Arûz Tasarrufları Bağlamında Bir Gül Kasidesi (Fuzûlî)

Yıl 2022, Cilt: 29 Sayı: 29, 359 - 383, 30.12.2022

Yavuz Bayram

Öz

Aruz, Türk edebiyatında 11.Yüzyıldan 21.Yüzyıla kadar kullanılagelen bir nazım ölçüsüdür. Nitekim Türk edebiyatında aruzla yazılmış milyonlarca şiir vardır. Bunların müellifleri arasında Yunus Emre’den Fuzûlî’ye, Bâkî’den Şeyh Gâlib’e, Namık Kemal’den Yahya Kemal’e, Tevfik Fikret’ten Mehmed Âkif’e, Ârif Nihad’dan Mehmet Çınarlı’ya kadar çok önemli isimler yer alır. Dahası 21.Yüzyılda da aruzla edebî metin üretmeye devam eden şairler bulunmaktadır.
Buna karşın aruzla ilgili bilgi, birikim ve zevk sahibi şiir ehlinin sayısı her geçen gün azalmıştır. Okullarımızdaki aruz öğretimi de ciddî oranda zayıflamıştır. Çünkü artık alıcısının olmadığı düşünülmektedir. Oysa yüzlerce yılın birikimi olan metinler vardır ve aruzla metin üretimi devam etmektedir. Diğer taraftan aruz öğretimi, aslında bir yönüyle şiir ehlinin ve estetik zevk sahiplerinin kültür, sanat ve edebiyat camiasında daha çok görünür olmasının, daha çok söz sahibi kılınmasının da yolunu açmaktadır.
Dolayısıyla aruz öğretimi noktasında yeni, etkili ve gerçekçi hamlelere ihtiyaç duyulmaktadır. Nitekim son dönemlerde özellikle araştırmacı ve akademisyenlerin aruzla daha çok ilgilenmeye başladıkları görülmektedir. Bu düşüncelerle makalede aruzla ilgili çalışmalar bağlamında örnek bir uygulamanın ortaya konulması amaçlanmıştır. Bu amaçla Fuzûlî’nin Gül redifli kasidesi üzerinde örnek bir uygulama yapılmış, ortaya çıkan veriler sayısal açıdan değerlendirilip yorumlanmıştır. Makalenin istatistiksel verilere dayalı benzer çalışmalar için, mütevazı da olsa, bir katkı sağlayabileceği ve bir karşılaştırma imkânı oluşturabileceği düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Aruz tasarrufları, Fuzûlî, Gül Kasidesi, istatistiksel veriler.

Teşekkür

Dr.Semih YEŞİLBAĞ, Dr.Muhammed İkbâl GÜLER, Dr.Halil İbrahim HAKSEVER, Doç.Dr.Avni ERDEMİR

Kaynakça

• AKYÜZ, Kenan; BEKEN, Süheyl; YÜKSEL, Sedit ve CUNBUR, Müjgan (1990), Fuzûlî Divanı, Ankara: Akçağ Yay.
• AKSOYAK, İsmail Hakkı (2008), “Osmanlı Şairlerinin ‘Aruz Tasarrufları’ ve Araştırmacıların Gereksiz Müdahaleleri”, Turkish Studies, S.3/6, 59-74.
• BAYRAM, Yavuz (2021), “Klasik Türk Şiirinde Vezin”, Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul: İdeal Kültür Yay., 343-348.
• BAYRAM, Yavuz (2021), Çanakkale Şehitleri’nden İstiklâl Marşı’na”, Mehmet Âkif ve İstiklâl Marşı, (Ed.Hakan Yekbaş), Sivas: Sivas Cumhuriyet Üniversitesi, 73-88.
• BELENKUYU, Bekir (2020), “Türkçe Aruz Kaynakçası”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, S.24, 137-172.
• ÇALIK, Etem (1989), Nabi Divanı'nın Nazım Şekilleri ve Aruz Ölçüsü Bakımlarından İncelenmesi, y.y.l.t., (Dan.: Haluk İpekten), Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ÇATALKAYA, Günay Kâzım (Çev.) (2012), “Fuzûlî Şiirinin Vezni” (Ekrem Câfer), Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, S.9, 167-194.
• BELVİRANLI, Ali Kemal (1995), Aruz ve Ahenk, İstanbul: Marifet Yayınları.
• ÇETİN, Nihad M. (1991). “Arûz”, İslâm Ansiklopedisi, C.3, Ankara: TDV Yay., 424-437.
• DİLÇİN, Cem (1983), Örneklerle Türk Şiir Bilgisi, Ankara: TDK Yay.
• DOĞAN, Ahmet (2005), Açıklamalı Aruz Bilgisi, Ankara: Akçağ Yay.
• DURMUŞ, İsmail (2011), “Tef’ile”, İslâm Ansiklopedisi, C.40, Ankara: TDV Yay., 273-274.
• DURMUŞ, İsmail (2013), “Zihaf ve İllet”, İslâm Ansiklopedisi, C.44, Ankara: TDV Yay., 402-405.
• DURSUNOĞLU, Halit (2019), Aruz Öğretimi, Ankara: Pegem Akademi Yay.
• DÜZENLİ, Mesut Bayram (2017), “Kıyasa Muhalefet: Şairlerin Aruz Tasarruflarına Mukayeseli Bir Bakış”, Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi, IV/2, 387-415.
• GÖKYAY, Orhan Şaik (2000), “İmâle”, İslâm Ansiklopedisi, C.22, Ankara: TDV Yay., 177-178.
• İPEKTEN, Halûk (1994), Eski Türk Edebiyatında Nazım Şekilleri ve Arûz, İstanbul: Dergâh Yay.
• KAPLAN, Hasan (2011), “Bazı Türkçe Kelimelerde Mede Dair Düşünceler”, Turkish Studies VI/4, 633-647.
• KAPLAN, Hasan (2018), “Fuzûlî'nin Gazellerinde Aruz Uygulamaları: Fuzûlî'nin Med Kullanımının Bâkî'yle Mukayesesi”, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi (TEKE), VII/2, 837-876.
• KARAİSMAİLOĞLU, Adnan ve ŞAFAK, Yakup (1991), “Aruzu Kullanma Yönünden Hâfız-Fuzûlî Karşılaştırması”, Atatürk Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Araştırma Dergisi, S.19, 49-60.
• KESİK, Beyhan ve ŞENÖDEYİCİ, Özer (2015), Aruz (Teori ve Ugulama), İstanbul: Kesit Yay.
• KILIÇ, Atabey (2007), “Sultan Veled’in Türkçe Şiirlerinde Aruz Kullanımı”, Klasik Türk Edebiyatı Üzerine Makaleler, Ankara: Turkish Studies Yayınları, 442-453.
• KILIÇ, Atabey (2008), “Aruz İmlası Üzerine Notlar”, Turkish Studies, S.3/6, 471-487.
• KILINÇ, Abdülhakim (2021), Fuzûlî Dîvânı, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
• KIRKKILIÇ, Ahmet ve ULAŞ, Abdülhak Halim (2009), “Aruz Bilgisi, Eğitim ve Estetik”, A.Ü.Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S.39, 335-364.
• KÖKSAL, Mehmet Fatih (2009), “Metin Neşrinde Vezinle İlgili Problemler, Bazı Tespit ve Teklifler”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, S.3, 63-86.
• MACİT, Muhsin (2016), Divan Şiirinde Âhenk Unsurları, İstanbul: Kapı Yay., Nihad M. Çetin (1991), “Aruz”, İslâm Ansiklopedisi, C.3, 424-437.
• MERMER, Ahmet (2016), “Âhenk Unsurları: Aruz Vezni ve Kafiye”, Eski Türk Edebiyatına Giriş, Ankara: Akçağ Yay., 41-71.
• ÖZÇELİK, Sadettin (2019), “Süheyl ü Nevbahar’da Vezin Tasarrufları”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, XII/22, 611-642.
• PALA, İskender (2000), “İmale ve Med Arasında Bir Hata”, İlmî Araştırmalar, S.10, 107-112.
• PALA, İskender (2003), “Aruz Eğitimi Üzerine Düşünceler ve Teklifler”, Journal of İstanbul Kültür University, S.3, 39-52.
• SARAÇ, M.A.Yektâ (2011), Klâsik Edebiyat Bilgisi: Biçim-Ölçü-Kafiye, İstanbul: Gökkubbe Yay.
• ŞİMŞEK, Tacettin (2006), “Aruz ve Aruz Eğtimine Yönelik Uygulama Önerileri”, Milli Eğitim Dergisi, C.34, S.169, 154-173.
• TAŞ, Hakan (2000), Onaltıncı Yüzyıl Divan Şairlerinde Vezin Kullanımı, y.y.l.t., (Dan.: Yekta Saraç), İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• TAŞ, Hakan (2008), “Klasik Türk Şiirinde Türkçe Sözcüklerde Med”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, S.19, 143-156.
• TOKATLI, Ümit (2001), “Aruzda ‘Bir Buçuk Hece’ ve ‘Med’ Terimleri Üzerine”, Kayseri ve Yöresi Kültür, Sanat ve Edebiyat Bilgi Şöleni (12-13 Nisan 2001) Bildirileri, Kayseri: Erciyes Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Yay., 707-710.
• ZÜLFE, Ömer (2011), “Aruz Vezinlerinin Gösterilmesi Üzerine Bazı Teklifler”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, VIII/1, 52-66.