İbrâhim Hanîf Efendi’nin Şifâ Şerhinde Mensur Tarihler

Yıl 2022, Cilt: 29 Sayı: 29, 295 - 309, 30.12.2022

Zeynep Cevahir Aydın

Öz

İbrâhim Hanîf Efendi (ö. 1189/1775), Kadı İyaz’ın (ö. 544/1149) eş-Şifâ bi-ta‘rîfi hukûki’l-Mustafâ adlı eserine Türkçe bir şerh yazmıştır. Şifâ’nın tümüne yapılan şerhler içerisinde önemli bir yeri olan bu eser gerek kaynak eseri yansıtması gerekse üslûbu açısından dikkat çekicidir.
Bugün edebiyatımızda tarih düşürme sanatı deyince akla, her ne kadar bu sanatın ilk örnekleri mensur olsa da, manzum tarihler gelmektedir. İbrâhim Hanîf Efendi’nin eserinin dikkat çekici bir yönü de tarih düşürme sanatına kaynaklık eden örneklerden kabul edilen mensur tarihler bakımından zengin bir içeriğe sahip olmasıdır.
Bu çalışmamızda öncelikle İbrâhim Hanîf Efendi’nin hayatı ve Hulâsatü’l-Vefâ fî Şerhi’ş-Şifâ adlı Şifâ şerhi hakkında kısaca bilgi verilmiş, ardından araştırmacıların ilgisi mensur tarih örneklerine çekilerek Türk edebiyatı literatüründe mensur tarihlerin dikkatlerden kaçmaması sağlanmaya çalışılmıştır. Ayrıca müellifin eserindeki mensur tarihler bir sınıflandırmaya tabi tutularak aktarılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İbrâhim Hanîf Efendi, Şifâ Şerhi, Ebced Hesabı, Tarih Düşürme, Mensur Tarih.

