BAYKARA MECLİSİ’NDEN YANSIMALAR -İlmî ve Edebî Meclisler-Tarihî Olaylar-Hikâyeler 5-

Yıl 2020, Cilt: 25 Sayı: 25, 575 - 617, 30.12.2020

Ahmet Kartal

Öz

Zeynüddîn-i Vâsıfî tarafından Farsça olarak kaleme alınan Bedâyi’u’l-vekâyi’, özellikle Türk kültür ve sosyal hayatına dair ihtiva ettiği geniş ve önemli bilgiler vesilesiyle dikkat çekmektedir. Bu çalışmada, Bedâyi’u’l-vekâyi’de yer alan ve Türkistân coğrafyasındaki Türk kültür hayatına ışık tutup günümüze aktaran dört bölümün tercümesine yer verilecektir. Bunlardan birincisi, Mevlânâ Hacı-i Tebrîzî’nin durumu, onun etrafında gelişen bazı olayları ve yapılan ilmî münazarayı; ikincisi Şeyhülislam Hâce Hâşimî’nin Esfîdmûn köyünde tertip ettiği mecliste istek üzerine yazılan üç tane gazel-i tabl-i bâz ile Vâsıfî’nin, kendisine hissettirilmeden irticalen üç değişik konuda inşa yazması için sınava tabi tutulmasını; üçüncüsü Kâtibî-i Nîşâbûrî ve Baba Sevdâî’nin, Mîrzâ Baysungur’un himayesi altında bir araya gelmeleri ile Mîrzâ Baysungur ve Baba Sevdâî’nin ilk karşılaşmaları ve aralarında geçen bazı olayları; dördüncüsü ise Emîr Sultân Celâlüddîn-i Mergînânî’nin, Abdulvâsi’-i Cebelî’nin “çâr-der-çâr/çâr-ender-çâr kasidesi”ne yazdığı nazirenin, Sultân Muhammed-i Bahâdır Han’ın tertip ettiği bir mecliste okunması, okunan bu şiirin mecliste bulunanların isteği üzerine Vâsıfî tarafından değerlendirilmesini ihtiva etmektedir. Ayrıca bu bölümde Vâsıfî’nin, Âsafî, Hilâlî, Ehlî, Herâtî, Rûhî, Mukbilî ve Riyâzî’nin mecliste okunan bazı şiirleri üzerinde yaptığı değerlendirmelere de yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Meclis, şiir meclisi, şiir, Kâtibî-i Nîşâbûrî, Baba Sevdâî, sosyal hayat

REFLECTIONS FROM THE BAYKARA ASSEMBLY -Scientific and Literary Assemblies-Historical Events-Stories 5-

Öz

Written in Persian by Zeynüddîn-i Vâsıfî, Bedâyi’u’l-vekâyi’ draws attention especially with its extensive and important information on Turkish culture and social life. This study includes the translation of four chapters of Bedâyi’u’l-vekâyi’, which shed light on Turkish culture in the Turkistan geography. The first of these chapters is about the situation of Mevlânâ Hacı-i Tebrîzî, some events that took place around him, and a scientific debate. The second is about three gazel-i tabl-i bâz written upon request in the assembly organized by Şeyhülislam Hâce Hâşimî in the village of Esfîdmûn and about Vâsıfî’s being tested without noticing to write poems on three different topics by improvising. The third is about the meeting of Kâtibî-i Nîşâbûrî and Baba Sevdâî under the auspices of Mîrzâ Baysungur and about the first encounter between Mîrzâ Baysungur and Baba Sevdaî and some events that took place between them. Finally, the fourth is about the reading of Emîr Sultân Celâlüddîn-i Mergînânî’s nazire a poem written in the same form, meter, rhyme, and redif by another poet in response to a poet’s poem in response to Abdulvâsi’-i Cebelî’s “çâr-der-çâr/çâr-ender-çâr qasida” in the assembly organized by Sultân Muhammed-i Bahâdır Han and the evaluation of this poem by Vâsıfî at the request of those in it. This chapter also includes the evaluations made by Vâsıfî on some of the poems of Asafi, Hilâlî, Ehlî, Herâtî, Rûhî, Mukbilî, and Riyâzî read in the assembly.

Anahtar Kelimeler

Assembly, poetry assembly, poetry, Kâtibî-i Nîşâbûrî, Baba Sevdâî, social life

Kaynakça

• AKÜN, Ömer Faruk 1991 , “Bâbür: Sanatkâr ve Fikir Adamı Yönü” mad., DİA, c. 4, s. 396-400.
• ALPARSLAN, Ali 1992 ,“Baysungur, Gıyâseddin” mad., DİA, c. 5, s. 276-277.
• AMÎD, Hasan 1362 , Ferheng-i Amîd, Tehrân.
• AYDINLI, Osman 2009 , “Semerkand” mad., DİA, c. 36, s. 484-486.
• BÂBÜR 2006 ; Baburnâme Vekayi Gazi Zahîreddin Muhammed Babur, Doğu Türkçesinden çeviren: Reşit Rahmeti Arat, Önsöz ve Tarihi Özet: Y. Hikmet Baydur, İstanbul: Kabalcı.
• BEKSAÇ, Engin 2012 , “Uluğ Bey Medresesi” mad., DİA, c. 42, s. 129-130.
• ÇETİN, Osman 1998 , “Horasan” mad., DİA, c. 18, s. 234-241.
• DEHHUDÂ, Ali Ekber 1373 , Lugat-nâme, 14 cilt , Tehrân: Muessese-i İntişârât-i Çâp-i Dânişgâh-i Tehrân.
• ENVERÎ, Hasan 1382 , Ferheng-i Bozurg-i Sohen, 8 c., Çâp-i devvom, Tehrân.
• ERASLAN, Saniye 2019 , “Türkistanlı Bir Şair: Vâsıfî ve Türkçe Şiirleri”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, XXIII, 758-774.
• FIĞLALI, Ethem Ruhi 1989 , “Alî” mad., DİA, c. 2, s. 371-374.
• GÜNDÜZ, Tufan 2010 , “Şah İsmâil” mad., DİA, c. 10, s. 253-255.
• HACIMÜFTÜOĞLU, Nasrullah 1988 , “Abdülkâhir el-Cürcânî” mad., DİA, c. 1, s. 247-48.
• HAYYÂMPÛR, Doktor A. 1368 , Ferheng-i Suhanverân, 2 c., Tehrân: Çâphâne-i Fecr-i İslâm.
• İbni Mâce 1431 , Sünenü İbni Mâce, Haz. Fuâd Abdulbâkî, I-II, Kahire: Dâru İhyâ’i’l-Kütübi’l-Arabî.
• KAFALI, Mustafa 1970 , “Cuci Sülâlesi ve Şu’beleri”, İÜEF Tarih Enstitüsü Dergisi, sy. 1, s. 103-120.
• KANAR, Mehmet 2016 , Büyük Türkçe-Farsça Sözlük, İstanbul: Say Yay.
• KANDEMİR, M. Yaşar 2002 , “Alî: İlmî Şahsiyeti” mad., DİA, c. 2, s. 375-378.
• KARAİSMAİLOĞLU, Adnan 1988 , “Abdülvâsi’-i Cebelî” mad., DİA, c. 1, s. 283.
• KARTAL, Ahmet 2017 , “Baykara Meclislerinde Farsça Yazılan Bir Gazel Türü: Gazel-i Tabl-i Bâz”, Türk Dünyasının Ulu Çınarı, hzr. Ahmet Kartal-Mehmet Mahur Tulum, İstanbul: Sivrihisar Belediyesi Yay., s. 449-456.
• KARTAL, Ahmet 2019 , “Baykara Meclisinden Yansımalar: -Edebî Meclisler 2-”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, sy. 22, s. 525-578.
• KARTAL, Ahmet 2019a , “Türkistan’dan Yansımalar”, ESTAD Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi [Prof. Dr. Muhammed Nur Doğan Armağan Sayısı], c. 2, sy. 1, s. 125-156.
