Rızâyî-i Vânî ö. XVII yy.? Mecmû‘ası ve Haylî ö. 1040/1630-31 ’nin Mavrav Hicviyyesi

Yıl 2020, Cilt: 24 Sayı: 24, 195 - 219, 01.07.2020

Nusret Gedik

Öz

Şiir mecmuaları edebiyat tarihimizin ana kaynakları arasında yer almaktadır. Bu mecmualar; tezkirelerde adı geçmeyen, günümüze herhangi bir eseri ulaşamamış pek çok şairi ve bu şairlerin şiirlerini barındırdığı gibi çeşitli dönemlerde sevilip okunan şairlerin yeni şiirlerini de ihtiva edebilmektedir. Çalışmanın konusu XVII. yy. şairlerinden olup kaynaklarda hakkında herhangi bir bilgiye rastlayamadığımız Rızâyî-i Vânî’nin tertip ettiği mecmuadır. Çeşitli Türk ve Fars şairlerinin yanı sıra Rızâyî’nin kendi şiirlerini de barındıran Rızâyî-i Vânî Mecmû‘ası, hiciv edebiyatına katkı yapacak bir hicviyyeyi de içermektedir. Rızâyî, 1040/1630 Bağdat seferine katılan XVII yy. şairi Haylî’nin bu seferde nazmettiği hicviyyeyi büyük ihtimalle mahallinde mecmuasına aktarmış olmalıdır. Zira Rızâyî’nin de sefere katıldığına dair şiirlerinde emareler görülmektedir. XVII. yy. şairlerinden olup kaynaklarda sipahi zümresinden olduğu belirtilen Haylî’nin manzumesidir. Manzume tespitlerimize göre Azmizâde Hâletî ö. 1040/1631 ’nin Hadd-i Mestân’ına nazire olarak kaleme alınmıştır. Şair, bazı kaynaklarda Dîvân sahibi olduğu belirtilmesine rağmen aynı yüzyılda aynı mahlası taşıyan Haylî-i Kırkkilisevî ö. 1098/1686-87 ile de karıştırılabilmektedir. Çalışmada Rızâyî-i Vânî Mecmû‘ası hakkında bilgi verilecek ve XVII. yy.’ın mahlasdaş iki şairi söz konusu edilecektir. Ayrıca Osmanlı kroniklerinde hakkında çeşitli bilgiler bulunan ve bugün dahi Gürcüler tarafından bir kahraman olarak anılan Mavrol Han tanıtılacak ve hiciv edebiyatına katkı olması hasebiyle Haylî’nin hicviyyesi de nesre çevirili metin hâlinde okuyucuya sunulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Mecmua, Hiciv, XVII. yy., Rızâyî, Haylî, Mavrav

The Compilation of Rızayi Vani d. in 17th Century and Hayli’s d. 1040/1630-31 Satire of Mavrav

Öz

Poem compilations are considered as one of the main sources of history of literature. These compilations usually contain not only the poems, whose authors were not mentioned in poet biographies or poets, whose poems could not make up to date, but also new poems of popular poets. The subject of this study is the compilation of Rızâyî-i Vânî who was one of the 17th century poets. There is no reference about him in the sources. The compilation of Rızâyî-i Vânî, besides various Turkish and Persian poems, includes a satire, which would contribute the literature of satire. Riyâzî probably copied the satire of Haylî during the 1040/1630 Bagdad Expedition which he attended at that time. For there are signs in his poems that indicates that Riyâzî also attended the expedition. The subject of our study is a poem of the 17th century poet Haylî who was recorded as a timariot in the sources. This poem according to our examination was written as a reply nazira to the Azmizâde Hâletî’s, Hadd-i Mestân. While some sources say that he was a diwan owner, he might be confused with Haylî-i Kırıkilisevî d. 1098/1686-87 who lived in thesame century as him and used the same nickname. In this paper, first information will be given about Rızâyî-i Vânî Compilation, and two poets of the 17th century who shared the same nickname will be mentioned. Also Mavrol Khan, who is still regarded as a hero among the Georgians and mentioned in the Ottoman sources will be introduced. Then in order to contribute the satire literatüre, satire of Hayli will be transcribed and turned into prose.

Anahtar Kelimeler

Compilation, Satire, 17th Century, Rızayi, Hayli, Mavrav

Kaynakça

• ABDULKADİROĞLU, Abdülkerim 1985 , İsmail Beliğ Nuhbetü’l-Âsâr Li-Zeyli Zübdeti’l-Eş‘âr, Ankara: Gazi Üniversitesi Yayınları.
• AÇIKGÖZ, Namık 2017 , Riyâzü’ş-Şuara, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/54137,540229-riyazu39ssuarapdfpdf.pdf?0, Erişim Tarihi: 20.03.2020 .
• AKBAYAR, Nuri 1996 , Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmanî, II, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• ALTUN, Kudret 1997 , Tezkire-i Mucib İnceleme-Tenkidli Metin-Dizin-Sözlük , Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• AYAN, Hüseyin 1981 , Cevrî Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve Divanının Tenkidli Metni, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• AYCAN, İrfan 2004 , “Mervân I”, DİA, XXIX, 225-227.
• AYCİBİN, Zeynep 2007 , Katip Çelebi Fezleke Metin-Tahlil, I, Doktora Tezi, İstanbul: Mimar Sinan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• AYÇİÇEĞİ, Bünyamin 2016 , “Nuruosmaniye Kütüphanesi Türkçe Şiir Mecmû‘aları: İnceleme Dizin”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, XVI, 277-367.
• AYDEMİR, Emrah; Özer, Fatih https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/64564,eslafpdf.pdf?0, Tarihi: 20.03.2020 . 2019 , Fâik Reşad Eslâf, Erişim
• BERDZENİŞVİLİ N. A., Dondua, V. D., Dumbadze M. K., vd. 1962 , İstoriya Gruzii: C drevneyşih vremen do 60-h godov XIX veka, I, Tbilisi, s. 145- 157.
• BOYSAK, Nail 2007 , Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi’ndeki 1479, 1591, 2752, 3005 Numaralı Şiir Mecmualarının Tanıtımı ve 2752, 3005 Numaralı Mecmuaların Metni, Yüksek Lisans Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ÇAPAN, Pervin 2005 , Tezkire-i Safâyî Nuhbetü’l-âsâr Min Fevâ’idi’l-Eş’âr İnceleme-Metin-İndeks, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yay.
• ÇAPİÇADZE, Zaza 2016 , İstoriya Gruzii: Populyarnıye dannıye iz yevropeyskih istoçnikov ob etnoistorii Kavkaza i yeyo roli v yevropeyskoy tsivilizatsii, Tbilisi, 125-127.
• EKİNCİ, Ramazan 2018 , Vekâyi’u’l-Fuzâlâ Şeyhî’nin Şakâ’ik Zeyli, İnceleme- Tenkitli Metin-Dizin , I-IV, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Yayınları.
• GEDİK, Nusret 2015 , “Azmî-zâde Hâletî’nin Derviş Paşa Hicviyyesi: Hadd- i Mestân”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, XV, 133-166.
• HIZLI, Mefail 2011 , “Vânî Mehmed Efendi, Ailesi, Yakınları ve Medresesi Hakkında Yeni Bilgiler ve Belgeler”, Ulusal Vânî Mehmed Efendi Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 7-8 Kasım 2009, Bursa, 17-29.
• İNALCIK, Halil 1999 , “Hüsrev Paşa”, DİA, XIX, 37-40.
• İPŞİRLİ, Mehmet 2007 , Târih-i Na’îmâ, Ravzatü’l-Hüseyn Fî Hulâsati Ahbâri’l- Hâfikayn , II, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• KAPLAN, Yunus 2013-I , “Haylî Ahmed Çelebi”, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/hayli-ahmed-celebi- mdbir, Erişim Tarihi: 20.03.2020 .
• KAPLAN, Yunus 2013-II , “Haylî Ahmed Çelebi”, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/hayli-ahmed-celebi, Erişim Tarihi: 20.03.2020 .
• KARATAŞ, Ahmet 2013 , XVI. Asır Türk Edebiyatının Rızâî Mahlaslı Şâirleri, İstanbul: İFAV Yay.
• KOÇ, Hamza 2020 , “XVII. yy. Divan Şairi Haylî ve Yayımlanmamış Gazelleri”, Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi, XII, 38-48.
• KURTÇU, Nuran 2006 , Hamza-name 16. Cilt Hamza-name Kahramanlarının Türk Destan Edebiyatındaki Yeri, Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale: On Sekiz Mart Üniversitesi.
• KUT, Günay 1986 , “Mecmû’a”, Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi Devirler, İsimler, Eserler, Terimler , İstanbul: Dergâh Yay., VI, 170-172.
• KVARİANİ, Simon 1980 , Giorgi Saakadze Büyük Savaşçı, Türkçesi: İbrahim Goradze, İstanbul: Ararat Yayınları.
• LEVEND, Agâh Sırrı 2008 , Türk Edebiyatı Tarihi, Ankara: TTK Yayınları.
• OĞUZ, Fatma Sabiha Kutlar; Müjgân Çakır, Hanife Koncu 2012 , Mehmed Tevfik Kâfile-i Şu’arâ, İstanbul: Doğu Kütüphanesi Yayınları.
• ÖZTÜRK, Orhan 2009 , Folklor ve Mitoloji Sözlüğü, Ankara: Phoenix Yay.
• PAZARBAŞI, Erdoğan 2003 , “Mehmed Vanî Efendi”, DİA, XXVIII, 458-459.
• TAŞTAN, Erdoğan 2017 , “17. Yüzyıl Şairi Hayli Çelebi ve Divanı”, Al-Farabi I. Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi Bildiriler Kitabı, Gaziantep, 746-755.
• YILDIRIM, Nimet 2008 , Fars Mitolojisi Sözlüğü, İstanbul Kabalcı Yayınları.
• YILMAZER, Ziya 2003 , Topçular Kâtibi Abdülkâdir Kadrî Efendi Tarihi, II, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• YÖNTEM, Ali Canip 1927 , “Edebiyat Tedkiklerinde Mecmûaların Rolü”, Hayat Mecmuası, II, S. 45, 363-364.
• YURTTAŞ, Hüseyin 2014 , “Mehmed Vânî Efendi’nin Erzurum, İstanbul ve Bursa’daki Mimari Eserleri”, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, S. 33, 58-89.