Kaynakça

• Ahmed Cevdet Paşa (1310), Belagat-i Osmaniye, İstanbul: Nişan Berberyan Matbaası, 4. Basım.
• AKPINAR, Cemil (1997), "Hanîf İbrâhim Efendi", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 16/39–42, Ankara: TDV Yayınları.
• Ali el-Kârî, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn Alî b. Sultân (1421/2000), Şerhu’ş-Şifâʾ, (2 Cilt), Beyrut: Dârü’l-Mektebeti’t-İlmiyye.
• AYCAN, İrfan, “Ebû Süfyân”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 10/230‐232, İstanbul: TDV Yayınları.
• AYVERDİ, İlhan (2010), Misalli Büyük Türkçe Sözlük, İstanbul: Kubbealtı Neşriyat, 1. Basım.
• BAŞARAN, Selman, “Füleyh b. Süleyman”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 13/248, İstanbul: TDV Yayınları.
• BAŞARAN, Selman, “İbn Ebû Şeybe, Ebü’l-Hasan”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 19/444, İstanbul: TDV Yayınları.
• BİRIŞIK, Abdulhamit, “Nakkāş, Muhammed b. Hasan”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 32/328‐329, İstanbul: TDV Yayınları.
• Buhârî (1993), Sahîhü’l-Buhârî, Thk. Mustafa Dîb el-Buğâ, (6 Cilt), Dimeşk: Dâru İbn Kesîr, 5. Basım.
• CANAN, İbrahim, “Enes b. Mâlik”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 11/234‐235, İstanbul: TDV Yayınları.
• CANIM, Rıdvan (2009), “Klâsik Türk edebiyatında tarih düşürme sanatı ve bir ebced ustası: Adanalı Sürûrî”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 13/2 105–120.
• COŞAN, M. Esad (1975), “Bazı Yazmalarda Görülen Bilmeceli Tarih Kayıtları”, İslâm İlimleri Enstitüsü Dergisi 2 55–65.
• ÇUBUKCU, Asri, “Huzeyme b. Sâbit”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 18/436, İstanbul: TDV Yayınları.
• Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâîl el-Buhâr (1977), et-Târîhu’l-evsat, thk. Mahmûd İbrâhîm Zâyed, (2 Cilt), Halep / Kâhire: Dâru’l-Va’y / Mektebetü Dâri’t-Turâs.
• Ebu Bekir Ahmed b. Ali el-Bağdadi (1422/2002), Tarihu Bağdad, thk. Beşşar ‘Avvâd Ma‘ruf, (16 Cilt), Beyrut: Dârü’l- Garbi’l- İslamî.
• Ebû Muhammed Abdullāh b. Müslim b. Kuteybe ed-Dîneverî (1992), el-Meârif, thk. Servet Ukkâşe, Kahire: el-heyetü’l-Mısriyyetü’l-Âmme, 1. Basım.
• Ebü’l-Haccâc Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdirrahmân el-Mizzî (1980), Tehzîbü’l-kemâl fî esmâ‘i’r-ricâl, thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf, (35 Cilt), Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
• FAYDA, Mustafa, “Ammâr b. Yâsir”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 3/75‐76, İstanbul: TDV Yayınları.
• Hasan İbn Asâkir (1415/1995), Târîhu Medîneti Dımaşk, thk. Ömer b. Garâme el-Amravî, (80 Cilt), Beyrut: Dârü’l-fikir.
• HATİBOĞLU, İbrahim, “Sa‘d b. Ebû Vakkās”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 35/372‐374, İstanbul: TDV Yayınları.
• İbn Hacer el-Askalânî (2002), Lisânü’l-Mîzân, thk. Abdulfettah Ebû Ğudde, (10 Cilt), Beyrut: Dârü’l-Beşaîr el-İslamiyye, 1. Basım.
• İbrâhim Hanîf Efendi, Hulâsatü’l-Vefâ fî Şerhi’ş-Şifâ. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Nuruosmaniye Koleksiyonu, 725, 1b-635b.
• KANDEMİR, M. Yaşar (2010), "eş-Şifâ". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/134‐138. İstanbul: TDV Yayınları.
• KANDEMİR, M. Yaşar, “Bakī b. Mahled”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 4/541‐542, İstanbul: TDV Yayınları.
• KANDEMİR, M. Yaşar, “Bezzâr”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 6/113, İstanbul: TDV Yayınları.
• KANDEMİR, M. Yaşar, “Kādî İyâz”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 24/116‐118, İstanbul: TDV Yayınları.
• KANDEMİR, M. Yaşar, “Tirmizî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 41/202‐204, İstanbul: TDV Yayınları.
• KARABEY, Turgut (2015), Türk Edebiyatında Tarih Düşürme, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi.
• KARABEY, Turgut, “Tarih Düşürme”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 40/80-82, Ankara: TDV Yayınları.
• KARAMAN, Hayrettin vd, (2012), Kur’an-ı Kerim ve Açıklamalı Meali, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 10. Baskı, 2012.
• KAYA, Zeliha (2017), “Şarap Üretimi ve Kalite”, Aydın Gastronomy ½, 17–30.
• KÖSE, Saffet, “Esved b. Yezîd”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 11/441‐442, İstanbul: TDV Yayınları.
• KÜÇÜK, Raşit, “Ebû Saîd el-Hudrî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 10/223‐224, İstanbul: TDV Yayınları.
• Manastırlı Mehmed Rıfat (1308), Mecâmiü’l-Edeb: İlm-i Bedî, (10 Cilt) İstanbul: Kasbar Matbaası.
• Mehmet Salâhî (2019), Kamus-ı Osmani, (2 Cilt) İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• MERCANLIGİL, Muharrem (1960), Ebced Hesabı, Ankara: Doğuş Ltd. Şirketi Matbaası.
• Müstakimzâde Süleyman Sadeddin (1928), Tuhfe-i Hattatin, nşr. İbnü'l-Emin Mahmud Kemal İnal, İstanbul: Devlet Matbaası.
• Mütercim Âsım Efendi (2013), el-Okyânûsu’l-Basît fî Tercemeti’l-Kâmûsi’l-Muhît: Kâmûsû’l-Muhît Tercümesi, haz. Mustafa Koç; Eyyüp Tanrıverdi, (6 Cilt), İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• ÖZ, Mustafa, “Muhammed el-Bâkır”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 30/506‐507, İstanbul: TDV Yayınları.
• ÖZEL, Ahmet, “Mâlik b. Enes”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 27/506‐513, Ankara: TDV Yayınları.
• SANDIKÇI, S. Kemal, “Ebû Ümâme”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 10/251, İstanbul: TDV Yayınları.
• SEHÂVÎ, Şemseddin (1993), et-Tuhfetü’l-Latîfe fi Tarihi’l-Medeniyyeti’ş-Şerife, 2 Cilt., Beyrut: el-Kütübü’l-İlmiyye.
• Şemseddin Ebu’l-Hayr Muhammed. b. Abdurrahman es-Sehâvî (1993), et-Tuhfetu’l-Latife fi Tarihi’l-Medine, (2 Cilt), Beyrut: el-Kütübü’l-İlmiyye.
• Şemsettin Sami (2015), Kamus-ı Türki, İstanbul: Nadir Eserler Kitaplığı, 1. Basım.
• ŞİHÂBÜDDÎN EL-HAFÂCÎ, Ahmed b. Muhammed (1432/2011), Nesîmü’r-Riyâz fî Şerhi Şifâʾi’l-Kâdî İyâz, thk. Muhammed Abdulkadir Ata, (6 Cilt), Beyrut: Dârü’l- Kütübi’l-İlmiyye.
• TÜCCAR, Zülfikar, “Ferrâ, Yahyâ b. Ziyâd”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 12/406‐408, İstanbul: TDV Yayınları.
• ULUDAĞ, Süleyman, “Hasan-ı Basrî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 16/291‐293, İstanbul: TDV Yayınları.
• ÜNVER, A. Süheyl (1953), İstanbul’un Fethiyle Kalelerinin Manzum ve mensur Tarih İbareleri, İstanbul: Halk Basımevi.
• YAKIT, İsmail (1992), Türk-İslâm Kültüründe Ebced Hesabı ve Tarih Düşürme, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Zehebî (2003), Tarihu’l-İslam, thk. Dr. Beşşâr Âvâd Marûf, Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslamî.
• AYDIN, Zeynep Cevahir (2022), “Hulâsatü’l-Vefâ fî Şerhi’ş-Şifâ". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/hulasatu-l-vefa-fi-serhi-s-sifa. [Erişim Tarihi: 1 Eylül 2022].
• https://www.vajehyab.com/dehkhoda/%D9%BE%D9%81+%DA%A9%D8%B1%D8%AF%D9%86 (Erişim Tarihi: 6 Haziran 2022)
• http://abjad.ganjoor.net/ (Erişim Tarihi: 6 Haziran 2022)