Bûsîrî ö. 696/1297 ? ’nin Kasîdetü’l-Bürde’sinin Diyarbakırlı Mehmed Said Paşa ö. 1308/1892 Tarafından Yapılan Mensur ve Manzum Tercümesi

Yıl 2015, Cilt: 15 Sayı: 15, 27 - 102, 30.12.2015

Bünyamin Ayçiçeği

Öz

Kendine has bir kompozisyonla övgü maksatlı yazılan şiirlere “kasîde” denilmektedir. Genellikle kasîdelerde maksat, sunulan kişinin medhiye bölümünde sanatlı bir şekilde övülmesidir. Medhiye bölümü kasîdelerin merkezini ve asıl amacını teşkil etmektedir. Hz. Peygamber’i ö.11/632 methetmek için kaleme alınmış kasîdeler içinde, Ka’b. b. Züheyr ö.24/645? tarafından kaleme alınan ve ilk beytinin başında geçen Banet Su^ad ifadesiyle ya da Kasîdetü’l- Bürde adıyla meşhur olan şiirin ayrı bir önemi bulunmaktadır. Kendisinden sonra yazılan Hz. Peygamber’i konu alan kasîdelere öncülük etmiş olan bu şiir, Bûsîrî’nin 696/1297? kasîdesine de ilham kaynağı olmuştur. Bûsîrî’nin şiiri de asıl ismi olan el-Kevâkibü’d-Dürriyye fî Medhi Hayri’l-Beriyye’den daha çok, Kasîdetü’l-Bürde, Kasîde-i Bürde, Kasîde-i Bür’e adlandırmalarıyla meşhur olmuş ve şöhreti, gerek barındırdığı edebî gücü gerekse yazılış hikâyesinin dikkat çekiciliği sebebiyle Ka’b b. Züheyr’in kasîdesini aşmayı başarmıştır. Hz. Peygamber’in şefaatine ve övgüsüne ulaşmak gayesiyle, özellikle Bûsîrî’nin Kasîdetü’l-Bürde’si, Türk edebiyatında manzum ve mensur olarak tercüme edilmiş, hakkında şerhler yazılmış, şiir için tahmis ve tezyiller kaleme alınmıştır. Diyarbakırlı Mehmed Said Paşa ö.1308/1892 da Hz. Peygamber’in şefaatini umarak kasîdeyi hem manzum hem de mensur şekilde tercüme etmiştir. Devlet adamı sıfatıyla öne çıkan Said Paşa, birçok eser kaleme almış, Kasîdetü’l-Bürde’ye karşı da özel bir ilgi duymuştur. Manzum ve mensur tercümenin dışında ayrıca, Kasîdetü’l-Bürde’nin bazı beyitlerini tahmis etmiştir. Bu makalede öncelikle Kasîdetü’l-Bürde hakkında genel bilgi verilmiş, ardından müelliflerin hayatları ve eserleri ele alınmıştır. Mensur ve manzum Kasîdetü’l-Bürde tercümesinin gerek şekil gerek muhteva bakımından incelemesi yapıldıktan sonra metinler, transkribe edilerek verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Bûsîrî, Diyarbakırlı Mehmed Said Paşa, Kasîdetü’l- Bürde, Tercüme

The Prose and Verse Translation of Bûsîrî d. 696/1297 ? ’s Qaseedat-ul-Burdah by Diyarbakırlı Mehmed Said Pasha ö. 1308/1892

Öz

The qasida is the poems which are written specific composition in order to praise. On general, the aim of the qasidas is to praise the presented person in the part of madhiyah eulogize on an artistic way. The main purpose and center of the qasidas is placed to the eulogy. One of the written qasida which is praise of Beloved Prophet d. 11/632 , it is Banet Suad that placed on the first couplet written by Kab b. Zuhayr d. 24/645 ? and also it’s known as the Qaseedat-ul-Burdah has a critical importance. This work is the pioneer work which was written for Beloved Prophet inspired also Busiri’s 696/ 1297? qasida. Busiri's work is famous generally as Kasidatu’l- Burdah, Kasida-i Burde, Kasîde-i Bür’e in spite of the fact that it's real name is el-Kevâkibü’d-Dürriyye fî Medhi Hayri’l-Beriyye and became famous much more than Kab b. Zuhayr's qasida thanks to its fame, literal power and writing process. For the attaning the Beloved Prophet's intercession and praise, Kasida-i Burda of Busiri was translated poetic and prosaic style in Turkish literature and expounded, plussages and reductions are penned about it. Also, Mehmed Said Pasha from Diyarbakir, translated the qasida in the form of both a poem and a prose by wishing the Prophet's intercession. Said Pasha, became famous qua statesman, wrote a lot of works and was especially interested in the Qaseedat-ul-Burdah. Except poetic and prosaic translation, he also reducted the Qaseedat-ul-Burdah. In this article, it was given a general information especially about the Qaseedat-ul- Burdah and then the lives and works of it’s authors are handled. After the analysis of the translation of poem and prose Qaseedat-ul-Burdah as to whether the form or content, the texts were presented by being transcribed.

Anahtar Kelimeler

Bûsîrî, Diyarbakırlı Mehmed Said Pasha, Qaseedat-ul- Burdah, Translation

Kaynakça

• ABİDİN PAŞA 1307/1889 , Terceme ve Şerh-i Ķaŝíde-i Bürde, İstanbul: Mah- mud Bey Matbaası, 204 s.
• AHİMEİR, Ahmed 2004 , İbn Merzûk et-Tilimsanî ve İzhâru Sıdki’l- Mevedde fî Şerhi’l-Bürde Adlı Eseri Edisyon Kritik , Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, X+ 99+
• AHMED B. MUHAMMED B. HACER EL-HEYTEMÎ 2003 , el-Umde fî Şerhi’l-Bürde, Birleşik Arap Emirlikleri: Dârü’l-fakîh, 719 s.
• AKTAN, Ali ve Abdülkadir Yuvalı, Metin Hülagü 1996 , Mehmed Süreyyâ: Sicill-i Osmanî Yahut Tezkire-i Meşahir-i Osmaniyye, Cilt: I-II, İstan- bul: Sebil Yayınları. Cilt I: XV+ 479 s.; Cilt II: VII+ 566 s.; Cilt III: VII+ 832 s.
• ALTUNTAŞ, Halil ve Muzaffer Şahin 2003. , Kur’ân-ı Kerim Meali, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, XXXIX+609 s.
• ATALAY, Mehmet 2005 , “Ebu’l-Feth el-Bustî’nin Kasîde-i Nûniyyesi’nin Diyarbakırlı Saîd Paşa Tarafından Yapılan Türkçe Manzum Tercümesi”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi Prof. Dr. Şinasi Tekin Özel Sayısı, S. XXVII, Erzurum, s. 145–154.
• AYDOĞAN, Saliha 2009 , Diyarbakırlı Sa'id Paşa Mîzânü'l-Edeb, İstanbul: Kitabevi Yayınları, 309 s.
• BALTA, Nuran 2009 , Türk Edebiyatı Tarihi Edebiyat Nazariyesi Geleneğinde Mîzânü'l-Edeb'in Yeri, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Edirne: Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 533 s.
• BEDEVA, Abdullah 2012 , Alâuddin Ali B. Muhammed el-Bitamî Musanni- fek’in Ķaŝíde-i Bürde Şerhi’nin Tahkiki, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, VI+57+302 s.
• BURSALI MEHMED TAHİR 1333/1914 , Osmanlı Müellifleri, Cilt: I-II, İstanbul : Matbaa-i Âmire, Cilt I: 406 s.; Cilt II: 510 s.; Cilt III: 326 s.
• BÜYÜKCOŞKUN, Kudret 1998 , Mantık Metinleri, Cilt: I-II, İstanbul: İşaret Yayınları, Cilt I: 189 s.; Cilt II: 144 s.
• CUNBUR, Müjgan 1999 , İbnülemin Mahmud Kemal İnal: Son Asır Türk Şairleri Kemalü’ş-Şu˘arâ, Cilt: I-IV, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi, Cilt I: X+678 s.; Cilt II: 546 s.; Cilt III: 490 s.; Cilt IV: 490 s.
• ÇİTÇİ, Selahattin 2015 , Faik Âli Ozansoy Hayatı, Şahsiyeti ve Eserleri, İstanbul: Akademi Titiz Yayınları, 360 s.
• DEMİRAYAK, Kenan 2001 , “Kasîdetü’l-Bürde”, DİA, Cilt: XXIV, İstanbul, s. 566-568.
• EBU'L-FÜTÛH ABDULLAH ABDÜLKADİR ET-TELİDÎ 2009 , Ebu'l-Abbâs Ahmed b. Muhammed b. Mehdî Hasenî Şazelî ibn Acîbe: Şerhü'l-Bürde Keşfü'l-kürbe bi-Tahrici Ehadisi Şerhi'l-Bürde, Tanca: Matbaatu Cerîde, 324 s.
• EBU'L-HÜSEYİN EBÜ'L-HASAN MİHYAR B. MERZEVEYH ED-DEYLEMÎ EL-BAĞDÂDÎ, Dîvânu Mihyâr ed-Deylemî, Cilt: I-IV, Kahire: Dârü’l-Kütübi’l-Mısriyye, Cilt I: 426 s., 1925/1344; Cilt II: 373 s. , 1926/1345; Cilt III: 370 s., 1930/1349 Cilt IV: 207 s., 1931/1350.
• ERDOĞAN, Kenan 1999 , “Klâsik Mi’râciyyelerden Farklı Bir Mi’râciyye: Said Paşa ve Mi’râciyyesi”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Erzurum, S. 12, s. 163-185. [Bu Mi’râciye Kenan Erdoğan tarafından 2004 senesinde yayımlanan Diyarbakırlı Said Paşa Divanı adlı çalışmasında 50-59. sayfalar arasında da yer almaktadır.]
• ________ 2004 , Diyarbakırlı Said Paşa Divanı, Manisa, 155 s.