• KÂTİB ÇELEBİ, 2013 , Cihan-nüma, 2 c., ed. Said Öztürk, İstanbul: Bahçeşehir Üniversitesi Medeniyet Araştırmaları Merkezi.
• KILIÇ, Hulusi 1994 , “Delâ’ilü’l-i’câz” mad., DİA, c. 9, s. 114-15.
• KONUKÇU, Enver 1991 , “Bâbür” mad., DİA, c. 4, s. 395-396.
• MUHAMMEDCANOV, Abdullah 2011 , “Taşkent” mad., DİA, c. 40, s. 145- 148.
• MU’ÎN, Muhammed 1371 , Ferheng-i Fârsî, Şeş cild, Çâp-i heştum, Tehrân: Çâphâne-i Sipihr.
• NECMEDDÎN EL-KÂTİBÎ EL-KAZVÎNÎ 2016 , Hikmetü’l-ayn: Varlık Hikmeti, çev. Salih Aydın
• İstanbul: Türkiye Yazma Kurumu Başkanlığı Yay.
• NEVÂYÎ, Alî Şîr Nevâyî 2001 , Mecâlisü’n-nefâyis I Giriş ve Metin , II Çeviri ve Notlar , Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• OKUMUŞ, Ömer 1993 , “Câmî, Abdurrahman” mad., DİA, c. 7, s. 94-99.
• ÖZAYDIN, Abdulkerim 1993 , “Canoğulları” mad., DİA, c. 7, s. 154-155.
• ÖZGÜDENLİ, Osman Gazi 2007 ,“Nîşâbur” mad., DİA, c. 33, s. 149-151.
• SEVGİ, H. Ahmet 1998 , “Hilâlî-i Çagatayî” mad., DİA, c. 18, s. 21-22.
• STEİNGASS, F. 1975 , Persian-English Dictionary, Beirut: LibrairieduLiban.
• ŞEŞEN, Ramazan 1992 , “Buhârâ” mad., DİA, c. 6, s. 363-367.
• ŞÜKÛN, Ziya 1984 , Farsça-Türkçe Lûgat, Gencîne-i Güftâr Ferheng-i Ziyâ, 3 cilt , İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• TOSUN, Necdet 2012 , “Ubeydullah Ahrâr” mad., DİA, c. 42, s. 19-20.
• TÖKEL, Dursun Ali 2000 , Divan Şiirinde Mitolojik Unsurlar –Şahıslar Mitolojisi-, Ankara: Akçağ Yay.
• TÜRKOĞLU, İsmail 2010 , “Şeybânî Han” mad., DİA, c. 39, s. 43-45.
• UYDU YÜCEL, Mualla 2012 , “Ubeydullah Han” mad., DİA, c. 42, s. 22-23.
• ÜZÜM, İlyas 2002 , “Kızılbaş” mad., DİA, c. 25, s.
• VANLIOĞLU, Mehmet – Mehmet Atalay 1994 , Edebiyat Lügati, Erzurum: Atatürk Üni. Fen-Edebiyat Fak. Yay.
• VANLIOĞLU, Mehmet 2002 , “Kâtibî, Şemseddin” mad., DİA, c. 25, s. 42.
• VÂSIFÎ, Zeynüddîn Mahmûd-ı Vâsıfî 1349 , Bedâyi’u’l-vekâyi’, nşr. A. Boldirev , Cild-i evvel, Çâp-i divvom, Çâphâne-i zer.
• VÂSIFÎ, Zeynüddîn Mahmûd-ı Vâsıfî 1350 , Bedâyi’u’l-vekâyi’, nşr. A. Boldirev , Cild-i divvom, Çâp-i divvom, Çâphâne-i zer.
• Yüce Kur’an ve Açıklamalı-Yorumlu Meâli 2016 , hzr. Abdulkadir Şener – M. Cemal Sofuoğlu – Mustafa Yıldırım, İzmir.
• YILDIRIM, Nimet 2010 , “Sûzenî” mad., DİA, c. 38, s. 3-4. https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir