An Example of Sakiname From 19th Century: Sakiname-i Necmi Baba

Yıl 2022, Cilt: 28 Sayı: 28, 173 - 201, 31.12.2022

Bilge Karga Göllü

Öz

The poem named Sakiname-i Necmi Baba, which we determined to belong to Omer Necmi Efendi 1230?/1815- 1307/1889 , one of the 19th century divan poets, is included in a manuscript containing 4 of the poet's favorite poems. It is in the Süleymaniye Library Galata Mevlevi Lodge Collection. The genre has not been addressed so far in studies and between the 19th century sakinames. The aim of this study is to introduce the sakiname, whose name is not mentioned among the sakinames of the 19th century, to the scientific world. In the notes written in various parts of the work, there are biography sources about the poet's life and literary personality and information that has not been found in the studies done until today. Examination of the Sakiname text in terms of form and content by expressing it in Latin letters and today's language provides information about both the poet and the literary understanding of the century. Necmi's attitude, which creates a unique way of expression, helps us to understand the change that the sakinames went through in the literary movements of the period.

Anahtar Kelimeler

Omer Necmi Efendi (Necmi), 19th Century, Sakiname, Qasida, Literary Changes

XIX. Yüzyıldan Bir Sâkînâme Örneği: Sâkînâme-i Necmî Baba

Öz

XIX. yüzyıl divan şairlerinden Ömer Necmî Efendi’ye H. 1230?/M. 1815-H. 1307/M. 1889 ait olduğu tespit edilen Sâkînâme-i Necmî Baba isimli şiir, şairin beğenilen 4 şiirini ihtiva eden bir yazma eser içerisinde olup Süleymaniye Kütüphanesi Galata Mevlevihanesi Koleksiyonu’nda yer almaktadır. Bu çalışmayla türe yönelik yapılan araştırmalarda şimdiye kadar ele alınmayan ve XIX. yüzyıl sâkînâmeleri arasında adından söz edilmediği anlaşılan Sâkînâme’nin bilim dünyasına tanıtılması amaçlanmaktadır. Eserin çeşitli yerlerine düşülen notlar da şairin hayatı ve edebî kişiliğine yönelik biyografi kaynakları ve bugüne kadar yapılan çalışmalarda rastlanmayan bilgiler içermektedir. Sâkînâme metninin Latin harflerine çevrilip günümüz Türkçesine aktarılarak biçim ve içerik bakımından incelenmesi hem şair hem de yüzyılın edebî anlayışı hakkında bilgiler sunacak; kendine özgü bir anlatım biçimi oluşturan Necmî’nin tutumu, dönemin edebî hareketleri içerisinde sâkînâmelerin geçirdiği değişimin anlaşılmasına yardımcı olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Ömer Necmî Efendi (Necmî), XIX. Yüzyıl, Sâkînâme, Kaside, Edebî Değişimler

Kaynakça

• AÇIKGÖZ, Nâmık 1988 , "Tahkiyevî Bir Metin Olarak Riyâzî’nin Sâkînâme’si", Türk Dünyası Araştırmaları, 55, 73-83.
• AHATLI, Erdinç 2013 , “Zeyd b. Hattâb”, İslâm Ansiklopedisi, XLIV/320-321.
• AKÜN, Ömer Faruk 1994 , “Divan Şiirinin Teşrifatı-Şairliğin Şartı Olarak Aşk”, İslâm Ansiklopedisi 9. Cilt , C. 9, 389-427, İstanbul: TDV.
• ARAT, Reşit Rahmeti 1986 , Eski Türk Şiiri, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• ARSLAN, Mehmet 2003 , Aynî Sâkînâme, İstanbul: Kitabevi.
• ARSLAN, Mehmet 2012 , Sâkînâmeler, İstanbul: Kitabevi Yayınları. ARSLAN, Mehmet 2014 , “Ömer Necmî Efendi”, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/necmi-omer-necmi-efendi- istanbullu 26.06.2021/19:13
• Asgar-i Dilberîpûr 2002 , "Fuzûlî’nin 'Sâkînâme'sinde Hâfız’ın Rolü" [Çev. Hasan Almaz], Nüsha, II/6, 35-44.
• AŞCI, Gülnevil 2019 , "Sâkînâmelere Göre Şarabın Vasıfları ve Etkileri", Litteraturca Journal of Turkish Language and Literature, 5/2, 145-178.
• AYDEMİR, Yaşar ve Halil Çeltik 2008 , "Redife Farklı Bir Bakış: Divan Şiirinde Ön Kafiye ve Ön Redif", bilig, 46, 193-214.
• AYDIN, Abdullah 2011 , "Hanyalı Nûrî Osman’ın Sâkînâmesi", Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1/1, 167-191.
• AYDIN, Şadi 2004 , “Türk Edebiyatı’nda Farsça Divân ve Divânçeler”, Nüsha, 15, 31-40.
• BAHADIR, Savaşkan Cem 2012 , 16. Yüzyıl Klasik Türk Şiirinde Şarap ve Şarapla İlgili Unsurlar, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, İstanbul.
• BAŞ, Mehmet Şamil 2012 , “Aşkî Mustafa Efendi’nin Hayatı Eserleri ve Sâkînâme Mesnevîsi”, Dokuz Eylül Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, XXXV, 249-280.
• BAŞPINAR, Fatih 2018 , "17. Yy. Şairi Beyânî’nin Tasavvufi Sâkînâme’si", RumeliDE Journal of Language and Literature Studies, 4, 222-230.
• BELENKUYU, Bekir 2019 , "Lâmiî Çelebi’nin Mesnevilerinde Sakinameler", Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 8/1, 291-318.
• BİLGEGİL, M. Kaya 1980 , Edebiyat Bilgi ve Teorileri 1 Belâgat, Ankara: Sevinç Matbaası.
• BİRİNCİ, Necat vd. 2009 , Ali Nazîmâ ve Faik Reşad Mükemmel Osmanlı Lügati, İstanbul: TDK.
• Bursalı Mehmed Tâhir 1333 , Osmanlı Mü’ellifleri II, İstanbul: Matbaa-i ‘Âmire.
• BÜYÜKYILDIRIM, Ayşe 2009 , "Kâşif ve Sâkînâme’si", A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi Prof. Dr. Hüseyin AYAN Özel Sayısı, 39, 763-776.
• CANIM, Rıdvan 1990 , "Sâkînâme", Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi 7. Cilt , 433-437, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• CANIM, Rıdvan 1998 , Türk Edebiyatında Sâkînâmeler ve İşretnâme, Ankara: Akçağ Yayınları.
• CANIM, Rıdvan 2009 , “Sâkînâme” İslâm Ansiklopedisi, XXXVI. Cilt , 13-14, İstanbul: TDV.
• COŞKUN, Ali Osman 1994 , "Sakinameler ve Kafzade Faizi’nin Sakinamesi", Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 9, 52-64.
• ÇAYILDAK, Özlem 2018a , Klasik Türk Edebiyatında Saki-nameler “Şekil ve Muhteva İncelemesi”, İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Malatya.
• ÇAYILDAK, Özlem 2018b , "Sâkînâmelerde Kadehe Dair", Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11/55, 66-83.
• ÇAYILDAK, Özlem ve Hasan Kavruk 2018 , “Sâkînâmelerde Şarap Tasvirleri”, Turkish Studies, 13/5, 79-109.
• ÇETİN, İsmet 2007 , “Türk Kültüründe Bab Baba /Ata Geleneği”, Millî Folklor, 19/76, 70-75.
• ÇINAR, Bekir 2002 , "Tıflî Ahmed Çelebi ve Sâkînâmesi", TÜBAR XII. Cilt , 111-154.
• ÇINARCI, Mehmet Nuri 2016 , "Seyyid Ebulkâsım Nebâtî ve Sâkînâmesi", A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi [TAED], 55, 93-126.
• DEĞİRMENÇAY, Veyis 2013 , Farsça Şiir Söyleyen Osmanlı Şairleri, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• DEMİR, Yavuz 1998 , "Şeyhülislâm Yahyâ Efendi ve Sâkînâmesi", Millî Kültür, 62, 34-38.
• DEVELLİOĞLU, Ferit 2004 , Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara: Aydın Kitabevi.
• DİLÇİN, Cem 2013 , Örneklerle Türk Şiir Bilgisi, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• DURGUNAY, Banu 2013 , Seküler Hayatla Tasavvuf Arasındaki İlişkide Köprü Metinler: Sâkînâmeler, İhsan Doğramacı Bilkent Üniversitesi Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• ELİAÇIK, Muhittin 2015 , "Tayyar Mahmud Paşa-yı Samsunî’nin Sâkînâmesi", Turkish Studies, 10/8, 23-34.
• ERAYDIN, Selçuk 1990 , Tasavvuf ve Tarîkatler, İstanbul: Marifet Yayınları.
• GÖKALP, Haluk 2009 , "Bir Sâkînâme Var Ramazâniye’de Fahriyeden İçeri; Hasb-i Hâl-i Hayrî", Türklük Bilgisi Araştırmaları [Ed. Cemal Kafadar ve Gönül A. Tekin], Harvard University, 33/1, 275-293.
• GÜNDÜZ, Emrah 2019 , "Abdünnâfi İffet Efendi’nin Sâki-nâmesi", Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 64, 83-102.
• GÜNEŞ, Kadir 2011 , Arapça-Türkçe Sözlük, İstanbul: Mektep Yayınları.
• KANAR, Mehmet 2000 , Farsça-Türkçe Sözlük, İstanbul: Deniz Kitabevi.
• KARAHAN, Abdülkadir 1980 , Eski Türk Edebiyatı İncelemeleri, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• KARAİSMAİLOĞLU, Adnan 2009 , "Sâkînâme-Fars Edebiyatı", İslâm Ansiklopedisi XXXVI. Cilt , 14-15, İstanbul: TDV.
• KARGA GÖLLÜ, Bilge 2020 , “Ömer Necmî Efendi'nin Farsça Dîvânçe'si Üzerine”, RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 3, 318-325.
• KARGA GÖLLÜ, Bilge 2021a , Ömer Necmî Efendi Farsça Dîvânçe İnceleme- Metin , İstanbul: Kesit.
• KARGA GÖLLÜ, Bilge 2021b , “Ömer Necmî Efendi'nin Türkçe Dîvân'ındaki Farsça Tahmisler”, Litteraturca Journal of Turkish Language and Literature, 7/4, 1355-1375.
• KARTAL, Ahmet 2009 , Muallim Nâcî Lügat-i Nâcî, Ankara: TDK.
• KAYA, Bayram Ali 2000 , "Azmî-zâde Hâletî’nin Sâkînâmesi", TUBA, 24/II, 59-106.
• KESİK, Beyhan ve Şermin Baka 2013 , "Bağdatlı Zihnî’nin Sâkînâmesi", Turkish Studies, 8/4, 957-968.
• KOCATÜRK, Vasfi Mahir 1970 , Türk Edebiyatı Tarihi Başlangıçtan Bugüne Kadar Türk Edebiyatının Tarihi, Tahlili ve Tenkidi, Ankara: Edebiyat Yayınevi.
• KOÇ, Hamza 2017 , “İskeçeli Mîr-i ‘Alem-zâde Rif’at ve Sâkînâmesi”, Litteraturca Journal of Turkish Language and Literature, 3/4, 109-126.
• KÖKSAL, M. Fatih 2005 , Klâsik Türk Şiiri Araştırmaları, Ankara: Akçağ Yayınları.
• KURNAZ, Cemal ve Mustafa Tatcı 2001 , Tuhfe-i Nâ’ilî Divân Şâirlerinin Muhtasar Biyografileri II, Ankara: Bizim Büro Yayınları.
• KUZU, Fettah 2005 , "Şeyh Gâlib’in Sâkînâme’sinde İmgesel Söylem", 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum, 4/12, 133-144.
• KUZUBAŞ, Muhammet 2007 , Atâî’nin Âlemnümâ Sâkînâme Mesnevisinin Karşılaştırmalı Metni ve Konu Bakımından İncelenmesi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Samsun.
• LEVEND, Agâh Sırrı 1984 , Divan Edebiyatı Kelimeler ve Remizler Mazmunlar ve Mefhumlar, İstanbul: Enderun Kitabevi.
• MACİT, Muhsin 2005 , Divan Şiirinde Âhenk Unsurları, 2. Baskı, Ankara: Kapı Yayınları.
• MENGİ, Mine 1985 , Divan Şiirinde Rindlik, Ankara: Bizim Büro Yayınevi.
• MENGİ, Mine 2010 , Eski Edebiyatımızdaki Bazı İnsan Tipleri İçinde: Divan Şiiri Yazıları-s. 251-268 , 2. Baskı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• OKUMUŞ, Sait 2009 , "Benlizâde İzzet Mehmed Bey’in Sâkînâmesi", Turkish Studies, 4/2, 868-877.
• ÖZTÜRK, Mürsel ve Derya Örs 2009 , Mütercim Âsım Efendi Burhân-ı Katı, İstanbul: TDK.
• PAKALIN, Mehmet Zeki 1993 , Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü III. Cilt , İstanbul: MEB.
• PAŞAZADE, Erhan 2002 , Necmî Ömer Efendi’nin Dîvan, Tuhfe-i Vahdet ve Kasîde-i Elfiyye İsimli Eserlerinin Transkripsiyonlu Metni ve Dîvanı’nın İncelenmesi, Cumhuriyet Üniversitesi Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sivas.
• Sâkînâme-i Necmî Baba, Süleymaniye Kütüphanesi, Galata Mevlevihanesi Koleksiyonu, No: 257, 116 s.
• SARAÇ, M. A. Yekta 2017 , Muallim Naci Istılâhât-ı Edebiyye, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• SARAÇ, M. A. Yekta 2019 , Klâsik Edebiyat Bilgisi Belâgat, 16. Baskı, İstanbul: Gökkubbe.
• SARI, Mehmet 1995 , "Sabûhî’nin Türkçe Sâkînâmesi", Nihal Atsız ve Necdet Sançar Armağanı İçinde, 101-118 , Afyon: Medrese Kitabevi.
• Şemseddin Sami 2006 , Kâmûs-ı Türkî, 15. Basım, İstanbul: Çağrı Yayınları.
• ULUDAĞ, Süleyman 1988 , "Abdullah-ı Şüttârî" İslâm Ansiklopedisi I. Cilt , 137, İstanbul: TDV.
• ULUDAĞ, Süleyman 1991a . "Aşkıyye", İslâm Ansiklopedisi IV. Cilt , 22, İstanbul: TDV.
• ULUDAĞ, Süleyman 1991b . "Baba", İslâm Ansiklopedisi IV. Cilt , 365-366, İstanbul: TDV.
• ULUDAĞ, Erdoğan 1998 , "Dîvân Edebiyatı Türlerinden Sâkînâmeler ve Şeyhülislâm Bahâyî’nin Sâkînâmesi", Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 9, 49-64.
• ÜSTÜNER, Kaplan 2013 , "Na’îm’in Sâkînâmesi", Turkish Studies, 8/1, 2719- 1785.
• YEDEK, Yavuz 2011 , Türk Mûsikîsinde Sâkînâmeler, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İlahîyat Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• YETİK, Erhan 1998 , Hayret, İslâm Ansiklopedisi XVII. Cilt , 60-61, İstanbul: TDV.
• YILMAZ, Gökçehan 2017 . "Nev’î-zâde Atâyî, Subhizâde Feyzî ve Aynî’nin Sâkînâmelerinden Hareketle Kahvenin Osmanlı Toplumundaki 300 Yıllık Değişimi", Atatürk Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları/Makaleler, 571-583.