Edebiyat Tarihi Kaynaklarına Eleştirel Bir Yaklaşım: Osmanlı Müellifleri ve Tuhfe-i Nâilî Örneği

Yıl 2021, Cilt: 26 Sayı: 26, 1 - 21, 01.07.2021

Gökhan Alp

Öz

Osmanlı Devleti’nde, tarih bilincinin kurumsallaşmasıyla birlikte vakanüvislik, kurumsal bir yapı hâline gelmiş; geçmişi kayıt altına almak sadece siyasî, askerî, malî vb. alanlarda kalmayarak ilim, kültür, sanat ve edebiyat sahalarında da çok çeşitli eserler yazılmıştır. Devlet müesseselerindeki bürokratların, belirli şehirlerdeki meşhurların, mutasavvıfların, şair, bilgin ve musiki üstatlarının bir araya getirildiği biyografik eserler, edebiyat tarihi araştırmalarının vazgeçilmez bir unsuru olmuş; kültürel ve edebî hayatın bir ürünü olmakla birlikte bu eserler, dönem araştırma ve incelemeleri için önemli bir belge ve kaynak hâline dönüşmüştür. Öne çıkan isimlerin hâl tercümelerini toplum bilincine taşıyan disiplin içerisinde biyografi alanında yer alan ve edebiyat tarihi açısından önemli bir yere sahip olan Osmanlı Müellifleri ve Tuhfe-i Nâilî söz konusu mezkur bilincin sürekliliğini sağlayan bir yaklaşımla tahrir kılınmıştır. Biyografik sahada modern ve bilimsel bir anlayışla günümüz okuyucusuna uzanan çalışmalarda başvuru kaynakları arasında yer alan bu eserler, yer yer verdikleri yanlış bilgiler neticesinde bazı çalışmaların hatayla malûl olmasına yol açmıştır. İncelenen kaynaklarda yazar dikkatsizliğinden, kaynakların yeterli derecede incelenmemesinden, hatalı bilgilerin aynen tekrarından hareketle bu makalede, edebiyat tarihi kaynaklarının bilimsel eleştiri süzgecinden geçirilmesi gerekliliği ortaya konulmuş; birtakım tespitler ışığında biyografik kaynaklara yönelik saptamalar paylaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Edebiyat Tarihi, Biyografi, Tenkit, Osmanlı Müellifleri, Tuhfe-i Nâilî

A Critical Approach to Sources of Literature History: The Writers of Ottoman And the Sample of Tuhfe-i Naili

Öz

the Ottoman Empire, with the institutionalization of historical awareness, historians became an institutional structure. To record only the past political, military, financial, etc. A variety of works have been written in the fields of science, culture, art and literature. Autobiographical works in which bureaucrats in state institutions were gathered, celebrities in certain cities, mystics, poets, scholars and music masters, became an indispensable element in the research of the history of literature. Although these works are a product of cultural and literary life, they have become an important document and source for research and study. The books of The Writers of Ottoman and Tuhfe-i Naili, which occupy an important place in the field of biography and occupy an important place in the history of literature in the specialization that transfers the translation of prominent names to public consciousness, with a methodology that ensures the continuity of the mentioned consciousness. These works, which are considered among the reference sources in studies that reach today’s reader with a modern scientific understanding in the field of biography, have caused some studies to be mistakenly suspended due to the misleading information they contained. In this essay written on the basis of the author’s negligence in the analyzed sources, insufficient examination of sources, and the careful repetition of misinformation, the necessity of scientific criticism of the sources of the history of literature is put forward; ın light of some of the results, decisions regarding biographical sources have been shared.

Anahtar Kelimeler

Literary Dates, Biography, Criticism, The Writers of Ottoman, Tuhfe-i Naili

Kaynakça

• ABDULKADİROĞLU, Abdulkerim Haz. 1999 , İsmail Belîğ, Nuhbetü’l-âsâr li-Zeyli Zübdeti’l-Eş‘ar, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• AKKAYA, Hüseyin 2007 , “Râsih Bey’in Üstine Redifli Meşhur Gazelinde İkilemelerin Kullanılışı”, Turkish Studies, C. II, sy. 3, s. 25-31.
• AKMANDOR, Ayten 1980 , Divân-ı Münîrî, Y. Lisans Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi.
• AKMANDOR, Ayten 1983 , Münîrî ve Mihr ü Müşterî Mesnevisi, Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi.
• AKÜN, Ömer Faruk 1992 , “Bursalı Mehmet Tâhir”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, VI, 452-461.
• ALP, Gökhan 2021 , “Bilgi Karmaşasında Mutasavvıf Bir Şair: Ömer Nüzhet ve Eserleri”, Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi, C. VIII, S. 20, s. 1- 10.
• ARSLAN, Mustafa hzl. 2011 , Mustafa Hâkî el-Üsküdârî Menâzimü’l-Cevâhir Arapça-Farsça-Türkçe Manzum Sözlük, Ankara: Genesis Yayınları.
• ARSLAN, Mustafa 2013 , “Türk Dil Kurumu Kütüphanesi Yz. A.210 Numarada Degerlendirme”, Turkish Studies, international Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, C. VIII, sy.1, s. 579-600. Lügat Mecmuası Üzerine Bir
• Tayyarzâde Atâ 1293 , Târîh-i Atâ, C. IV, İstanbul.
• AY, Ümran e-makale , “Münîrî” Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/muniri-mdbir 05.10.2020 .
• AY, Ümran 2007 , Münîrî öl.1521? ’nin Manzum Siyer-i Nebî’si 1.Cilt İnceleme-Metin , Doktora Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• CANIM, Rıdvan hzl. 2000 , Latifî, Tezkiretü’ş-şu‘arâ ve Tabsıratü’n-nuzamâ, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• CANIM, Rıdvan 1995 , Edirne Şâirleri, Ankara: Akçağ Yayınları.
• CEVDET, Ahmet hzl. 1314/1896 , Evliya Çelebi, Seyahat-nâme, Dersaadet [İstanbul]: İkdam Matbaası.
• ÇAPAN, Pervin hzl. 2005 , Mustafa Safâyî Efendi Tezkire-i Safâyî: Nuhbetü’l- Âsâr Min Fevâ’idi’l-Eş’âr İnceleme-Metin-İndeks, Ankara:Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• ÇİFTÇİ, Ömer hzl. , “Fatîn Davud, Hâtimetü’l-eş‘âr”, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/TR,78465/fatin-davud---hatimetulesar.html, 20.03.2020 .
• ÇORAK, Reyhan 2010 , Münîrî öl.1521? ’nin Manzum Siyer-i Nebî’si-Cilt: 2-3 İnceleme-Metin , Doktora Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• EKİNCİ, Ramazan Haz. 2018 , Vekâyi‘u’l-Fuzalâ, C. IV, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
• ERBAY, Nazire 2012 , Edirneli Şâhidî’nin Leylâ vü Mecnûn Gülşen-i Uşşâk Mesnevîsi İnceleme-Tenkitli metin , Y. Lisans Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• EREN, Muharrem 1994 , Zağnos Paşa, Balıkesir: Zağnos Kültür ve Eğitim Vakfı.
• ERGUN, Sadeddin Nüzhet 1936 , Türk Şairleri, C. I-III, İstanbul: Suhulet Basımevi.
• ERSOY, Ersen 2010 , II. Bayezid Devri Şairlerinden Münîrî-Hayatı, Eserleri ve Divanı İnceleme-Tenkitli Metin , Doktora Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• İNCE, Adnan Haz. 2005 , Tezkiretü’ş-Şu’arâ, Sâlim Efendi, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• İPEKTEN, Haluk vd. 1988 , Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• İSEN, Mustafa 1997 , "Divan Edebiyatında Mahlasdaş Şairler", Ötelerden Bir Ses: Divan Edebiyatı ve Balkanlarda Türk Edebiyatı Üzerine Makaleler, Ankara: Akçağ Yayınları.
• İSEN, Mustafa Haz. 2005 , Gelibolulu Âlî, Künhü’l-ahbâr’ın Tezkire Kısmı, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• İSEN, Mustafa 1997 , Ötelerden Bir Ses – Divan Edebiyatı ve Balkanlarda Türk Edebiyatı Üzerine Makaleler, Ankara: Akçağ Yayınları.
• İSEN, Mustafa vd. 2015 , Şair Tezkireleri, Ankara: Grafiker Yayınları.
• KAHRAMAN, Bahattin 2003 , “Balıkesirli Râsih”, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. VI, S. 10, s. 61- 74.
• KAPLAN, Yunus, “17. Yüzyıl Divan Şairi Zârî, Hayatı, Edebî Kişiliği ve Şiirleri”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. III, S. 12, s. 276-290.
