Klasik Türk Şiirinde Bir Sebk-i Hindî Tabiri: Gül-be-Çeşm

Yıl 2019, Cilt: 23 Sayı: 23, 381 - 389, 30.12.2019

Ozan Yılmaz

Öz

Klasik Türk şiirini daha iyi anlamada sözlük ve şerhlerin önemli bir yeri vardır. Şiirin yazıldığı dönemde yaşamış müelliflerin bu tür eserleri, o şiiri anlamada birinci derece kaynak konumundadır. Özellikle Hint üslubuna ait beyitleri anlamak için dönem sözlükleri ve şerhlerini ayrıntılı biçimde incelemek gerekir. Çünkü Hint üslubuyla anlaşılmazlığı hedefleyen şairler, manayı gizlemek için alışılmadık kelimeler kullanır. Bu amaçla çeşitli kelimeleri bir araya getirip yeni yapılar elde eder. Sebk-i Hindî Hint üslubu bu tip birçok kelimeye ev sahipliği yapmıştır. Bu tür yapılardan biri de “gül-be-çeşm” tabiridir. Farsça “gül” ve “çeşm göz ” kelimelerinin yan yana gelmesiyle ortaya çıkan bu tabir, şairler tarafından “gözde oluşan aklık, körlük, gözdeki benek” manalarıyla kullanılmıştır. Yapıdaki kelimelerin asıl manasına tamamen zıt bu anlam, acı ve karamsarlığı öne çıkarmak isteyen şairler tarafından tercih edilmiştir. Bu makalede “gül” ve “çeşm” kelimelerinden elde edilmiş bu tabirin anlam dünyası incelenip Türk ve Fars şiirinden örnekler verilmiş, böylece bu tabirin tarihî gelişimi ortaya konmuştur.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk Şiiri, sözlük, şerh, Hint üslubu, tabir

A Phrase Of Indian Style In The Classical Turkish Poetry: Gül-be-Çeşm Rose To Eye

Öz

Dictionaries and commentaries play important role in better understanding of Classical Turkish Poetry. These works of the authors who lived in the period when the poem was written also are the primary sources in for Classical Turkish poems. Especially in order to understand the couplets of the Indian Style Sebk-i Hindî , it is necessary to examine the periodical dictionaries and commentaries in detail. Because poets aiming at incomprehensibility in Indian Style, they use unusual words to cover the meaning. For this, they bring together various words an obtains new structures. Indian Style includes many. One of these phrases is “gül-be-çeşm rose to eye ”. This phrase, compiled of two words “gül rose ” and “çeşm eye ” in Persian, has been used by the poets with the meanings of luster in the eye, blindness and eye spot. Contrary to the original meaning of the words in the structure, this meaning was preferred by poets who wanted to emphasize pain and pessimism. In this article, the meaning of phrase is derived from the words “gül rose ” and “çeşm eye ” is examined and examples from Turkish and Persian poetry are given, thus, the historical development of this phrase is revealed.

Anahtar Kelimeler

Classical Turkish Poetry, dictionary, commentary, Indian Style, phrase

Kaynakça

• ARSLAN, Mehmet, İ. H. Aksoyak 1994 , Haşmet Külliyâtı, Sivas: Dilek Matbaacılık.
• BABACAN, İsrafil 2010 , Klasik Türk Şiirinin Son Baharı Sebk-i Hindî, Ankara: Akçağ Yay.
• ÇAKIR, Mümine 2008 , “Kavsî: Hayatı, Edebî Kişiliği ve Divanı İnceleme- Tenkitli Metin-Dizin ”, DR, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 1088 s.
• DEMİRBAĞ, Ömer 1999 , “Koca Râgıb Paşa ve Dîvân-ı Râgıb”, DR, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van, 411 s.
• GÖLLÜ, Bilge Karga 2018 , “Hâkim’in Şerh-i Dîvân-ı Şevket’i İnceleme- Karşılaştırmalı Metin ”, DR, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana, 1660 s.
• KALKIŞIM, Muhsin 1994 , Şeyh Gâlib Dîvânı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• KAYA, Bayram Ali 2017 , Azmizâde Hâletî Dîvânı, Kültür Bakanlığı e-kitap, https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-196456/azmizade-haleti-divani.html erişim tarihi: 15.11.2019.
• MUM, Cafer 2006 , “Sebk-i Hindî”, Türk Edebiyatı Tarihi, c. 2, İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• ULUCAN, Mehmet 2010 , Muvakkit-zâde Mehmed Pertev Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve Divanı’nın Tenkitli Metni, Ankara: MEB Yayınları.
• YILMAZ, Ozan 2019 , Ferheng-i Şu’ûrî, c. 1, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı..