Latîfî’nin Nesrü’l-leâlî Tercümesi: Nazm-ı Cevâhir

Yıl 2020, Cilt: 25 Sayı: 25, 79 - 190, 30.12.2020

Adem Ceyhan Ramazan Ekinci

Öz

Nesrü’l-leâlî, Hz. Ali’ye ait güzel sözler arasından Tabersî ö. 548/1154 adlı âlimin seçtiği, 290 kadar Arapça vecizeyi elifba harfleri sırasına göre ihtiva eden bir metindir. Arap ve Fars edebiyatında da rağbet gördüğü bilinen bu kitapçık, 15. asırdan itibaren çeşitli şair ve yazarlar tarafından Türkçeye çevrilmiş; birkaç kere de şerh edilmiştir. Söz konusu derlemeyi 16. asırda Türkçe’ye çeviren edebî şahsiyetlerden biri de Tezkiretü’ş-şuarâ ve Tabsıratü’n-nuzamâ’sıyla meşhur Kastamonulu Latîfî’dir. Latîfî Efendi 1490-1582 , çoğunu Nesrü’l-leâlî’den seçtiği iki yüz Arapça sözü, “fe‘ilâtün mefâ‘ilün fe‘ilün” kalıbında ikişer beyitle Türkçe’ye çevirmiştir. Kitabına “Nazm-ı Cevâhir” adını koyan mütercimin, bu eserini 1546’dan önce, tahminen 1520’li yıllarda tamamladığı, bazı ipuçlarından anlaşılmaktadır. Onun tercümesinde imale, zihaf gibi vezin, ayrıca az da olsa yer yer kafiye kusurlarına rastlanmakla birlikte umumi olarak başarılı olduğunu söylemek mümkündür. Şair, Arapça vecizeleri çevirirken zaman zaman bu sözlerle ilgili bulduğu bazı ayet ve hadisleri hatırlayıp anmakta; Türk atasözleri ve halk tabirlerinden de ara-sıra faydalanmaktadır. Karşılaştırmalı incelemeler, mütercimin Mâtemî tarafından H. 911 M. 1505-1506 yılında tamamlanmış Nesrü’l-leâlî tercümesinden haberdar olduğunu ve birtakım sözlerin tercümesi sırasında faydalandığını düşündürmektedir. Nazm-ı Cevâhir’in zamanımıza ulaşmış yazma nüshalarından ikisi, şairin söz konusu eserini ömrünün sonlarında Koca Sinan Paşa ö. 1004/ 1596 ve Mesih Paşa’ya ö. 997/1589 takdim ettiğini göstermektedir. Bu çalışmada Latîfî’nin Nesrü’l-leâlî tercümesi hakkında etraflıca bilgi verilmiş; anılan eserinin belirli yazma nüshalarına dayalı tenkitli metni ortaya konmuş ve günümüz Türkçesine çevirisi okuyucuların mütalâasına arz edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hz. Ali, Nesrü'l-leâlî, Latîfî, Nazm-ı Cevâhir

Translation of Latifi's Nesru'l-leâlî: Nazm-ı Cevâhir

Öz

Nesrü’l-leâlî is a text that is chosen by the scholar named Tabersî d. 548/1154 from the beautiful sayings of Caliph Ali and it contains approximately 290 Arabic aphorisms that were listed on the basis of elifba. This booklet, which is known to be popular in Arabic and Persian literature, has been translated into Turkish by various poets and writers since the 15th century and it has been commented several times. One of the literary personalities that translated this compilation into Turkish in the 16th century is Kastamonulu Latifi, famous for his Tezkiretü’ş-şuarâ ve Tabsıratü’n-nuzamâ. Latîfî Efendi 1490-1582 translated two hundred Arabic sayings which chosen from Nesrü'l-leâlî into Turkish with two couplets in accordance with " fe‘ilâtün mefâ‘ilün fe‘ilün " aruz meter. It is understood from some clues that the translator, who named his book as “Nazm-ı Cevâhir”, completed this work before 1546, approximately in the 1520s. In his translation, it is possible to say that he was successful in general, although there were also some rhyme and rhythm defects. While translating Arabic aphorisms, the poet remembers and says some of the verses and hadiths about these sayings from time to time; he also occasionally benefits from Turkish proverbs and folk expressions. Comparative studies suggest that the translator was aware of the translation of Nesru'l-leâlî completed by Mâtemî in H. 911 1505-1506 and benefited during the translation of some sayings. Two of the manuscripts of Nazm-ı Cevâhir that have reached our time show that the poet presented his work to Koca Sinan Pasha d. 1004/ 1596 and Mesih Pasha d. 997/1589 at the end of his life. In this study, detailed information has been given about translation of Latifi's Nesru'l-leâlî; the criticized text of the mentioned work based on specific manuscripts has been put forward and its translation into today's Turkish has been submitted for the readers' consideration.

Anahtar Kelimeler

Caliph Ali, Nesrü'l-leâlî, Latîfî, Nazm-ı Cevâhir

Kaynakça

• Ahmet Nazmi, Emsâl-i Alî, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, O. Ergin Yazmaları, No: 68/2.
• AKSOYAK, İ. Hakkı Haz. 2004 , Kefeli Hüseyin, Râznâme, Süleymaniye Hekimoğlu Ali Paşa No. 539 , Boston: Harvard Üniversitesi Yakındoğu Dilleri ve Medeniyetleri Bölümü.
• ALTUNAĞA, Ahmet Oğuz 2019 , Mustafa bin Şücâ’nın Nesrü’l-leâlî Şerhi İnceleme- Metin , Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• ANDREWS G. - DALYAN Ayşe, 2019 , “İki Farklı Latifi Tezkiresi ve Nüshaları”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı- Belleten, Sayı 68, s. 49-68.
• Behlûl, Sübhatü’l-uşşâk, Süleymaniye Ktp. Hacı Mahmud Efendi nr. 4421, vr. 1b-18b.
• Bursalı Mehmed Tâhir 1326 , “Eski ve Yeni Ahlâk Kitaplarımız”,Sırât-ı Müstakîm, 9 Zilka‘de 1326- 20 Teşrîn-i Sânî 1324 3 Aralık 1908 , aded 15, s. 229-232.
• Bursalı Mehmed Tahir, 1325/1909 Ahlâk Kitaplarımız, İstanbul.
• Bursalı Mehmed Tahir, 1342/1924 , Osmanlı Müellifleri, İstanbul: C. 3.
• CANIM, Rıdvan Haz. 2000 , Latîfî, Tezkiretü’ş-şuara ve Tabsıratü’n nuzamâ, Ankara : AKMB Yayınları.
• CEYHAN Âdem - AYDOĞAN Tuğba, 2013 , “Sultan II. Murad İçin Dizilmiş İnciler: Hâfız’ın Nesrü’l-leâlî Tercümesi Lü’lü’-i Mendûd ”,Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013, p.p. 37-73.
• CEYHAN, Âdem 2012 , “Manastırlı Mehmed Rifat Bey’in Matlûbu Külli Tâlib Tercümesi”, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Dergisi, c. 10, Sayı 1, s. 57-71.
• ÇELİK, Ali Haz. 2010 , Manzum Hadis Tercümeleri ve Latîfî’nin “Subhatu’l- Uşşak”ı, Ankara.
• ÇETİN, Nihad 1970 , “Latîfî”, MEB İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: C. 7, s. 19- 22.
• DAGLI, Yücel, vd. 2001 , Yapı Kredi Sermet Çifter Araştırma Kütüphanesi Yazmalar Kataloğu, İstanbul : YKY.
• EFENDİOĞLU, Süleyman Haz. , 2013 , Vâhidî, Cinânü’l-Cenân Giriş- Dil İncelemesi- Metin- Dizinler , Erzurum: Fenomen Yayınları.
• HENGİRMEN, Mehmet Haz. , 1990 , Güvâhî, Pend-nâme- Öğütler ve Atasözleri, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• İsmail b. Muhammed el-Aclunî 1418/1997 , Keşfü'l-hafâ ve Müzîlü’l-ilbâs, Beyrut, C.II.
• KARATAY, Fehmi Ethem, 1961 , Topkapı Sarayı Kütüphanesi Türkçe Yazmalar Kataloğu, İstanbul.
• Kāsım. Nazmü’l-Leâlî Der-Terceme-i Nesrü’l-leâlî, İstanbul Üniversitesi Ktp. Nadir Eserler Bölümü TY nr. 2210.
• KURNAZ, Cemâl, Haz. 1993 , Ahmet Talât Onay, Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• KUT, Günay 1989 , Tercüman Gazetesi Kütüphanesi Türkçe Yazmalar Kataloğu, İstanbul.
• KUTLUK, İbrahim Haz. , 1989 , Kınalı-zade Hasan Çelebi, Tezkiretü’ş-şuarâ, Ankara: TTK Yayınları.
• Latîfî, Nazm-ı Cevâhir, Ankara Millî Ktp. 894/6.
• Latîfî, Nazm-ı Cevâhir, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Ktp. 37259/2.
• Latîfî, Nazm-ı Cevâhir, Arkeoloji Müzesi Ktp. nr. 341, vr. 40b-68a .
• Latîfî, Nazm-ı Cevâhir, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Ktp. 075/1.
• Latîfî, Nazm-ı Cevâhir, Kütahya İl Halk Ktp. Vahid Paşa bl. 1440/2.
• Latîfî, Nazm-ı Cevâhir, Süleymaniye Ktp. Tercüman Gazetesi Y-131.
• Latîfî, Nazm-ı Cevâhir, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Emanet Hazinesi 1731.
• Latîfî, Nazm-ı Cevâhir, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Emanet Hazinesi 1806.
• Latîfî, Nazmü’l-cevâhir, Yapı Kredi Sermet Çifter ktp. nr. 786.
• LEVEND, Agâh Sırrı 1988 , Türk Edebiyatı Tarihi, Ankara : TTKYayınları.
• Mâtemî, Tercüme-i Nesrü’l-le’âlî, Süleymaniye Yazma Eser Ktp. Fatih nr. 5404.
• Mustafa bin Şücâ‘, Terceme-i Nesrü’l-leâlî, Millet Yazma Eser Ktp. Ali Emîrî, Şer‘iye nr. 629.
• ÖZ, Mustafa 2010 , “Tabersî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul, c. 39, s. 324-325.
• ÖZKAN, Ferudun Hakan 2019 , “Mâtemî’nin Nesrü’l-Le’âlî Tercümesi”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş-ı Veli Araştırmaları Dergisi, Güz, S. 91, s.107-146.
• ÖZTOPRAK, Nihat 1993 , Klâsik Türk Edebiyatında Manzum Yüz Hadisler, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, doktora tezi, İstanbul.
• PEKIN SUNER, Nermin Haz. 1977 , Latîfî, Evsâf-ı İstanbul, İstanbul.
• SARIKAYA, Meliha Yıldıran 2004 , Türk- İslâm Edebiyatında Hz. Ali, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora tezi, İstanbul.
• SEVGİ, Ahmet 1987 , Latîfî Hayatı ve Eserleri İnceleme- Metin, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• SEVGİ, Ahmet 1992 , “Latîfî ve Subhatü’l-uşşâk’ı”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Konya, Sayı 1, s. 47-92.
• TÜRK, Vahit Haz. 2006 , Ali Şir Nevâyî, Nazmü’l-cevâhir, Hz. Ali’nin Hikmetleri ,Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• YARDIM, Ali 1999 , Şihâbü’l-ahbâr Tercümesi, İstanbul.