• KAYABAŞI, Bekir 1997 , Kaf-zâde Fâizî’nin Zübdetü’l-Eş‘âr’ı, Doktora Tezi, Malatya: İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• KOCATÜRK, Vasfi Mahir 1964 , Türk Edebiyatı Tarihi-Başlangıçtan Bugüne Kadar Türk Edebiyatının Tarihi, Tahlili ve Tenkidi, Ankara: Edebiyat Yayınevi. KÖKSAL, Mehmet Fatih e-makale , “Şâhidî İbrâhîm”, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/sahidi-ibrahim 01.10.2020 .
• KURNAZ, Cemal-TATÇI, Mustafa, tıpkıbasım 2000 , Bursalı Mehmed Tâhir Osmanlı Müellifleri I-III, Ankara: Bizim Büro Yayınları.
• KURNAZ, Cemal-TATÇI, Mustafa, tıpkıbasım 2001 , Tuhfe-i Nâilî, Dîvân Şairlerinin Muhtasar Biyografileri I-II, Ankara: Bizim Büro Yayınları.
• KUT, Günay 1971 , “British Museum’daki Bazı Önemli Türkçe Yazmalar ve Tevaif-i Aşere’den Taife-i Bektaşiyan”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, s. 209-230.
• KUTLUK, İbrahim hzl. 1981 , Kınalızâde Hasan Çelebi, Tezkiretü’ş-Şuarâ, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• KÜLEKÇİ, Numan 1999 , Mesnevi Edebiyatı Antolojisi, XI-XX. Yüzyıllar El Yazması Metinler ve Özetleriyle C. II, Erzurum: Bakanlar Media.
• LEVEND, Agâh Sırrı 2014 , Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul: Dergah Yayınları.
• ÖZCAN, Hidayet hzl. 2000 , İbnülemin Mahmud Kemal İnal, Son Asır Türk Şairleri, C. III, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• ÖZKAT, Mustafa 2011 , Münîrî öl.1521? ’nin Manzum Siyer-i Nebî’si-Cilt: IV- V İnceleme-Metin , Doktora Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• PALA, İskender 1988 , Aşkî ve Divanı’ndan Örnekler, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• PALA, İskender 1983 , Aşkî, Hayatı, Edebi Şahsiyeti ve Divanı, Doktora Tezi, C. I-II, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Müstakimzade Süleyman Sadeddîn, Mecelletü’n-nisâb, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Arapça Kitaplar Koleksiyonu, nr. 1100.
• Şemseddin Sami 1996 , Kâmûsü'l-Alam, Ankara: Kaşgar Neşriyat.
• SANDIKÇI, Mesut 2009 , "Aynülkudât Hemedânî’nin Hayatı, Eserleri ve Temhîdât Tercümeleri Metin-İnceleme ”, Y. Lisans Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• SEVGİ, Ahmet - ÖZCAN, Mustafa Haz. 1996 , Prof. Dr. Ali Canip Yöntem'in Eski Türk Edebiyatı Üzerine Makaleleri, İstanbul: Sözler Yayınları.
• SUBAŞI, Derya Adalar e-makale , http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/razi-mustafa-razi-efendi 03.10.2020 .“Râzî, Mustafa Râzî Efendi”
• TOLASA, Harun 2002 , 16. Yüzyılda Edebiyat Araştırma ve Eleştirisi, Ankara: Akçağ Yayınları.
• TOP, Yılmaz 2011 , Münîrî öl.1521? ’nin Manzum Siyer-i Nebî’si-Cilt: VI-VII İnceleme-Metin , Doktora Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• TURHAN, Harun 1998 , “Aşki Aynü’l-Kuzat Ali Hemadani ’in Kenzü’l-Hakaik ve Keşfü’d-Dekaik”, Y. Lisans Tezi, Denizli: Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ÜNVER, İsmail 1991 , “Aşkî, Üsküdarlı”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, IV, s. 23.
• YAŞAR, Hüseyin Hüsameddin 1927/1928 , Amasya Tarihi, C. IV, İstanbul: Necm-i İstikbal Matbaası.
• YAZAR, Sadık 2020 , “Eylemişler Râsih’e Bühtân Bühtân Üstüne: Balıkesirli Râsih’in Eserlerine Dair Bilgilerin Tashihi”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, S. 24, s. 637-673.
• YAZAR, Sadık 2020 , “Şahsi Bir Arşiv Kaynağı Olarak Balıkesirli Râsih’in Mecmuası: İçerik Analizi ve Derkenar Notları”, Hikmet Akademik Edebiyat Dergisi, Yıl 6, S. 13, s. 27-62.
• YAZAR, Sadık 2013 , Üsküdarlı Aşkî’nin İki Tasavvufî Mesnevisi Tercüme-i Muhtarname Menâzilü’s-Sâlikîn, İstanbul: Okur Akademi.
• YAZAR, Sadık 2011 , “XVI. Yüzyıl Şairlerinden Üsküdarlı Aşkî’nin Eserleri Hakkında Yeni Tespitler”, Türkiyat Mecmuası, C. XXI, S. 1, s. 375- 393.
• YILDIRIM, Ali 2006 , Divan Edebiyatında Mahlas ve Mahlas-nâmeler, Ankara: Akçağ Yayınları.
• YILMAZ, Ali-AKKUŞ, Mehmet hzl. 1986 , Abdî-zâde Hüseyin Hüsameddin Amasya Tarihi, C. 1, Ankara: Amasya Belediyesi Kültür Yayınları.