Klasik Türk Edebiyatında Mizahî Takvimler

Yıl 2016, Cilt: 17 Sayı: 17, 55 - 90, 30.12.2016

Ramazan Ekinci

Öz

Klasik Türk edebiyatının şiir ağırlıklı olması mizahî eserlerimizin de umumiyetle manzum metinlerden meydana gelmesinde önemli bir etkendir. Her ne kadar Türk mizah edebiyatının seçkin örneklerini Harnâme, Sihâm-ı Kazâ vb. manzum eserler teşkil etse de okuyucuyu güldürme ve güldürürken düşündürmeyi amaçlayan fıkra, nükte ve latifeler ihtiva eden müstakil mensur eserlerimiz de bulunmaktadır. Mensur mizahî eserler arasında çeşitli meslek erbabı ve toplumdaki belli zümrelerin bir yıl içinde başlarına gelecekleri kinaye, iham ve mecaz gibi sanatlardan yararlanarak anlatan mizahî takvimler dikkat çekicidir. Farklı bir perspektifle kaleme alınan bu takvimlerin, bilindiği kadarıyla edebiyat tarihimizde sadece üç örneği mevcuttur İlki Vahyî-i Evvel ö. 1520 , ikincisi Nasûhî ö. 1537 ve üçüncüsü ise Küfrî-i Bahâyî ö. 1660 tarafından kaleme alınmıştır. Vahyî ve Nasûhî’ye ait takvimlerin metinleri elde bulunmamakta olup sadece tezkirelerin alıntıladığı kadarıyla kısa pasajlar hâlinde günümüze ulaşmıştır. Bugün itibariyle türünün günümüze ulaşan yegâne örneği konumundaki Küfrî-i Bahâyî’nin takviminin beş nüshası tespit edilmiştir. Bu makalede mizahî takvimler hakkında genel bilgiler paylaşıldıktan ve bunların yazarları tanıtıldıktan sonra tespit edilen mizahî takvimlerin inceleme ve metinlerine yer verilecektir. Vahyî ve Nasûhî’nin takvimlerinin metinleri şu‘arâ tezkirelerinde yer aldıkları kadarıyla, Küfrî-i Bahâyî’nin takviminin ise üç nüshadan hareketle tenkitli metni araştırmacıların istifadesine sunulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Hiciv, Mizah, Takvim, Vahyî, Nasûhî, Küfrî-i Bahâyî

Humorous Calendars in Classical Turkish Literature

Öz

The fact that Turkish literature is dominated mostly by poetry is an important factor for our humorous works which are generally composed of poetic texts. Although the outstanding examples of Turkish humorous literature like Harnâme, Sihâm-ı Kazâ, etc. are constituted of poetic works, we have also distinct prosaic works which contain jokes, wits and pleasantries that aim to humor the readers besides to make them thinking while humoring. Humorous calendars, which are told through benefiting from the arts such as parable, apprehension and metonymy which whether have rare examples among the distinct humorous works or were written up with a different perspective as well as happen to certain profession experts and classes in the community within one year, are remarkable. As far as is known, three humorous calendars whose first example belongs to Vahyî-i Evvel d. 1520 were written throughout our history. The second example was written by Nasûhî d. 1537 , and the third one was written by Küfrîi Bahâyî d. 1660 . The text of humorous calendars of Vahyî and Nasûhî are not available and today they are just available in small passages as far as quoted from the collection of biographies. As of the today, five copies of the calendar of Küfrî-i Bahâyî which are the sole surviving examples of its type have been discovered. After giving general information about humorous calendars and presenting the authors of them in this article, the humorous calendars discovered will be examined, and their texts will be included. As far as the texts of calendars of Vahyî and Nasûhî covered in the collection of biographies, the edition critics of three copies of Küfrî-i Bahâyî calendar will be made use of the researchers.

Anahtar Kelimeler

Irony, Humour, Calendar, Vahyî, Nasûhî, Küfrî-i Bahâyî

Kaynakça

• AKGÜR, A. Necati 2010 , “Takvim”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklope- disi, İstanbul, C. 39.
• AYDÜZ, Sâlim 2006 , “Müneccimbaşı”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul, C. 32.
• AYDÜZ, Sâlim 1995 , “Osmanlı’da Müneccimbaşılık”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları, S. 1.
• BİLKAN, Ali Fuat 2016 , Fakihler ve Sofuların Kavgası 17. Yüzyılda Kadızâdeliler ve Sivâsîler, İletişim Yay., İstanbul.
• BOYRAZ, Şeref 2010 , “12 Hayvanlı Türk Takvimi ve Kehanet”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, S. 3.
• ÇAVUŞOĞLU, Semiramis 2001 , “Kadızâdeliler”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul, C. 24.
• EKİNCİ, Ramazan 2014 , “Bahâyî Küfrî Hasan Çelebi”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/ index.php?sayfa=detay&detay=501 erişim tarihi: 03.05.2016 .
• __________ 2014 , “Türk Hiciv Edebiyatının Sıra Dışı Bir Şairi: Küfrî-i Bahâyî ve Eserlerinden Örnekler”, İstanbul Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türkiyat Mecmuası, C. 24.
• KILIÇ, Filiz hzl. 2010 , Âşık Çelebi, Meşâ‘irü’ş-Şu‘arâ, İstanbul Araştır- maları Enstitüsü, İstanbul, C. 1-2.
• KORTANTAMER, Tunca 2002 , “Kuruluşundan Tanzimata Kadar Osmanlı Dönemi Türk Mizahının Kısa Bir Tarihi”, Türkler, Yeni Türkiye Yay., C. 11.
• KÖKSAL, M. Fatih 2013 , “Nasûhî”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=d etay&detay=458 erişim tarihi: 03.05.2016 .
• KÖKSAL, M. Fatih 2013 , “Vahyî”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=d etay&detay=343 erişim tarihi: 03.05.2016
• KÖPRÜLÜ, M. Fuad, 2004 “Türklerde Halk Hikâyeciliğine Ait Bazı Maddeler”, Edebiyat Araştırmaları 1, Akçağ Yay., Ankara.
• KUT, Günay hzl. 1978 , Heşt Bihişt- The Tezkire By Sehi Beg, Harvard Üni. Yay.
• LEVEND, Agâh Sırrı 1970 , “Divan Edebiyatında Gülmece ve Yergi”, TDAY Belleten.
• SERTOĞLU, M. 1986 , Osmanlı Tarih Lugati, Enderun Kitabevi, İstanbul.
• TURAN, Osman 2004 , Oniki Hayvanlı Türk Takvimi, Ötüken Yay., İstanbul.
• YILMAZ, Mehmet 2008 , Kültürümüzde Arapça ve Farsça Asıllı Vecizeler Sözlüğü, Sütun Yay., İzmir.
• YILMAZ, Mehmet 2013 , Kültürümüzde Âyet ve Hadisler, Kesit Yay., İstan- bul.