî, Ebû Muhammed Mahmûd b. Ahmed Bedrüddîn. ‘Umdetü’l-kārî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. 25 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Bezzâr, Ebûbekir Ahmed. el-Müsned. thk. Mahfûzurrahmân Zeynullah. 18 Cilt. Medine: Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem, 2009.
• Birmâvî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Abdiddâim. el-Lâmiʿu’s-sabîh bi şerhi’l-Câmiʿi’s-sahîh. 18 Cilt. Suriye: Dâru’n-Nevâdir, 1. Basım, 2012.
• Buhârî. es-Sahîh. thk. Mustafa Dîb el-Buğâ. Dımaşk: Dâru İbn Kesîr, 1993.
• Cemmâîlî, Ebû Muhammed Takıyyüddîn Abdülganî el-Makdisî. el-Kemâl fî Esmâi’r-Ricâl. thk. Şâdî b. Muhammed b. Sâlim Âl-i Nu’mân. Kuveyt: Şeriketü Ğerrâs li’d-Diâye ve’l-İ’lâm, 2016.
• Coşkun, Selçuk. “Metin İnşâsının Teorik ve Uygulamadaki Bazı Problemleri Üzerine”. Bayburt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/1 (2015), 37-70.
• Ebû Dâvûd. es-Sünen. thk. Şuayb el-Arnaûd. Beyrut: Dâru Risâleti’l-Âlemiyye, 2009.
• Hamza Muhammed Kâsım. Menâru’l-kârî şerhu muhtasarı Sahîhi’l-Buhârî. thk. Abdulkâdir el-Arnâûd. 5 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Beyân, 1990.
• İbn Abdülber en-Nemerî. et-Temhîd limâ fi’I-Muvatta’-ı mine’l-meânî ve’l-esânîd fî Hadîs-i Resûlillah. thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. Londra: Müessesetü’l-Furkân, 2017.
• İbn Abdülber en-Nemerî, Ebû Ömer Cemâlüddîn. el-İstî’âb fî ma’rifeti’l-ashâb. thk. Ali Muhammed el-Becâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ceyl, 1992.
• İbn Asâkir, Ebü’l-Kâsım Ali b. el-Hasen. Târîhu Dımaşk. thk. Amr b. Ğurâme el-Umerî. 80 Cilt. Şam: Dârü’l-Fikr, 1415/1995.
• İbn Battâl, Ebü’l-Hasan. Şerhu Sahîhi’l-Buhârî. thk. Ebû Temîm Yâsir b. İbrâhim. 10 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2. Basım, 1423.
• İbn Ebû Âsım, Ebû Bekr Ahmed b. Amr b. ed-Dahhâk b. Mahled eş-Şeybânî. el-Âhâd ve’l-mesânî. thk. Bâsim Faysal Ahmed. 6 Cilt. Riyad: Dârü’r-Râye, 1411.
• İbn Ebû Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed. el-Cerḥ ve’t-ta‘dîl. 9 Cilt. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, 1952.
• İbn Ebû Şeybe. Musannef. thk. Sa’d b. Nâsır b. Abdilazîz Ebû Habîb eş-Şeşrî. 21 Cilt. Riyâd: Dâru Künûzi İşbîliyâ, 2015.
• İbn Hacer el-Askalânî. el-İsâbe fî Teyîzi’s-Sahâbe. thk. Âdil Ahmed Abdü’l-Mevcûd - Ali Muhammed Muavvid. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415.
• İbn Hacer el-Askalânî. Takrîbi’t-Tehzîb. thk. Muhammed Avvâme. Haleb: Dâru’r-Reşîd, 1986.
• İbn Hacer el-Askalâni. Tehzîbü’t-tehzîb. 15 Cilt. Dubai: Cemiyyetü Dâri’l-Birr, 2., 2021.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fadl Ahmed b. Ali. Fethu’l-bârî şerhu sahîhi Buhârî. thk. M. Fuad Abdülbâkî. 13 Cilt. Mısır: el-Mektebetü’s-Selefiyye, 1380.
• İbn Hacer el-Askalâni, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî. Ta’rifü ehli’t-takdîs bi merâtibi’l-mevsûfîne bi’t-tedlîs. thk. Âsım b. Abdullah el-Kureyûtî. Amman: Mektebetü’l-Menâr, 1983.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed. es-Sikât. Haydarabâd: Dâiretü’l-Meârifi’l-Usmâniyye, 1973.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdülmelik. es-Sîretü’n-nebeviyye. thk. Mustafa es-Sekâ vd. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü ve Matbaatü Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1375.
• İbn Hübeyre, Ebü’l-Muzaffer. el-İfsâh an me‘âni’s-sıhâh. Riyad: Dârü’l-vatan, 1471.
• İbn İshâk, Ebû Abdillâh Muhammed. Kitâbü’s-siyer ve’l-meğâzî. thk. Süheyl Zekkâr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1978.
• İbn Mâce. Sünen. thk. Şuayb el-Arnaûd - Âdil Murşid. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2009.
• İbn Mülakkın, Ebû Hafs Sirâcüddîn. et-Tavzîh li şerhi Câmi‘i’s-Sahîh. 36 Cilt. Dımeşk: Dârü’n-Nevâdir, 1429.
