BAYKARA MECLİSİ’NDEN YANSIMALAR -Alî Şîr Nevâî Etrafında Gelişen Olaylar-İlmî ve Edebî Meclisler 6-

Yıl 2021, Cilt: 26 Sayı: 26, 335 - 389, 01.07.2021

Ahmet Kartal

Öz

Zeynüddîn-i Vâsıfî tarafından Farsça olarak kaleme alınan Bedâyi’u’l-vekâyi’, özellikle Türk kültür ve sosyal hayatına dair ihtiva ettiği geniş ve önemli bilgiler vesilesiyle dikkat çekmektedir. Bu çalışmada, Bedâyi’u’l-vekâyi’de yer alan, Türkistân coğrafyasındaki Türk kültür hayatına ışık tutup günümüze aktaran ve Emîr Alî Şîr Nevâî etrafında oluşan olayları da ihtiva eden üç bölümün tercümesine yer verilecektir. Bunlardan birincisi, Emîr Alî Şîr’in yardımcısı Behlül’ün durumu, Nevâî’nin Hâce Mahmûd-ı Taybâdî’nin övgüsü görünümünde olan, ancak onun zemmedildiği Farsça bir inşası, Mevlânâ Sâhib-dârâ tarafından anlatılan Emîr Alî Şîr ile Şeyh Behlül, Emîr Sadruddîn Yûnus ve Mevlânâ Fasîhuddîn Sâhib-dârâ arasında gerçekleşen olayları; ikincisi Emîr Alî Şîr’in dindarlığı ve iffetinin Sultan Hüseyn-i Baykara ile eşi Hadîce Bigüm tarafından sınanması, Sultan Hüseyn-i Baykara ile Emîr Alî Şîr’in birbirlerini karşılıklı şeyh-mürid olarak görmeleri, dönemin önemli şair ve âlimlerinden Mevlânâ Şihâb etrafında gerçekleşen olayları; üçüncüsü, 927/1520 yılının Muharrem/Ocak ayının onuncu günü, Muzafferuddîn Sultan Muhammed Bahâdır’ın, Vâsıfî’den Emîr Alî Şîr’in hüviyetini ihtiva eden hikâye ve latifelerden anlatmasını istemesi üzerine onun anlattıklarını ihtiva etmektedir. Üçüncü bölümde, Mevlânâ Sâhib-dârâ’nın Alî Şîr’in ölümü üzerine yazmış olduğu terkib-bend nazım şekliyle yazılmış mersiye ile Muhammed Şeybânî Han’ın 912/1507 yılının Zilhicce/Nisan ayının sonunda, Nahşeb şehrinden Herât’a gelmesi üzerine yazmış olduğu terkib-bend şeklindeki övgü şiiri de yer almaktadır. Ayrıca bu bölümde Emîr Alî Şîr’in Mevlânâ Sâhib-dârâ için söylediği Türkçe bir beyit de bulunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Şiir meclisi, ilmî meclis, Emîr Alî Şîr, mersiye, övgü şiiri, muamma, inşa, sosyal hayat

REFLECTIONS FROM BAYKARA ASSEMBLY -The Events Developing Around Ali Şîr Nevâî-Scientific and Literary Assemblies 6-

Öz

Written in Persian by Zeynüddin-i Vâsıfî, Bedâyi'u'l-vekâyi' draws attention especially with the extensive and important information it contains on Turkish culture and social life. In this study, the translation of three chapters in Bedâyi'u'l-vekâyi, which sheds light on the Turkish cultural life in the geography of Turkistan and transfers it to the present, and which also includes the events around Emir Alî Şîr Nevâî will be included. The first of these is the situation of Behlül, the assistant of Emir Ali Şîr, a Persian construction of Nevâî that looks like Hâce Mahmûd-ı Taybâdî's praise but is based on him. The events that took place between Yunus and Mevlânâ Fasîhuddîn Sâhib-dârâ; Secondly, the testing of Emir Ali Şîr's piety and chastity by Sultan Hüseyn-i Baykara and his wife Hadice Bigüm, the fact that Sultan Hüseyn-i Baykara and Emir Ali Şîr saw each other as sheik-disciple, the events that took place around Mevlânâ Şihâb, one of the important poets and scholars of the period. ; the third, on the tenth day of Muharram/January of the year 927/1520, contains what Muzafferuddin Sultan Muhammad Bahâdir told him after he asked Vâsıfî to tell stories and jokes containing the identity of Emir Ali Şîr. In the third part, Mevlânâ Sâhib-dârâ's composition-bend poem written on the death of Alî Şîr is accompanied by an elegy written in verse also with a praise poem in the form of "composition-bend" written by Muhammed Shaybani Khan upon his arrival to Herat from Nahsheb at the end of Dhul-Hijjah/April in 912/1507. In addition, in this section, there is a Turkish couplet that Emir Alî Şîr said for Mevlânâ Sâhib-dârâ.

Anahtar Kelimeler

Poetry assembly, scientific assembly, Emir Alî Şîr, elegy, praise poetry, poem riddle, official correspondence, social life

Kaynakça

• ALGAR, Hamid - Ali ALPARSLAN 1998 , “Hüseyin Baykara”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 18, s. 530-532.
• AMÎD, Hasan 1362 , Ferheng-i Amîd, Tehrân.
• ATEŞ, Ahmed 1968 , İstanbul Kütüphanelerinde Farsça Manzum Eserler I, İstanbul.
• BÂBÜR 2006 ; Baburnâme Vekayi Gazi Zahîreddin Muhammed Babur, Doğu Türkçesinden çeviren: Reşit Rahmeti Arat, Önsöz ve Tarihi Özet: Y. Hikmet Baydur, İstanbul: Kabalcı.
• BOLDİREV, A.N. 1956 , “Çağdaşlarının Hikâyelerinde Nevai”, çev. Rasime Uygun, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten 1956, Ankara, s. 197- 237.
• DEHHUDÂ, Ali Ekber 1373 , Lugat-nâme, 14 cilt , Tehrân: Muessese-i İntişârât-i Çâp-i Dânişgâh-i Tehrân.
• ENVERÎ, Hasan 1382 , Ferheng-i Bozurg-i Sohen, 8 c., Çâp-i devvom, Tehrân.
• ERASLAN, Saniye 2019 , “Türkistanlı Bir Şair: Vâsıfî ve Türkçe Şiirleri”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, XXIII, 758-774.
• HAYYÂMPÛR, Doktor A. 1368 , Ferheng-i Suhanverân, 2 c., Tehrân: Çâphâne-i Fecr-i İslâm.
• KANAR, Mehmet 2016 , Büyük Türkçe-Farsça Sözlük, İstanbul: Say Yay.
• KARAİSMAİLOĞLU, Adnan 1999 , “Hüseyin Vâiz-i Kâşifî”, TDV İslam Ansiklopedisi, c. 19, s. 16-18.
• MU’ÎN, Muhammed 1371 , Ferheng-i Fârsî, Şeş cild, Çâp-i heştum, Tehrân: Çâphâne-i Sipihr.
• NEVÂYÎ, Alî Şîr Nevâyî 2001 , Mecâlisü’n-nefâyis I Giriş ve Metin , II Çeviri ve Notlar , hzr. Kemal Eraslan, Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• OKUMUŞ, Ömer 1993 , “Câmî, Abdurrahman”, TDV İslam Ansiklopedisi, c. 7, s. 94-99.
• STEİNGASS, F. 1975 , Persian-English Dictionary, Beirut: Librairiedu Liban.
• ŞAHİN, Mustafa 2013 , Orta Çağda Herât Bölgesi [Gaznelilerin Kuruluşundan Timurluların Gaziosmanpaşa Üniversitesi. Kadar] 961-1507 , Doktora tezi
• ŞÜKÛN, Ziya 1984 , Farsça-Türkçe Lûgat, Gencîne-i Güftâr Ferheng-i Ziyâ, 3 cilt , İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• TÜRKOĞLU, İsmail 2010 , “Şeybânî Han” mad., TDV İA, c. 39, s. 43-45.
• VANLIOĞLU, Mehmet – Mehmet Atalay 1994 , Edebiyat Lügati, Erzurum: Atatürk Üni. Fen-Edebiyat Fak. Yay.
• VÂSIFÎ, Zeynüddîn Mahmûd-ı Vâsıfî 1349 , Bedâyi’u’l-vekâyi’, nşr. A. Boldirev , Cild-i evvel, Çâp-i divvom, Çâphâne-i zer.
• YILDIRIM, Nimet 2001 , Fars Edebiyatında Kaynaklar, Erzurum.
• Yüce Kur’an ve Açıklamalı-Yorumlu Meâli 2016 , hzr. Abdulkadir Şener – M. Cemal Sofuoğlu – Mustafa Yıldırım, İzmir. Elektronik Kaynak
• Elektronik Kaynak: https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir