Mahallî Şairin Mahallî Coğrafyası: Kütahyalı Rahîmi’nin Şiirlerinde Yer Adları

Yıl 2016, Cilt: 17 Sayı: 17, 121 - 172, 30.12.2016

Hasan Kaplan

Öz

Divan edebiyatında farklı üslup hareketleri ile karşılaşmak mümkündür. Klasik üslup, sebk-i Hindî, hikemî üslup, mahallileşme gibi üsluplar şairlerin edebî kişiliklerinin ve şiirlerindeki muhtevî unsurların şekillenmesinde etkili olmuştur. Bunlardan mahallini sevmek ve mahallini işlemek, İstanbul’un ve mahallinin dilinin farkına varmak olarak nitelenebilecek mahallileşme, şairler üzerinde her dönem etkili olmuştur. Bu üslubun çerçevesinde şiirlerini yazan şairlerden biri de Kütahyalı Rahîmî’dir. 16. yüzyıl şairlerinden olan Rahîmî yaşadığı yüzyılda şiirlerindeki mahallî ögelerle dikkati çekmektedir. Rahîmî Anadolu’nun çeşitli şehirlerinde bulunan bir şair olarak şiirlerinde mahallî coğrafyaya sıkça yer vermiştir. Şair, Anadolu’dan 19 farklı şehre 130 defa yer vermiştir. Anadolu’yu; yaşadığı bölgeleri şehirleri, ırmakları, denizleri, dağları ve mesire alanlarıyla işlemiş, coğrafyanın sağladığı her türlü çağrışımdan faydalanmaya çalışmıştır. Divan edebiyatında coğrafya, mekân-insan bütünleşmesi bağlamında daha çok sevgili ve âşıkla münasebet içinde kullanılır. Coğrafyayı tarihî olaylar ve unsurlar içinde tarihî göndermelerle işleyen şair bazen gerçek bazen de dekoratif bir coğrafyaya yer verir. Böylece coğrafya şairin tevriye, cinas, iham, teşhis, teşbih gibi farklı edebi sanatlarına kaynaklık eden bir çağrışım ögesi olarak da şiirdeki yerini alır. Bu çalışmada önce divan şairinin mekân ve coğrafya ile olan münasebeti üzerinde durulmuştur. Daha sonra geleneksel ve müşterek coğrafyanın Rahîmî’nin şiirlerinde nasıl yer aldığı incelenmiştir. İkinci bölümde Anadolu coğrafyasının şiirlere nasıl yansıdığı, şairin coğrafyayı ne şekilde işlediği örneklerle açıklanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kütahyalı Rahîmî, mahallileşme, Anadolu coğrafyası, mekân-şair ilişkisi, yer adları

Local Geography of The Local Poet: Place Names in the Poetry of Rahimi of Kutahya

Öz

In Divan literature it is possible to come across different movements of style. Styles such as classical style, sebk-i Hindi Indian style , hikemi uslup didactic style , localization have been influential in the shaping of poets' literary identities and of contents in their poetry. Among these styles, localization, which can be defined as loving and dealing with the local, becoming aware of the language of the local and of Istanbul, reflecting the features of utterance, has been influential on poets in every period. One of the poets who wrote their poems in line with this style is Rahimi of Kutahya. One of the poets of the sixteenth century, Rahimi attracts attention with local elements in his poetry in that century. As a poet who visited different cities in Anatolia, Rahimi abundantly included local geography in his poetry. The poet included nineteen different cities of Anatolia 130 times. He dealt with Anatolia with the cities he lived in, with its rivers, seas, mountains, recreation areas and he tried to make use of all kinds of connotations provided by geography. In Divan literature geography is mostly used within a relationship between lover and beloved in the context of place-man union. The poet, who dealt with geography through historical references within historical events and elements, includes geography occasionally in its real sense and occasionally as a decorative instrument. Thus, geography takes its place in poetry as an element of connotation that forms the basis for different figures of speech the poet uses such as double-entendre, pun, personification, simile and iham. This study examined first of all the relation of divan poet with place and geography. It also analyzed the way traditional and shared geography took place in Rahimi's poetry. The second part of the study examined through examples how Anatolian geography was reflected in the poems and how the poet depicted geography.

