Türkçe Söz Diziminde Denk / Eş Değerli Yapılar

Yıl 2022, Cilt: 29 Sayı: 29, 1289 - 1300, 30.12.2022

Hatice Tören

Öz

Bu çalışmada Türkçede denk (correspond) /eşdeğerli (equivalent) yapılar ele alınmıştır. Söz diziminde eş zamanlı süreçte birbirinin yerine kullanılabilen ve art zamanlı süreçte ise birinin yerini alan yapılar üzerinde durulmuştur. Denklik (correspondence) ortak bir ana dilden doğmuş diller veya uzun süreli komşu diller arasında bir sesbirim veya bir biçimbirimin bir başka sesbirime veya biçimbirime karşılık gelmesi şeklinde tanımlanır. Denklik genellikle diller arasındaki karşılaştırmalı çalışmaların bir konusudur. Ancak bir dilin lehçe, şive ve ağızlarında ortaya çıkan düzenli ses değişmeleri de denklik sayılabilir, çünkü bu seslerin anlam ayırıcı nitelikleri yoktur.
Birbirinin yerine aynı işlev ve anlamda kullanılabilen eş anlamlı sözcükler, söz öbekleri ve cümleler birbirleriyle eş değerlidir. Sözcükte ve söz diziminde eş değerlilik konusu eş zamanlı ve art zamanlı yöntemlerle incelenir. Bu makalede Türkçede söz diziminde görülen eş değerli yapıların bir kısmı ele alınmış ve bunların ortaya çıkış sebepleri tespit edilmeye çalışılmıştır. Makalede Türkçenin tarihî dönemlerine ait eserlerden çeşitli örnekler verilmiştir. Makaledeki örnekler bu dönemlere ait bütün yapıları kapsamıyor olsa da kavrama genel bir bakış açısı kazandırmak itibarıyla yeterli görülmüştür.
Cümlede eşdeğerlik üzerine yapılacak kapsamlı araştırmalar Türkoloji çalışmalarına ve yabancılara Türkçe öğretimi alanına değerli katkılar verebilir.

Anahtar Kelimeler

Denklik, Eş değerlilik, Söz Dizimi, Türk Dili., Denklik, Eş değerlilik, Söz Dizimi, Türk Dili.

Kaynakça

• Ahmet, Zemire (2009). Eski Uygurca Altun Yaruk Sudur'dan ''Aç Bars'' Öyküsü (Metin-Çeviri-Açıklamalar-Sözlük), YTÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul.
• Akalın, Şükrü Haluk (1988) Ebü’l-Hayr-ı Rûmî, Saltuk-nâme II, Kültür Bakanlığı Yayını, Ankara.
• Aksan, Doğan (1974). Eşanlamlılık Sorunu ve Türk Yazı Dilinin Eskiliğinin Saptanmasında Eşanlamlardan Yararlanma, Türkoloji Dergisi c.6, sayı 1, Ankara.
• Dilçin, Dehri (1946), Şeyyad Hamza, Yûsuf ve Zeliha, Türk Dil Kurumu Yayını, Ankara.
• Karaağaç, Günay (2013). Dilbilimi Terimleri Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayını, Ankara.
• Karadavut, Arda (2020). Eski Türkçede Sayılar: Yapısal ve Anlamsal Bir Yaklaşım, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara.
• Kaya, Ceval (1994). Uygurca Altun Yaruk, Giriş, Metin ve Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Öz Açık, Gülhan (2017). Dil Akrabalığı ve Altay Dillerinin Akrabalığı Araştırmaları Hakkında Bir Değerlendirme, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
• Rachmati, G. R. ve Eberhard, W. (1937). Türkische Turfan-Texte: VII. Akademie der Wissenschaften, in Kommission bei W. de Gruyter u. Company.
• Tekin, Şinasi (1980). Maitrisimit nom bitig: Die uigurische Übersetzung eines Werkes der buddhistischen Vaibhāṣika-Schule. Berliner Turfantexte IX. Berlin: Akademie Verlag.
• Ünlü, S. (2004). Karahanlı Türkçesi Satır-Arası Kur’an Tercümesi (TİEM 235v/3-450r/7) Giriş-Metin-İnceleme-Analitik Dizin, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
• https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp