Dîvân-ı Hikmet ve Garib-nâme’de Himmet

Year 2022, Volume: 28 Issue: 28, 583 - 615, 31.12.2022

Meliha Yıldıran Sarıkaya

Abstract

Bazı kelimelerin anlam kapasiteleri bazılarına nazaran daha geniş ve çeşitlidir. Bu tür kelimeler ifadeye zenginlik ve derinlik kattıkları için rağbet görürler. Fakat aynı gerekçe kastedilen anlamın kapalı kalmasına da yol açabilmektedir. Anlam çerçevesi geniş olan bu kabil kelimeler ekseriyetle yabancı kökenli kelimelerdir. Türkler İslâmiyeti kabul ettikten sonra yeni dinî kavramlarla karşılaşmışlardır. Bu kavramların Türkçede karşılıkları olmadığı için Arapça ve Farsçadan kelimeler alınmıştır. Örnekleri az olmayan bu kelimelerden biri “himmet” kelimesidir. Arapça kökenli olan bu kelime Türkçeye Farsça üzerinden gelmiştir. Himmet kelimesi Türkçede Arapçadaki anlamından daha farklı bir anlamda kullanılmaktadır. Bu çalışmada himmet kelimesinin Türkçede hangi anlamda kullanıldığı üzerinde durulacaktır. Bunun için öncelikle sözlükler incelenmiştir. Ayrıca Türk edebiyatının kadim metinlerinden olan Dîvân-ı Hikmet ve Garib-nâme’de himmet kelimesinin hangi anlamlarla yer aldığı üzerinde durulmuştur.

Keywords

Himmet, Türkçe, Arapça, Dîvân-ı Hikmet, Garib-nâme

Sufi Aspiration in Divan-ı Hikmet And Garib-Name

Abstract

The semantic capacity of some words are wider and more diverse than others. Such words are widely used since they add amplitude and depth to the expression. However, the same reason may cause the meaning to be implicit. These words, which have a wide semantic framework, are mostly words of foreign origin. After the Turks emberaced Islam, they encountered new religious concepts. Since these concepts do not have equivalents in Turkish, words were loaned from Arabic and Persian. One of these words, whose examples are not few, is the word “himmet”. The word himmet, which is of Arabic origin, came to Turkish through Persian. The word himmet is used in a different meaning in Turkish than in Arabic. In this study, it will be emphasized in which sense the word himmet is used in Turkish. For this purpose, firstly, dictionaries were examined. In addition, the meaning of the word himmet in Dîvân-ı Hikmet and Garib-nâme, which are among the earliest texts of Turkish literature, is dwelled on.

Keywords

Himmet, Turkish, Arabic, Divan-ı Hikmet, Garibname

References

• Ahterî, Mustafa Muslihuddin el-Karahisarî 2007 , Ahterî-i Kebir, haz.: Ahmet Kırkkılıç, Yusuf Sancak, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Âşık Paşa 2000 , Garib-nâme, haz. Kemal Yavuz, [Ankara]: Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları, I-II.
• AYVERDİ, İlhan, Kubbealtı Lugati, http://lugatim.com/s/HİMMET. 02.02.2022
• CEBECİOĞLU, Ethem 1997 , Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, İstanbul: Rehber Yayınları.
• ÇAĞBAYIR, Yaşar 2017 , Ötüken Türkçe Sözlük, İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2017, II.
• DEMİRCİ, Mehmet 1998 , “Himmet”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, XVIII, 56- 57.
• DEVELLİOĞLU, Ferit 2007 , Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, haz.: Aydın Sami Güneyçal, Ankara: Aydın Kitabevi.
• Dihhudâ 1373 , Lugatnâme, haz. Seyyid Ca‘fer Şehîdî, Tahran: Danişgâh-ı Tahran, XIV.
• ERGİNLİ, Zafer 2006 , Metinlerle Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Trabzon: Kalem Yayınevi.
• GEMALMAZ, Efrasiyap 1994 , “Ahmed-i Yesevî’nin Hikmetlerinin Dili”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 1: 4-18.
• GÖKBEL, Ahmet 2019 , Ansiklopedik Alevi Bektaşi Terimleri Sözlüğü, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.
• GÖLPINARLI, Abdülbaki 1977 , Tasavvuftan Dilimize Geçen Deyimler ve Atasözleri, İstanbul: İnkılap Yayınları.
• Gül Baba Saidî 1383 , Ferheng-i Istılâhât-ı İrfânî-yi İbn Arabî, Tahran: İntişârât- ı Şâfiî.
• el-Herevî, Hâce Abdullah el-Ensârî 2008 , Tasavvufta Yüz Basamak Menâzilü’s- sâirîn, çev. Abdurrezzak Tek, Bursa: Emin Yayınları.
• Hoca Ahmed Yesevî Külliyâtı 2019 , ed. Zülfikar Güngör, Ankara: Ahmed Yesevî Üniversitesi Yayınları.
• Hüseyin Kâzım Kadri 1945 , Türk Lugati, İstanbul: Cumhuriyet Matbaası, IV.
• İbn Manzûr [t.y.] , Lisânü’l-Arab, Beyrut: Dâru Sadır, XII.
• İbrahim Cûdî Efendi 2006 , Lügat-ı Cûdî, haz. İsmail Parlatır, Belgin Tezcan Aksu, Nicolai Tufar, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Mütercim Âsım Efendi, Kāmûsu’l-Muhît Tercümesi, http://www.kamus.yek.gov.tr. 26.03.2021
• Kaşanî, Abdürrezzak 2004 , Tasavvuf Sözlüğü, çev. Ekrem Demirli, İstanbul: İz Yayıncılık.
• KILIÇ, Mahmut Erol 2005 , Sûfî ve Şiir, İstanbul: İnsan Yayınları.
• KONUK, Ahmed Avni 2008 , Mevlânâ Celâledîn Rûmî Mesnevî-i Şerîf Şerhi, haz. Mustafa Tahralı, İstanbul: Kitabevi, V, XI.
• MADEN, Fahri 2013 , “Sütlüce’de Bir Bektaşi Ocağı: Caferabad Bademli- Münir Baba Tekkesi”, Alevilik Araştırmaları Dergisi, 5: 155-174.
• Mehmed Salâhî 2019 , Kamûs-ı Osmânî, hazırlayan: Ali Birinci, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, II.
• Meninski 2000 , Thesaurus Lexicon, yay. Mehmet Ölmez, İstanbul: Simurg, III.
• Muallim Naci 1987 , Lügat-ı Naci, İstanbul: Çağrı Yayınları.
• ÖZMEN, İsmail 1998 , Alevi-Bektaşi Şiirleri Antolojisi, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, III.
• REDHOUSE, Sir James William 1987 , A Turkish and English Lexicon, Beyrut: Mektebetu Lübnan.
• SAVAŞ, Salih 2012 , “Nabi Divanında Geçen ve Günümüz Türkiye Türkçesinde Farklı Anlamlarda Kullanılabilen Arap Kökenli Kelimeler”, Türk Dünyası Araştırmaları, İstanbul, 199: 65-82.
• Seyyid Cafer Seccadî 2007 , Tasavvuf ve İrfan Terimleri Sözlüğü, çev. Hakkı Uygur, İstanbul: Ensar Neşriyat.
• Seyyid Mustafa Rasim Efendi 2008 , Tasavvuf Sözlüğü, haz. İhsan Kara, İstanbul: İnsan Yayınları.
• STEİNGASS, Francis Joseph 1998 , Persian-English Dictionary, Beyrut: Mektebetu Lübnan [Librairie du Liban].
• Suad el-Hakîm 2005 , İbnü’l Arabî Sözlüğü, çev. Ekrem Demirli, İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Şemseddin Sami 2011 , Kamûs-ı Türkî, haz.: Raşit Gündoğdu, Niyazi Adıgüzel, Ebul Faruk Önal, İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık.
• TARLAN, Ali Nihad 1985 , Fuzûlî Divanı Şerhi, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, III.
• TİETZE, Andreas 2016 , Tarihî ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati, ed.: Semih Tezcan, Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi TÜBA , III.
• ULUDAĞ, Süleyman 2002 , “Keramet”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, XXV, 265- 268.
• ULUDAĞ, Süleyman 2012 , Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Vankulu Mehmed Efendi, Vankulu Lugati, http://www.kamus.yek.gov.tr. 26.03.2021 .
• YILDIRAN SARIKAYA, Meliha 2021 , “Yûnus Emre’nin Himmeti”, Yûnus Emre, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, s. 41-54.
• Yûsuf Hâs Hâcib [t.y.] , Kutadğu Bilig Metin, haz. Mustafa S. Kaçalin. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10716,yusufhashacibkutadgubil igmustafakacalinpdf.pdf?0. 27.12.2021
• Zebîdî [t.y.] , Tâcü’l-arûs, Kahire: Matbaatü’l-Hayriyye, IX.