• ERDOĞAN, Naim ve Hüseyin S. Erdoğan 1993 , Kâdı İyaz: Eş-Şifâ bi-T˘arîfi Hukuki’l-Mustafa Şifâ-i Şerif Tercümesi, İstanbul: Bedir Yayınevi, 791 s.
• ERTAYLAN, İsmail Hikmet 1960 , Şeyh Abdurrahim Karahisarî Tercüme-i Kasîde-i Bürde, İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Matbaası, 16 s.
• GÜR, Muhammet 1992 , Makale ve Mektuplarına Göre Süleyman Nazif, Basıl- mamış Doktora Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, 423 s.
• GÜRKAN, Nejdet 2011 , Mehmet Fevzî Efendi Fethu’l-Verde “Şerhu’l-Bürde” İnceleme Tahkikli Metin , İstanbul: Arena Dijital, 165+350 s.
• GÜNAYDIN, Yusuf Turan 1995 , İbn-i Kemal Edebî Kişiliği ve Kasîde-i Bürde Tercümesi Tenkitli Metin , Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, IX+109 s.
• HAFIZ MEHMED ZİYAEDDİN TÜRKZADE 1311/1893 , Gurretü’l-Münîre Şerh-i Kevâkibi’l-Mudiyye, İstanbul: Kasbar Matbaası, 373 s.
• HARMAN, Ömer Faruk 1977 , Abidin Paşa Ķaŝíde-i Bürde Tercümesi ve Şerhi, İstanbul: Gençlik Basımevi, 159+204 s.
• HASAN FEHMİ MOLLAOĞLU ERZURUMLU 1330/1911 , Türkçe Ķaŝíde-i Bürde Şerhi: Mecma˘ü’l-Fezâil, İstanbul: Mekteb-i Sanayi-i Osmânî, 434 s.
• HİLMİ, Ömer Faruk 2013 , Kelime Manalı Kasîde-i Bürde Emin teźekküri ciyrânın Şerhi, Fazileti, Havas ve Esrârı, İstanbul: Tuğra Neşriyat
• ________ 2013 , Ka’b b. Züheyr: Kasîde-i Bürde Bânet Suâdü , İstanbul: Tuğra Neşriyat, 105 s.
• İPEKTEN, Haluk 1986 , Eski Türk Edebiyatı Edebî Bilgiler, Nazım Şekilleri- Aruz Ölçüsü, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakülte- si Ders Notları, 183 s.
• İZGÖER, Ahmet Zeki 1999 , Diyarbakır Salnâmeleri 1286-1323 1869-1905 , Cilt: I-V, İstanbul: Acar Matbaası: Cilt I: 456 s.; Cilt II: 379 s.; Cilt III: 480 s.; Cilt IV: 375 s.; Cilt V: 426 s.
• KADIOĞLU, İdris 2009 , “Diyarbakırlı Said Paşa Divanı Divandaki Sade Türkçe Şiirler ve Şairin Hikmetli Beyitlerine Ali Emiri Efendi’nin Yazdığı Nazireler” T.C. Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Elektronik Dergisi Düsbed , S. I, s. 1-12.
• KARAHAN, Leyla ve Ülkü GÜRSOY 2004 , Tâhir Ken’ân: Kavâid-i Lisân-ı Türkî, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, XVI+ 548 s.
• KARABACAK, Esra 2007 , Ahmet Cevdet Paşa: Tertîb-i Cedîd Kavâid-i Osmâniyye, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, II+ 162 s.
• KARAÇORLU, M. Sait 2013 , Abidin Paşa: Ķaŝíde-i Bürde Tercüme ve Şerh, Kocaeli: Türkiye Dil ve Edebiyat Derneği, 252+168 s.
• KAZANCIGÜİL, Aykut 1991 , Rıza Tahsin: Tıp Fakültesi Tarihçesi: Mir’ât-ı Mektebi Tıbbiye, İstanbul: Özel Yayınları, VII+182+188 s.
• KAYA, Mahmut 1992 , “BÛSÎRÎ, Muhammed b. Saîd” , DİA, Cilt: VI, İstanbul, s. 468-470.
• ________ 2001 , “Kasîdetü’l-Bürde”, DİA, Cilt: XXIV, İstanbul, s. 568-569.
• ________ 2001 , Ķaŝíde-i Bürde’yi Türkçe Söyleyiş, İstanbul: TDV Yayınları, 175 s.
• KESKİNSOY, şaşim 2011 , Mekkî ve Nahîfî’nin Ķaŝíde-i Bürde Tahmisleri Tenkitli Metin-İnceleme , Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Kahra- manmaraş: Sütçü İmam Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 133 s.
• MEHMED MEKKÎ 1251/1835 , Tevessül, Şerh-i Ķaŝíde-i Bürde, İstanbul: Matbaa-i Âmire, 561 s.
• ________ 1300/1882 , Tevessül, Şerh-i Ķaŝíde-i Bürde, İstanbul: Esad Efendi Matbaası, 456 s.
