The Present Tense Perception in Love Mesnevis

Yıl 2011, , 149 - 176, 01.06.2011

Hayrettin Orhanoğlu

https://doi.org/10.15247/dev.72

Öz

Time, when looked at in the limits of esthetics, is a matter that needs the help of philosophy. Every behavior belongs to time, is a point that affects all determinants about the text. Time has been the most important fact of religion with the creating action of God. Besides, in divan poetry and especially in mesnevis time is used in different ways. The relationship of time with reality, used with the event, place, and personality, is in different dimensions. Because of that, every mention about time, makes us to mention about reality at the same time. So, time in mesnevis is used sometimes above the objective perception, and is sometimes far away from reality. Generally poets trend to the emphasis of non-real time by leaving the objective time in their mesnevis. The heroes limited in the time period of the present time or the“ moment” go to different dimensions in time, so move away from the real time, that’s reality. When the emphasis to the present tense perception can be observed more in love mesnevi “Husn u Ashk” , we wanted to compare the other love mesnevis by taking “Yusuf u Zulayha” and “Layla and Macnun”. So we trend to these texts to get ideas about the changes of reality perception. Our goal is not only to get the statistical results of words belongs to time, is to understand that present tense perception causes to verbs or verbs add to qualities to time.

Anahtar Kelimeler

Time, poem, mesnevi, the moment.

Aşk Mesnevilerinde Şimdiki Zaman Algısı

Öz

Estetiğin sınırları içinde bakıldığında zaman, felsefenin de yardımına ihtiyaç duyacağımız bir meseledir. Zamana ait her tasarruf, metne ait bütün belirleyicileri de etkileyen bir husustur. Tanrı’nın yaratma fiiliyle birlikte zaman, dinin de en önemli konusu olagelmiştir. Bununla birlikte Divan edebiyatında ve özellikle mesnevilerde ise zaman, çok farklı şekillerde ele alınmıştır. Vak’a, mekân ve şahsiyetle birlikte ele alınan zamanın gerçeklikle ilişkisi, farklı boyutlardadır. Bu sebeple zamandan her söz ediş, aynı zamanda gerçeklikten de bahsetmemizi zorunlu kılar. Nitekim zaman mesnevilerde kimi zaman nesnel algıların ötesinde kimi zaman gerçeklikten tümyle uzak bir şekilde ele alınmaktadır. Ağırlıklı olarak şairler, mesnevilerinde nesnel zamandan uzaklaşarak gerçek-ötesi bir zaman vurgusuna yönelmektedirler. Şimdiki zaman yahut yalnızca bir “an” ile sınırlanan bir zaman diliminde kahramanlar, zamanda farklı boyutlara geçmekte ve yaşanılan zamandan ve dolayısıyla gerçeklikten uzaklaşmaktadırlar. Kastedilen şimdiki zaman algısına ait vurgu, aşk mesnevisi olarak telakki edilen Hüsn ü Aşk’ta daha çok gözlemlenebilirken çalışmamıza Yûsuf u Züleyhâ ve Leylâ ve Mecnûn gibi diğer aşk mesnevilerini de alıp bir karşılaştırma yapmak istedik. Böylelikle bu gerçeklik algısındaki değişim ve dönüşümlerin neler olduğuna dair bir fikir edinebilmek için bu metinlere yöneldik. Amacımız, yalnızca zamana ait kelimelerin neler olduğu yahut bunların istatistiki sonuçlarını elde etmek değil şimdiki zaman algısının hangi fiillere yol açtığını yahut fiillerin zamana hangi vasıfları eklediğini anlamaktır.

Anahtar Kelimeler

Zaman, şiir, mesnevi, an, vakit.

