Klasik Türk Şiirinde Peygamberler ile Âşık Arasındaki Anlam Derinlikleri

Yıl 2024, , 959 - 1001, 30.06.2024

Ayşe Yılmaz

https://doi.org/10.15247/devdergisi.1470009

Öz

Tanrı’nın emir ve yasaklarını bildirmekle vazifeli peygamberlerin kıssaları, edebiyatın anlam ve estetik alanında geniş yer bulmuştur. Yapılan telmihlerle hem manevi birikimden beslenen gelenek sürdürülmüş hem de beyitleri güçlendiren anlam katmanları inşa edilmiştir. Şiirin bir diğer önemli teması aşk, âşığın penceresinden ele alındığında asla bitmez bir acı hâliyken peygamber kıssaları ile bu acının anlatımı daha ziyade derinlik kazanır, okur üzerindeki tesirden emin olunur. Istırap yörüngesinde dönen aşktan şikayetçi olmayan âşık, hislerini Tanrı’nın çetin imtihanlarıyla karşılaşmış peygamberleri vasıtasıyla anlattığında acısına manevi basamaklar ekleyebilir. Klasik şiirde âşık kendini ekseriyetle; Âdem peygamberin cennetten kovuluşuyla, İdris peygamberin ilmȋ yönüyle, Nuh peygamberin tufana karşı verdiği mücadeleyle, İbrahim peygamberin ateşe atılmasıyla, İsmail peygamberin kurban edilecekken sergilediği metanetle, Yakup peygamberin oğlu için döktüğü gözyaşlarıyla, Yusuf peygamberin atıldığı kuyuyla, Eyyȗb peygamberin sabrıyla, Musa peygamberin Tanrı’nın tecellisini görmesi ve Tanrı ile konuşabilmesiyle, Davud peygamberin içe işleyen sesiyle, Zekeriya peygamberin zalimler tarafından katledilişiyle, İsa peygamberin şifalı nefesi ve göklerdeki makamıyla alakalı hususiyetleriyle ilişkilendirir. Bu makalede âşık ve mezkûr peygamberler arasında kurulan anlam bağları, seçilen beyitler ışığında incelenmiş ortaya çıkan güçlü hayaller, derin hisler ve üslup zenginlikleri izah edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Şiir, Peygamber, Aşk, Âşık, Hüzün, Telmih.

Kaynakça

• Ahmed Cevdet Paşa (1981). Kısas-ı Enbiya ve Tevârih-i Hulefâ, Ankara: Çile Yayınları.
• AK, Coşkun (1987). Muhibbȋ Dȋvânı, İstabul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• AK, Coşkun (2001). Bağdatlı Rûhȋ Dȋvânı (Karşılaştırmalı Metin), Uludağ Üniversitesi Yayınları, Bursa.
• AKDOĞAN, Yaşar (2018). Ahmedȋ Dȋvânı, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, e-kitap.
• AKKUŞ, Metin (1993). Nef‘î Divanı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• AKPINAR, Burhan ve Ersözlü, Zehra Nur (2008). “Görme ve Koklama Duyularının Bilişsel Öğrenme Sürecindeki Rollerinin Karşılaştırılması”, Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 3(2), 42-53.
• ARSLAN, Mehmet (2002). Şeref Hanım Divanı, İstanbul: Kitabevi Yay.
• AYDIN, Mahmut (2013). “Zekeriyya”, İslam Ansiklopedisi, C.XLIV. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları.
• AYVERDİ, İlhan (2008). Kubbealtı Lügati, İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
• BATİSLAM, Hanife Dilek (2003). “Divan Şiirinde Aşık, Sevgili, Rakip Üçlüsü ve Ölüm” Folklor/Edebiyat, C.IX, S.34, s.186-199.
• BİLKAN, Ali Fuat (2011). Nâbȋ Dȋvânı 1-2, Ankara: Akçağ Yayınları.
• ÇAVUŞOĞLU, Mehmet ve M. Ali Tanyeri (2023). Hayretî Divan, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, e-kitap.
• ________ (1987). Zâtî Divanı (Edisyon Kritik ve Transkripsiyon), İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Derleme Sözlüğü (1982). Ankara: TDK Yayınları.
• ELMALILI, Hamdi Yazır (2021). Hak Dini Kur’an Dili, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• ERGİN, Muharrem (1980). Kadı Burhaneddin Divanı, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• GÜRER, Abdülkadir (1993). Şeyh Gâlib Dȋvânı (İnceleme-Metin), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, doktora tezi.
• GÜRKAN, S. Leyla (2013). “Zebȗr”, İslam Ansiklopedisi, C.XLIV. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları.
• İPEKTEN, Haluk (1970). Nâ’ilȋ-i Kadȋm Dȋvânı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• İSEN, Mustafa ve Cemal Kurnaz (1990). Şeyhî Divanı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• İslâm Ansiklopedisi (2012). Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları.
• HARMAN, Ömer Faruk (2000). “İsa”, İslam Ansiklopedisi, C.XXII. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları.
• KARAHAN, Abdülkadir (1966). Kanunî Sultan Süleyman Çağı Şairlerinden Figânî ve Divançesi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• KAVRUK, Hasan (2001). Şeyhülislâm Yahyâ Dȋvânı, Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• KÖKSAL, M. Asım (1993). Peygamberler Tarihi, Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kuran-ı Kerim (1995). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• KURNAZ, Cemal (2010). “Vuslat Yolculuğu”, Turkish Studies, 5(3), 447-461.
• KÜÇÜK, Sabahattin (1994). Bâkî Divanı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• MACİT, Muhsin (2001). Nedȋm Hayatı Eserleri ve Sanatı, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Mehmed Salâhî (2023). Kâmûs-ı Osmânî (haz: K. A. Yılmaz), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• MENGİ, Mine (2020). Mesȋhȋ Dȋvânı, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, e-kitap.
• ONAY, Ahmet Talat (2007). Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü (Hazırlayan: C. Kurnaz), Ankara: Birleşik Yayınevi.
• ÖZMEN, Mehmet (2017). Ahmed-i Dâî Divanı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• PALA, İskender (2000). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• PARLATIR, İsmail (2012). Fuzȗlȋ Türkçe Dȋvân, Ankara: Akçağ Yayınları.
• ŞENTÜRK, Ahmet Atillâ (2016). Osmanlı Şiiri Kılavuzu 1. İstanbul: OSEDAM.
• SARAÇ, Yekta (2002). Emrî Divanı, İstanbul: Eren Yayıncılık.
• TARLAN, Ali Nihat (1992). Ahmet Paşa Divanı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• ________ (1992). Hayâlȋ Divanı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• ________ (2004). Şeyhî Divanı’nı Tetkik, Akçağ Yayınları, Ankara.
• ________ (1997). Necati Beg Divanı, Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• TOLASA, Harun (1979). Şeyhülislâm Bahâyî Efendi Divânı’ndan Seçmeler, Tercüman 1001 Temel Eser. İstanbul: Kervan Kitapçılık.
• TULUM, Mertol; M. Ali Tanyeri (1977). Nev‘î - Divan, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• TOPRAK, Muhbet (2006). Şeyhülislâm Bahâyî Dîvânı Şerhi, Pamukkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, yüksek lisans tezi.
• TURAN, Lokman (1998). Yenişehirli Avnȋ Bey Dȋvânı’nın Tahlili (Tenkitli Metin), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü doktora tezi, Erzurum.
• Türkçe Sözlük (2004). TDK Yayınları.
• YAVUZ, Kemal; Orhan Yavuz (2016). Muhibbî Dîvânı, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
• YAVUZ, Y. Şevki (2007). “Peygamber”, İslam Ansiklopedisi, C.XXXIV. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları.
• YENİTERZİ, Emine (1993). Divan Şiirinde Na’t, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• YILMAZ, K. Ayşe (2019). Ay Işıyınca Siyer-i Nebi, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• YILMAZ, Ayşe (2023). “Klasik Türk Şiirinde Peygamberler ile Sevgili Arasında Oluşturulan Anlam Dünyası”, Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 7(3), 2032-2064. https://doi.org/10.34083/akaded.1380680.