• MEHMED B. HALÎL 1327/1909 , Türkçe Ķaŝíde-i Bürde Şerhi, İstanbul: Uhuvvet Matbaası, 136 s.
• METİN, Abdülvahid ? , Abdurrahman b. Hasan: Ķaŝíde-i Bürde’ye Reddiye, İstanbul: Tevhid Yayınları, 122 s.
• MUHAMMED BUZEYNE 1994 , Kasîdetü’l-Bürde ve Mu˘ârazatuhâ, Tunus: Menşûrâtu Muhammed Buzeyne, 169 s.
• MUHAMMED SEYYİD KÎLÂNÎ 1973 , Bûsîrî: Dîvânu’l-Bûsîrî, Tahkîk, Kahire: Mustafa el-Babi el-Halebî, 292 s.
• MUHAMMED FELAK 2011 , İbn Merzûk el-Hafîd Ebû Abdullâh Şemseddîn Muhammed b. Ahmed b. Muhammed Acîsî Tilimsânî: İzhâru Sıdki’l- Mevedde fî Şerhi’l-Bürde, Cilt: I-II, Cezâir: Mevfum li’n-Neşr, Cilt I, 351 s.; Cilt II, 321 s.
• MUHAMMED YAHYA HULV 2005 , el-Bürde: Şerhan ve İ’râben ve Belâgaten li-Tullabi’l-Me’ahid ve’l-Câmi’ât: Dımaşk: Dârü’l-Beyrut, 239 s.
• ÖZTÜRK, Mürsel ve Derya Örs 2000 , Muhammed Hüseyin b. Halef Tebrizi, Mütercim Âsım Efendi tercüme eden : Burhân-ı Katı, Ankara: TDK Yayınları, 1197 s.
• OSMAN TEVFİK 1300/1882 , Şerh-i Ķaŝíde-i Bürde Tercümesi Mücmeli, İstanbul: Mahmud Bey Matbaası, 182 s.
• ÖMER ABDULLAH KÂMİL 2004 , Ebû Abdullah Muhammed Tâhir b. Muhammed b. Muhammed İbn Âşûr: el-Belsemü’l-Merih min Şifâi’l- Kalbi’l-Cerih, Beyrut: Beysan li’n-Neşr, 173 s.
• ÖMER B. AHMED EL-HARPÛTÎ 1298/1880 , Asîdetü’ş-Şehde Şerhi Kasîdetü’l-Bürde, İstanbul: Matba’a-i Âmire, 228 s.
• ÖZDEMİR, Abdurrahman 2015 , “Aruz İlmi”, İslâm Medeniyetinde Dil İlim- leri Tarih ve Problemler editör: İsmail Güler , İstanbul: İSAM Yayın- ları, 358 s.
• ÖZKAN, Nevzat 2000 , Ahmet Cevdet Paşa: Kavâid-i Osmâniyye, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 316 s.
• ________ 2000 , Ahmet Cevdet Paşa: Medhal-i Kavâ’id, Ankara: Türk Dil Ku- rumu Yayınları, VI+146 s.
• PAKALIN, Osman Zeki 1983 , Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Cilt: I-III, İstanbul: MEB Basımevi, Cilt I: III+870; Cilt II: III+784; Cilt III: III+670.
• SAK ALBAYRAK, Vesile 2013 , “Said Paşa’nın Ķaŝíde-i Bürde Tahmîsi”, Turkish Studies, V. 8/9, Summer 2013, Ankara, s. 523–559.
• SARAÇ, M.A. Yekta 2007 , Klasik Edebiyat Bilgisi: Biçim-Ölçü-Kafiye, İstan- bul: 3F Yayınları, 298 s.
• ________ 2013 , Klâsik Edebiyat Bilgisi Biçim-Ölçü-Kafiye, İstanbul: Gökkubbe Yayınları, 299 s.
• SEZER, İsmail Hakkı 1980 , İmam Busirî ve Bürde’si Öğretim Üyeliği Tezi , Konya: Yüksek İslam Enstitüsü, V+278 s.
• ŞAHİN, Ebubekir Sıddık 1997 , Ķaŝíde-i Bürde’nin Türkçe Şerh ve Tercümeleri, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 151 s.
• TÜCCAR, Zülfikar 2004 , “Meydânî Ahmed b. Muhammed”, DİA, Cilt: XXIX, İstanbul, s. 501–502.
• UĞUR, Mücteba 1990 , “Ķaŝíde-i Bürde’ye Reddiye Kitapçığına Kısacık Reddiye”, Dinî Araştırmalar, Cilt: II, S. 4, Mayıs-Ağustos, s. 5–20.
• ÜNAL, Muhammet Osman 2005 , Ķaŝíde-i Bürde Bânet Su˘âd ile İlgili Yapılan Çalışmalar Tespit ve Tanıtım , Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, V+122.
• YAVUZ, Eren 2015 , Diyarbakırlı Mehmed Said Paşa: Tabsıratü’l-İnsân İnsana Tutulan Ayna , İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları, 214 s.
• YILMAZ, Mehmet 1992 , Edebiyatımızda İslami Kaynaklı Sözler Ansiklopedik Sözlük , İstanbul: Enderun Kitabevi, 196 s.