Anahtar Kelimeler

Rahimi of Kutahya, localization, Anatolian geography, place-poet relation, place names

Kaynakça

• AKSOYAK, İ. Hakkı 2007 , “Feyzullah Efendi’nin Mesâiri ile Lutfî’nin Ferdî’- nin Bilâdiyesine Zeyli”, Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi Özel Sayı, s. 37-51.
• ARIKOĞLU, İsmail 2008 , “Divan Şiirinde Şehir Adlarının Tevriyeli Kulla- nımı Aydın- Tire Örneği”, Selçuk Ü. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 23, s. 137-144.
• AYDEMİR, Yaşar 2009 , “Ravzî’nin Rumeli İzlenimleri”, Turkish Studies, Volume 4/2, s. 119-132.
• BATİSLAM, H. Dilek 2009 , “Şehir Şiirleri ve Şeyhülislâm Yahyâ’nın Edirne Gazelleri”, Atatürk Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitü Dergisi, S. 39, s. 483- 498.
• BOŞKOV, Vanço 1980 , “Türk Edebiyatında Şehir Şiirleri ve Şehir Mersiye- leri”, Atatürk Ü. Edebiyat Fakültesi Araştırma Dergisi, S. 12, s. 69-76.
• BOZ,Erdoğan 2007 , Hakîkî Dîvânı Karşılaştırmalı Metin, Kültür Bakanlığı E-Kitap,http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10613,girispdf.pdf?0 Erişim tarihi: 23.01.2016
• ÇAKIR, Müjgan 2010 , “Bilinmeyen Bir Bilâdiye Metni: Esmâ-yı Bilâd-ı Mecdî”, Journal of Turkish Studies Walter G. Andrews Armağanı I , S. 34/I, s. 173-182.
• ÇEÇEN, Mehmet Korkut 2015 , “Necatî’nin Asbuzu Şiiri”, Fırat Ü. Sosyal Bilimler Dergisi, C. 25, S. 1, s. 51-57.
• DEMİRKAZIK, H. İbrahim 2009 , 18. yüzyıl Şairi Mustafa Fennî Dîvân İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin , Doktora Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• DİLÇİN, Cem 2011 , Divan Şiiri ve Şairleri Üzerine İncelemeler, “Divan Şiirinde Çağrışım Ögesi Olarak Yer Adları”, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• EFLATUN, Muvaffak 2003 , “Şehir Medhiyelerine Bir Örnek: Akşehir Medhi- yesi”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, S.26, s.273-278.
• EKİNCİ, Ramazan ve Suat Donuk 2015 , Hayrabolulu Hasîb Dîvânı, Kitap & Cafe Serüven Yay.
• EMECEN, Feridun 1991 , “Aydın”, TDV İslam Ansiklopedisi, 4. cilt , s. 235- 237, DİA.
• _________ 1998 , “Hudâvendigâr”, TDV İslam Ansiklopedisi, 18. cilt , s. 285- 286, DİA.
• ________ 2009 , “Selim II”, TDV İslam Ansiklopedisi, 36. cilt , s. 414-418, DİA.
• ERCAN, Özlem 2007 , “Arayıcızâde Ferdî ve Eserleri Hikâye-i Erdeşîr ü Şâpûr ve Esmâ-yı Büldân” Uludağ Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Y. 8, S. 12, s. 71-93.
• ERDOĞAN, Kenan 2008 , “Birrî Divanı’nda Manisa ve Şairin Sosyal Çev- resi”, Atatürk Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 37, s. 69-85.
• ERDOĞAN, Mustafa 1997 , “Abdüllatîf Râzî ve Ankara Methiyesi”, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, S. 550, s. 356-359.
• ________ 2012 , “Gözden Kaçmış Bir XVI. Asır Şâiri: Celâl-zâde Mustafa’nın Oğlu Mahmûd Efendi ve Konya, İstanbul ve Edirne Medhiyeleri”, Celal Bayar Ü. Sosyal Bilimler Dergisi, C. 10, S. 2, s. 300-325.
• EROĞLU, Süleyman 2008 , “Türk Edebiyatında Miyâhiyye Türüne Bir Örnek: Hâsib Efendi’nin Miyâhiyyesi”, Uludağ Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Y. 9, S. 15, s. 429-439.
• ERSOY, Ersen 2011 , “Biladiye Türünün Yayımlanmamış Bir Örneği: İştibî Ahmed Efendi'nin Bilâdnâmesi”,Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, S. 21, s. 61-72.
• GÜLER, Kadir 1996 , “XIX. Asır Şuarâsından Ârifî ve Pesendî’nin Kütahya Methiyeleri”, Erciyes Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 7, s. 279-285.
