Türk Kültüründe Fal ve İsimlerle İlgili Bir Manzum Falname Örneği

Yıl 2015, Cilt: 15 Sayı: 15, 195 - 222, 30.12.2015

Abdülkerim Gülhan

Öz

Bilinmeyeni ve geleceği öğrenme merakı, insanların ortak kişilik özelliklerindendir. Böyle olunca, bazı işaretler üzerinden, birtakım yöntemlerle bilinmeyeni tahmin işi sayılan falcılık; bin yıllar öncesine dayanan ve hemen her toplumda görülebilen bir uygulamadır. Türk toplumunda da yaygın bir gelenek olan fal ve falcılık üzerine klasik edebiyatımızda da çeşitli fal usullerini konu edinen ve genel adıyla falname olarak bilinen birçok eser yazılmıştır. Yazımızda falın kültürümüzdeki yeri ve önemi hakkındaki bilgilerden sonra; diğer iki bölümünün istinsah kayıtlarından on sekizinci yüzyılın ilk yarısı içerisinde kayda geçirildiği sanılan el yazması bir eser içerisindeki, ne zaman ve kimin tarafından söylendiği şimdilik bilinemeyen, başlığı da olmayan, bazı özel isimler üzerinden niyet tutma ve kur’a falı niteliğinde; “fâilâtün fâilâtün fâilün” kalıbıyla ikişer beyitlik bendler halinde, klasik şiirimizin mazmunları çerçevesinde söylenmiş; baş kısmında 16x5 bölümlük, 1-2-4-8-16 ritmik sayılar altında fal uygulama şeması da bulunan ve toplam 33 bendden oluşan bir manzum falname örneği bilim, kültür ve edebiyat âlemiyle paylaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Anahtar Kelimeler: Fal, falname, özel isim, klasik edebiyat

Fortune-telling in the Turkish Culture and A Sample of Person Names Fortune Book in Verse Form

Öz

Curiosity of the unknown and hearing about future is among the common characteristics of human beings. Thus, fortune-telling considered as guesswork of the unknown through some signs by several methods is a common application in almost all societies dating back to old ages. Fortune-telling is among the common traditions in Turkish society as well; and a variety of literary works focusing on different ways of fortune telling and known as “Falname” in general have been written in Turkish Classic Literature. In this paper, after giving general information on the place of fortune-telling in the Turkish culture, a sample of fortune book in verse form is shared with the readers of scientific, cultural and literary Works. This sample of verse fortune book takes place in a manuscript and the two other parts of this verse are thought to have been recorded in the first half of 18th century. It’s unclear that by whom and when the verse is told and it has no title. The verse is done by wishing on the various person names - like a raffle fortune. It is told within the framework of classical poetry forms – in two couplets with the form of “failatün failatün failün”. It has a fortune-telling application schema under the rhythmic numbers 1-2-4-8-16 with 16x5 head sections and it consists of a total of 33 verses.

Anahtar Kelimeler

Fortune-telling, fortune book, person names, classical literature

Kaynakça

• Aça, Mustafa 2011 , “Balıkesir’de Bulanan Bir Cönk ve İçerisinde Yer Alan Fal-i Nebat Örneği”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma- ları Dergisi, S. 59, s. 313-324, Ankara.
• Ahmet Vefik Paşa 1306 , Lehçe-i Osmanî, Dersaadet: Mahmud Beg Mat- baası.
• Arif, Mehmet 1942 , Binbir Hadis, İstanbul: İstanbul Kitabevi.
• Aydın, Mehmet 1995 , “Fal”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c.12 İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Çelebi, İlyas 1995 , “Fal/İslam’da Fal”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c.12, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Duvarcı, Ayşe 1993 , Türkiye’de Falcılık Geleneği ile Bu Konuda İki Eser Risâle-i Falnâme lî Ca’fer-i Sâdık ve Tefe’ülnâme, Ankara: Esra Matbaası.
• Ersoy, Mehmet Akif 1966 , Safahat, İstanbul: İnkılâp ve Aka Kitabevi.
• Ersoylu, Halil 1997 , “Fal, Falnâme ve Bir Çiçek Falı: “Der Aksâm-ı Ezhâr” ”Türkiyât Mecmuası, c. 20, s. 195-254, İstanbul: İstanbul Üniversi- tesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayınları.
• Ertaylan, İsmail Hikmet 1951 , Falnâme, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Kara, İsmail 1973 , “Fal”, Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, c. 3, İstan- bul: Dergah Yayınları.
• Kaşkarlı Mahmut 1941 , Divânü Lugati’t-Türk, c. 1, Hz. Besim Atalay , Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kurnaz, Cemal 1997 , “Zaifî’nin Fâl-i Mürgânı”, Divan Edebiyatı Yazıları, s. 183-205, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Macdonald, D. B. 1988 , “Fal”, İslam Ansiklopedisi, c. 4, Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınevi.
• Onay, Ahmet Talat 1992 , Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı, Hz. Cemal Kurnaz , Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları
• Ögel, Bahaeddin 1985 , Türk Kültür Tarihine Giriş, c. II, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Özek vd. 1993 , Kurân-ı Kerim ve Açıklamalı Meâli, Ankara: Türkiye Diya- net Vakfı Yayınları.
• Şanlı, İsmet 2003 , “XVI. Yüzyıl Divan Şâiri Fedâyî ve Fâlnâme-i Kur’ân-ı Azîm’i”, U.Ü. Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl 4, S. 5, s. 161-178, Bursa.
• TA 1968 , “Fal ve Falcılık”, Türk Ansiklopedisi, c. XVI, Ankara: Maarif Bası- mevi.
• TDEA 1973 , “Falnâme”, Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, c. 3, İstan- bul: Dergah Yayınları.
• TS 1988 , Tarama Sözlüğü, c. I, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• TÜYATOK 1997 , Türkiye Yazmaları Toplu Katalogu 10, Ankara: Milli Kü- tüphane Basımevi.
• Uzun, Mustafa 1995 , “Falnâme”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklope- disi, c.12, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Yusuf Has Hacip 1979 , Kutadgu Bilig 1 Metin, Hz. Reşit Rahmeti Arat , Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.