Kaynakça

• AÇIKGÖZ, Namık (1999) “Ân’ı ve Gelecek’i Yaşamayan Şairler” Osmanlı Dünyasında Şiir Uluslararası Sempozyumu, Yapı Kredi Kültür-Sa- nat, İstanbul 19-22 Kasım.
• AKTAŞ, Şerif, (1984) Roman Sanatı ve Roman İncelemesine Giriş, Ankara, Akçağ Yay.
• ALTINTAŞ, Hayrani (2006) “Dehr”, İslam Ansiklopedisi, C. 11, İstanbul: TDV.Yay.
• ATAY, Hüseyin, (1974) Fârâbî ve İbn Sina’ya Göre Yaratma, Ankara: AÜİF Yay.
• ATEŞ, Süleyman, (1995) Kur’an-ı Kerim Tefsiri, C. 6, İstanbul, Milliyet Yay.
• BAKTIR, Mehmed (2003) “Allah’ın Fiili Sıfatlarında Zaman Sorunu” Kelam Araştırmaları C. 1 S. 2
• CHTTİCK, William, (1997) Varolmanın Boyutları, (Çev.: Turan Koç) İstanbul, İnsan Yay.
• ÇÜÇEN, A. Kadir (1996) “Ortaçağ Felsefesinde Zaman Kavramı” Felsefe Dünyası, Sayı: 20, Bahar S.76
• DELEUZE, Gilles, (2003) İki Konferans (Çev.: Ulus Baker) İstanbul, Norgunk
• DEMİR, İlknur, (2006) İslâm Kelâmında Zaman Kavramı, Çukurova Ünv. Sosyal Bilimler Ens., Yayımlanmamış yüksek Lisans Tezi, Adana
• ELİADE, Mircea (2000) Din ve Fenomenoloji (Çev.: Havva Köser) İstanbul, İz Yay.
• EMİROĞLU, İbrahim (2002) Sûfi ve Dil, İstanbul, İnsan Yay.
• ERDEM, Engin, (2006) İlahi Ezelilik ve Yaratma Sorunu, Ankara Ünv. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara
• FUZULÎ, (2002) Leyla ve Mecnun- Metin, Düzyazıya Çeviri, Notlar ve Açık- lamalar (Haz.: Muhammet Nur Doğan). İstanbul, YKY.
• GUENON, René, (2001) Yatay ve Dikey Boyutların Sembolizmi (Çev. Fevzi Topaçoğlu) İstanbul, İnsan Yay.
• ERDOĞAN, İsmail (1997) “Bazı İslâm Düşünürlerine Göre Zamanın Kıdemi Meselesi”, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 2
• HAMDÎ, Yusuf u Züleyha (Haz.: Naci Onur) Akçağ Yay., Ank. 1991
• HUSSERL, Edmund (1997) “İçsel Zaman Bilinci”. Cogito Dergisi S. 11
• İBN ARABİ (2006) Fütuhat-ı Mekkiye (Çev.:Ekrem Demirli), C. VIII, İstanbul, Litera Yay.
• İZUTSU, Toshihiko, (2001) İslam Mistik Düşüncesi Üzerine Makaleler (Çev.:Ramazan Ertürk) İstanbul, Anka Yay.
• KALIN, Faiz (2002) “Zaman Kavramı Açısından El- Cürcânî’nin Şerhu’l- Mevâkıfın’a Genel Bir Bakış” Dinbilimleri Akademik Araştırma Der- gisi II, Sayı: 2
• KAPLAN, Mahmut (1996) Neşatî Divanı, İzmir, Akademi Kitabevi
• KARLIĞA, H. Bekir “Anasır-ı Erbaa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklo- pedisi, C.2
• ORHANOĞLU, Hayrettin (2002) “Anlatıcılar Açısından Romanın Gelişimi”, Hece, S.65
• PAZ, Octavio (1997) Öteki Ses (Çev.: Murat Varlı) İstanbul, İnkılap Yay.
• SARIOĞLU, Hüseyin (1993) İbn Rüşd ve Felsefesi, İst.Ünv. Sosyal Bilimler Ens. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul
• SÜHREVERDÎ, Şihâbüddîn (2009) İşrak Felsefesi-Hikmetü’l-İşrâk (Çev.,Tahir Uluç) İstanbul, İz Yay.
• ŞEYH GALİP (2002) Hüsn ü Aşk, (Haz.: M.Nur Doğan) İstanbul, Ötüken
• ŞEYH GALİP (1992) Hüsn ü Aşk (Haz.: Hüseyin Ayan) İstanbul, Dergâh Yay.
• ŞEYH GALİP (2006) Hüsn ü Aşk (Çev.: Abdülbaki Gölpınarlı), İstanbul, Tür- kiye İş Bankası Yay.
• TANPINAR, Ahmet H. (1979) Beş Şehir, İstanbul, Dergâh Yay.
• TANPINAR, Ahmet Hamdi (1996) Yaşadığım Gibi, İstanbul, Dergâh yay.
• TARLAN, Ali Nihad (1992) Hayâlî Bey Divanı. Ankara, Akçağ Yay.
• TÜRİNAY, Necmettin, (1995) “Klâsik Hikâyenin Son Merhalesi:Hüsn ü Aşk”, Şeyh Gâlib Kitabı (Haz.: Beşir Ayvazoğlu), İstanbul, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yay.
• WELLEK, Réne, (1993) Edebiyat Teorisi, (Çev.: Ömer Faruk Huyugüzel) İzmir, Altın Kitaplar,
• VARIŞOĞLU, Mehmet Celal (2007) “Öl ve ol” Fikri Çerçevesinde Hüsn ü Aşk Kahramanı Aşk’ın Kendisini Bulma ve Tanıma Süreci” Gazian- tep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi S.6(2)
• YAZIR, Elmalılı Hamdi (1982) Hak Dili Kur’an Dili, C.6, İstanbul.