• KAHRAMAN, Seyit Ali 2013 Haz. , Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi 7-10. Kitaplar, İstanbul: YKY.
• KAHRAMAN, Seyit Ali ve Yücel Dağlı 2013 Haz. , Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi 1-6. Kitaplar, İstanbul: YKY.
• KAHRAMAN, Seyit Ali-Yücel Dağlı-Robert Dankoff 2011 Haz. , Evliyâ Çe- lebi Seyahatnâmesi 2, İstanbul: YKY.
• KALPAKLI, Mehmet 1995 , “16-17. Yüzyıllarda Mahalle ve Semt Adları Kâmî’nin ‘Lugaz’ı”, İstanbul Dergisi, S. 14, s. 42-45.
• KAPLAN, Yunus 2015 , “Klasik Türk Edebiyatında Sahil-nâmeler ve Derviş Hilmî Dede’nin Sahil-nâmesi”, Route Educational and Social Science Journal, Volume 2 2 , s. 148-159.
• KAPLAN, Yunus 2016 , “Klasik Türk Edebiyatında Bilâdiyyeler ve Zihnî Efendi ile İştibî Ahmed Efendi Bilâdiyyeleri”, Modern Türklük Araştır- maları Dergisi, C. 13, S. 1 Mart 2016 , s. 102-214.
• KARACASU, Barış 2008 , “Esmâ-yı Bilâd-ı Ferdî: Kurnaz Yayımına Katkı”, Journal of Turkish Studies Şinasi Tekin Hatıra Sayısı III , S.32/I, s.257-271.
• KURNAZ, Cemal 2005 , “Arayıcızâde Hüseyin Ferdî ve Derviş Ömer Efen- di’nin Bilâdiyeleri”, Journal of Turkish Studies Abdulbaki Gölpınarlı Hatıra Sayısı , S. XIX, s. 299-316.
• KUTLAR,Fatma Sabiha 2011 , “Klasik Türk Şiirinde Şehir Hicivleri ve Arpaemîni-zâde Mustafa Sâmî’nin Edirne Kasidesi”, Turkish Studies, Volume 6/2, s. 1-16.
• KÜTÜKOĞLU, Bekir 2006 , “Murad III”, TDV İslam Ansiklopedisi, 31. cilt , s. 172-176, DİA.
• METE, Zekâi 2012 , “Tire”, TDV İslam Ansiklopedisi, 41. cilt , s. 195-197, DİA.
• ONAY, Ahmet Talât 2009 , Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü, Haz. Cemal Kurnaz , İstanbul: H Yay.
• ÖZTOPRAK, Nihat 2004 , “Fennî ve İzzet Efendinin Sahilnameleri ve Bu Sahilnamelerde Üsküdar”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, S. 11, s. 111-148.
• PAKALIN, Mehmet Zeki 2004 , Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü I, İstanbul: MEB.
• SARIKAYA, Erdem 2008 , Ebubekir Celalî Divanı: Karşılaştırmalı Metin- İnceleme, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul Kültür Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• SELÇUK, Bahir 2014 , “Bir Şehir Medhiyesi: Nergisî’nin Saray Kasidesi”, In- ternational Journal of Language of Language Academy, Volume 2/3, s. 27- 39.
• ŞAHİN, İlhan 1989 , “Akşehir”, TDV İslam Ansiklopedisi, 2.cilt , s.298-299, DİA.
• TURAN, Selami 2009 , “Necâtî Beğ’in Şiirlerinde Yer Adları”, Süleyman Demirel Ü. Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 20, s. 135-154.
• TURAN,Selami 2010 , “Mihrî Hatun Divanı’nda Şehir Methiyesine Bir Örnek: Lâdik”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Volume 3/10, s. 597-604.
• YAZICI, Gülgün Erişen t.y. , Edirneli Kâmî ve Dîvânı, Kültür Bakanlığı E- Kitap:http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10619,kamipdf.pdf? 0 Erişim tarihi: 27.02.2016 .
• YEKBAŞ, Hakan 2015 , “Malatyalı Necâtî ve Şehir Methiyeleri”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, S. 15, s. 377-401.
• YENİTERZİ, Emine 2010 , “Klasik Türk Şiirinde Ülke ve Şehirlerin Meşhur Özellikleri”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Klasik Türk Edebiya- tının Kaynakları Özel Sayısı -Prof. Dr. Turgut Karabey Özel Sayısı-, Volume 3, Issue 15, s. 301-334.
• http://yorukalemi.tr.gg/Y-Oe-R-Ue-KLER--s--5.htm Erişim tarihi: 18.05.2016