Klasik Türk Şiirinde Âşığın Aynı Zamanda Kendine Rakip Olması

Yıl 2016, Cilt: 17 Sayı: 17, 243 - 266, 30.12.2016

Sıtkı Nazik

Öz

Klasik Türk şiirinde âşığın kendisine rakip olması hususunun ele alındığı bu makalede, “Âşık, kendisinin rakibi olabilir mi?”, “Âşık, hangi yönlerden kendisinin rakibi olmuştur?” gibi sorulara cevap aranmaya çalışılmıştır. Asıl rakibin, âşığın kendisi olduğu yönündeki düşüncenin temellendirilmesi gayesiyle yapılan bu çalışmada, bilhassa klasik Türk şiirine ait belli başlı şairlerin divanları taranarak, konuyla ilgili tespit edilen şiir örneklerinin de desteği ile söz konusu kanaate varılmıştır. Gerek âşığın kendinden kaynaklanan gerekse çevrenin etkisiyle âşıkta meydana gelen birtakım hasletlerin, sevgiliye vuslatta hep birer engel oldukları, bu engellerin, rakip işlevi gördükleri anlaşılmıştır. Konuyla ilişkili kaynaklardan istifadeyle ve divanların taranmasıyla oluşturulan bu makalede, rakip tipini çağrıştıran “kendi, ben, benlik, enaniyet, nefs, hicap, perde, engel” gibi kelimeler üzerinde yoğun olarak durulmuş, seçilen beyit veya bentlerin birebir karşılığını vermek yerine, şerh yönteminden istifade edilerek açıklamaları yapılmıştır. Rakibe dair yaklaşımında klasik Türk şiirinin farklı bir yönü üzerinde durulmak suretiyle bu şiirin daha iyi bir şekilde anlaşılacağı beklendiği gibi, âşık bağlamında insanın kendini ve nefsini daha yakından tanıma imkânı hâsıl olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk şiiri, âşık, rakip, nefs, benlik, hicap

In Classical Turkish Poetry be Rival to Self of Lover in the Same Time

Öz

In this article which discussed the matter that the lover sees himself as a rival in the classical Turkish poetry, answers were sought for some questions such as “Can the lover be his own rival?” and “In what aspects is the lover the rival of himself?” In this study carried out in order to ground the opinion that the real rival is the lover himself, especially the divans belonging to leading poets in classical Turkish poetry were reviewed, and the aforementioned conclusion was reached with the support of the determined poem samples. It was understood that a number of characters which both arise from the lover himself and occur in the lover with the effect of the environment were obstacles to meeting with the lover and these obstacles were seen as rivals. In this article formed by reviewing the related sources and the collected poems, the words which recall the competitive type, such as “self, I, egotism, egocentricity, nafs, veil, curtain, obstacle”, were focused and the selected couplets and clauses were explained by using paraphrase method instead of giving their word-byword equivalence. It was hoped that the poem would be understood better by emphasizing on another aspect of the classical Turkish poetry in the “rival” approach, and humans get an opportunity to closely recognize themselves and their desires in the context of the lover.

Anahtar Kelimeler

Classical Turkish poetry, lover, rival, nafs, egotism, veil

Kaynakça

• ACLUNÎ -İsmâîl b. Muhammed el-Aclunî- 2001 , Keşfü’l-Hafâ ve Müzîlü’l- İlbâs, II cilt , Thk. Yûsuf b. Muhammed el-Hac Ahmed , Dımeşk: Mektebetü’l-İlmi’l-Hadîs.
• AK, Coşkun 1987 , Muhibbî Dîvânı-İzahlı Metin, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.
• AKDEMİR, Ayşegül 2009 , ““Eksik” Bir Âşık: Leylâ”, Turkish Studies, S. 4/7, s. 1-27. http://www.turkishstudies.net/Makaleler/1319623271_ akdemiray%c5%9feg%c3%bcl1577.doc.pdf 15.06.2016 .
• AKDOĞAN, Yaşar, Ahmedî-Dîvân, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10591,ahmedidivaniya sarakdoganpdf.pdf?0 15.06.2016 .
• AKYÜZ, Kenan, Süheyl Beken, Sedit Yüksel, Müjgan Cunbur 2000 , Fuzûlî Divanı, Ankara: Akçağ Yay.
• ANDREWS, Walter G. 2009 , Şiirin Sesi Toplumun Şarkısı, Çev. Tansel Güney , İstanbul: İletişim Yay.
• ARSLAN, Mehmet 2011 , Şeref Hanım Dîvânı, İstanbul: Kitabevi Yay.
• AYAN, Hüseyin 1990 , Nesîmî Divanı, Ankara: Akçağ Yay.
• BİLKAN, Ali Fuat 1997 , Nâbî Dîvânı, II cilt , İstanbul: MEB Yay.
• CEYLÂN, Ömür ve Ozan Yılmaz 2005 , Hazâna Sürgün Bahâr-Keçecizâde İzzet Molla ve Dîvân-ı Bahâr-ı Efkâr, İstanbul: Sahhaflar Kitap Sarayı.
• ÇAVUŞOĞLU, Mehmed 1977 , Yahyâ Bey Dîvan-Tenkidli Basım, İstanbul: İs- tanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay.
• ÇAVUŞOĞLU, Mehmed ve M. Ali Tanyeri 1981 , Hayretî Dîvan-Tenkidli Basım, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay.
• ÇAVUŞOĞLU, Mehmed 1982 , Helâkî Dîvan-Tenkidli Basım, İstanbul: İstan- bul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay.
• ÇAVUŞOĞLU, Mehmed ve M. Ali Tanyeri 1987 , Zatî Divanı, III. cilt , İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay.
• ÇAVUŞOĞLU, Mehmed 2014 , Divanlar Arasında, İstanbul: Kitabevi Yay.
• DOĞAN, Ahmet 2002 , Kuddûsî Divanı-Tenkitli Metin, Ankara: Akçağ Yay.
• _________ 2011 , Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Akçağ Yay.
• ERDOĞAN, Kenan 2008 , Niyâzî-i Mısrî Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve Dîvânı Tenkitli Metin , Ankara: Akçağ Yay.
• ERSOYLU, İ. Halil 1989 , Cem Sultan’ın Türkçe Divan’ı, Ankara: TDK Yay.
• FAHREDDİN-İ IRAKÎ 2012 , Lemaât -Aşk Metafiziği-, Ter. ve Notlar: Ercan Alkan , İstanbul: Hayykitap Yay.
• FORDHAM, Frieda 1997 , Jung Psikolojisi, Ter. Aslan Yalçıner , İstanbul: Say Yay.
• GÜNEŞ, Mustafa 2006 , Eşrefoğlu Rûmî Hayatı, Eserleri ve Dîvânı, İstanbul: Sahhaflar Kitap Sarayı.
• İBN ARABÎ 2011 , İlahî Aşk, Çev. Mahmut Kanık , İstanbul: İnsan Yay.
• KAVRUK, Hasan 2001 , Şeyhülislâm Yahyâ Divânı-Tenkitli Metin, Ankara: MEB Yay.
• Kur’an-ı Kerim 2010 , Kur’an-ı Kerîm ve Açıklamalı Meâli, Meal: Hayrettin Karaman, Ali Özek, Mustafa Çağrıcı, İbrahim Kâfi Dönmez, Sad- rettin Gümüş, Ali Turgut , Ankara: TDV Yay.
• KURNAZ, Cemal 2010 , “Vuslat Yolculuğu”, Turkish Studies, S. 5/3, s. 447- 461. http://turkishstu- dies.net/Makaleler/793009145_20kurnaz_cemal.pdf 05.11.2016 .
• KÜÇÜK, Sabahattin 2011 , Bâkî Dîvânı-Tenkitli Basım, Ankara: TDK Yay.
• KÜLEKÇİ, Numan ve Turgut Karabey 1997 , Dîvân-Erzurumlu İbrahim Hakkî, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yay.
• MUTÇALI, Serdar 1995 , el-Mu‘cemü’l-Arabiyyi’l-Hadîs -Arapça-Türkçe Sözlük- , İstanbul: Dağarcık Yay.
• ÖZDENÖREN, Rasim 2010 , Aşkın Diyalektiği, İstanbul: İz Yayıncılık
• PALA, İskender 2009 , Ansiklopedik Divân Şiiri Sözlüğü, İstanbul: Kapı Yay.
• ŞÂHİDÎ, İBRAHİM DEDE 1996 , Gülşen-i Vahdet, Haz. Numan Külekçi , Ankara: Akçağ Yay.
• ŞEMSEDDÎN SÂMÎ 2002 , Kâmûs-i Türkî, İstanbul: Çağrı Yay.
• ŞENTÜRK, Ahmet Atilla 1995 , “Klâsik Osmanlı Edebiyatında Tipler I”, Osmanlı Araştırmaları/The Journal of Ottoman Studies, S. XV, s. 1-91. http://www.isam.org.tr/documents/_dosyalar/_pdfler/osmanli _arastirmalari_dergisi/osmanlı_sy15/1995_15_SENTURKAA.pdf 15.06.2016 .
• ŞUCÂÎ, MUHAMMED 2003 , Makâlât I -Ne İdik, Ne Olduk, Ne Olabiliriz-, Çev. Ali Eren , İstanbul: İnsan Yay.
• TARLAN, Ali Nihat 1992 , Hayâlî Divanı, Ankara: Akçağ Yay.
• ___________ 2009 , Fuzûlî Divanı Şerhi, Ankara: Akçağ Yay.
• TATCI, Mustafa 2011 , Yunus Emre Divan ve Risaletü’n-Nushiyye, İstanbul: H Yay.
• ___________ 2012 , “Mustafa Tatçı ile Yunus Emre Üzerine”, Bizim Külliye Dergisi, S.52, s.14-19. http://www.recepsen.com/yunusozelsayi.pdf 05.11.2016 .
• TATCI, Mustafa ve Musa Yıldız 2005 , Aziz Mahmûd Hüdâyî - Dîvân-ı İlâhiyât, İstanbul: Sahhaflar Kitap Sarayı.
• TULUM, Mertol ve M. Ali Tanyeri 1977 , Nev‘î Divanı, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay.
• ULUDAĞ, Süleyman 1991 , “Aşk-Tasavvuf”, TDV İslam Ansiklopedisi, IV. cilt , İstanbul: TDV Yay., s. 11-17.
• _________ 2005 , Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Kabalcı Yayınevi
• UZUN, Mustafa 1991 , “Aşk-Edebiyat, Kültür ve Sanat”, TDV İslam Ansiklo- pedisi, IV. cilt , İstanbul: TDV Yay., s. 18-21.
• YAZAR, İlyas 2010 , Kânî Divanı-Tenkitli Metin ve Tahlil, İstanbul: Libra Yayıncılık.
• YILDIRIM, Ali 2009 , “Mesihi Divanında Rakibe Yönelik Sövgü ve Beddua”, Lanet Kitabı, Editör: Emine Gürsoy Naskali , İstanbul: Kitabevi Yay., s. 375-388.
• YURTSEVER, Murat 2000 , İsmail Hakkı Bursevî-Divan, Bursa: Arasta Yay.