• İbn Sa’d, Ebû Abdillâh Muhammed. et-Tabakâtü’l-Kübrâ. thk. Ali Muhammed Ömer. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 2001.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzüddîn Alî b. Muhammed. Üsdü’l-Ğâbe fî Ma’rifeti’s-Sahâbe. thk. Ali Mahmud Muavvid - Âdil Ahmed Abdülmevcûd. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• İsmâil b. Ca’fer el-Ensârî, Ebû İshâk. Hadîsü Alî b. Hucr es-Sa’dî an İsmâîl b. Ca’fer el-Medenî. thk. Ömer b. Refûd b. Rafîd es-Süfyânî. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1998.
• Kâdî İyâz, Ebü’l-Fazl b. Mûsâ. İkmâlü’l-Muʿlim bi-fevâʾidi Müslim. 8 Cilt. Mısır: Dâru’l-Vefâ, 1998.
• Kahraman, Abdullah. “Ubeydullah b. Abdullah”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Karacabey, Salih. “Hattâbî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 489-491. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Kirmânî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Yûsuf b. Alî el-. el-Kevâkibü’d-derârî fî şerhi Sahîhi’l-Buhârî. 25 Cilt. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, 2. Basım, 1401.
• Kurtubî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Ömer el-. el-Müfhim limâ eşkele min Telhîs-ı kitâb-i Müslim. thk. Muhyiddîn Dîb Mîstû vd. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1996.
• Ma‘mer b. Râşid. el-Câmi‘. thk. Habîbürrahmân el-A‘zamî. 11 Cilt. Beyrut: el-Meclisü’l-İlmî, 2. Basım, 1403.
• Mizzî, Yûsuf b. Abdurrahman. Tehzîbü’l-Kemâl fî esmâi’r-ricâl. thk. Beşşâr Avvâd Marûf. 35 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1400/1980.
• Moğultay b. Kılıç. İkmâlü Tehzîbi’l-Kemâl fî Esmâi’r-Ricâl. thk. Muhammed Osmân. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2011.
• Mukâtil b. Süleymân, Ebü’l-Hasen. Tefsîru Mukâtil b. Süleymân. thk. Abdullah Mahmud Şehâte. Beyrut: Dâru İhyai’t-Türâs, 1423.
• Mûsâ Şâhin Lâşîn. Fethü’l-mün’im şerhu Sahîh-i Müslim. 10 Cilt. Kahire: Dâru’ş-Şurûk, 2002.
• Müslim. es-Sahîh. thk. Muhammed Fuad Abdülbâkî. Kahire: Matbaatü Îsâ el-Bâbî el-Halebî, 1955.
• Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed en-. es-Sünen (el-Müctebâ). thk. Abdülfettâh Ebû Gudde. Haleb: Mektebetü’l-Matbûati’l-İslâmiyye, 2. Basım, 1406.
• Nevevî, Ebû Zekeriyya Yahya. el-Minhâc şerhu sahîh-i Müslim b. Haccâc. 9 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2. Basım, 1972.
• Saîd b. Mansûr. Sünen. thk. Sa’d b. Abdullah b. Abdulaziz Âl Humeyd. Riyad: Dâru’s-Sumay’î, 1997.
• Süyûtî, Abdurrahmân Celâleddîn es-. et-Tevşîh şerhu’l-Câmi‘is-Sahîh. thk. Rıdvan Câmi Rıdvan. 9 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-rüşd, 1419.
• Şinkîtî, Muhammed b. Hıdır b. Seyyid Abdullah. Kevseru’l-me’âni’d-derârî fî keşfi habâyâ Sahîhi’l-Buhârî. 14 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1. Basım, 1415.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Câmiu’l-beyân an Te’vîl-i âyi’l-Kur’ân. thk. Abdullâh Abdülmuhsîn et-Turkî. Kahire: Dâru’l-Hicre, 2001.
• Tirmizî, Ebû Îsâ. el-Câmiü’s-Sahîh. thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1996.
• Usmânî, Muhammed Takî. Tekmiletü Fethi’l-Mülhim bi şerh-i Sahîhi’l-İmâm-ı Müslim. Dâru’l-Kalem, 1. Basım, 2006.
• Vellevî, Muhammed b. Ali b. Âdem Musa el-İsyubi el-. el-Bahru’l-muhitü’s-seccâc fî şerhi’s-Sahîhi’l-İmâm Müslim b. el-Haccâc. 47 Cilt. Riyad: Dâru İbni’l-Cevzî, 1. Basım, 1436.
• Yardım, Ali. “Abdullah b. Huzâfe”. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Yücel, Ahmet. Hadis Usulü. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 67. Basım, 2024.
• Zehebî, Şemsüddîn Ebû Abdullah. el-Kâşif fî Ma’rifet-i Men lehû rivâyetün fi’l-Kütübi’s-Sitte. thk. Muhammed Avvâme - Ahmed Muhammed Nemr el-Hatîb. 2 Cilt. Cidde: Dârü’l-Kıble, 1992.
• Zehebî, Şemsüddîn Ebû Abdullah. Siyeru A‘lâmi’n-Nübelâ. thk. Şuayb el-Arnaût. 25 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1405/1985.
• “MAXQDA”. Erişim 08 Ağustos 2025. https://www.enorm.com.tr/maxqda