BAYKARA MECLİSİ’NDEN YANSIMALAR -Eğlence Meclisleri-Edebî Meclisler-Hikâyeler 4-

Yıl 2020, Cilt: 24 Sayı: 24, 285 - 349, 01.07.2020

Ahmet Kartal

Öz

Zeynüddîn-i Vâsıfî tarafından Farsça olarak kaleme alınan Bedâyi’u’l-vekâyi’, özellikle Türk kültür ve sosyal hayatına dair ihtiva ettiği geniş ve önemli bilgiler vesilesiyle dikkat çekmektedir. Bu çalışmada, Bedâyi’u’l-vekâyi’de yer alan ve Türkistân coğrafyasındaki Türk kültür hayatına ışık tutup günümüze aktaran iki bölümün tercümesine yer verilecektir. Bunlardan birincisi, Hâce Mecdüddîn Muhammed tarafından tertip edilen ve Alî Şîr Nevâ’î’nin de katıldığı bir meclis ile Nevâ’î etrafında oluşan beş hikâyeden oluşmaktadır. Özellikle bu bölümde yer alan eğlence meclisi, bu dönemde tertip edilen meclislerin hüviyetini geniş, detaylı ve gerçeğe uygun bir şekilde yansıtması bakımından dikkat çekici ve önemlidir. Ayrıca bu bölümde o dönem giyim kuşamlarının teferruatlı bir şekilde tasvir edilmesi de önem arz etmektedir. İkinci bölüm, kitabın yazarı Vâsıfî’nin Semerkand’da bulunduğu sırada meydana gelen çok soğuk ve şiddetli bir kış ile kıtlığın sosyal hayata etkisini içermektedir.

Anahtar Kelimeler

Meclis, Alî Şîr Nevâ’î, Herât, şiir, kültür, sosyal hayat

REFLECTIONS FROM THE BAYKARA ASSEMBLY -Entertainment Assemblies-Literary Assemblies-Stories 4-

Öz

Written in Persian by Zeynüddîn-i Vâsıfî, Bedâyi’u'l-vekâyi’ draws attention with his extensive and important information on Turkish culture and social life. In this study, the translation of two sections in Bedâyi'u'l-vekâyi’ that shed light on the Turkish cultural life in Turkistan geography and transmitted it to the present day has been translated. The first one consists of an assembly organized by Hâce Mecduddin Muhammad and with the participation of Alî Şîr Nevâ’î and five stories formed around Nevâ’î. Especially the entertainment assembly in this section is remarkable and important in that it reflects the identity of the assemblies organized in this period in a broad, detailed and realistic manner. Also in this section, it is noteworthy that the clothing styles of that period were depicted in detail. The second part talks about the impact of a very cold and violent winter and famine that occurred when the author of the book, Vâsifî, was in Semerkand.

Anahtar Kelimeler

Assembly, Alî Şîr Nevâ’î, Herât, poetry, culture, social life

Kaynakça

• AKA, İsmail 2005 , “Mîrhand”, DİA, XXX, 156-57.
• ALGAR, Hamid- Ali Alpaslan 1998 , “Hüseyin Baykara”, DİA, XVIII, 530- 532.
• ALÎ ŞÎR NEVÂ’Î 1961 , Mecâlisü’n-nefâ’is, Haz. Tayörlovçi: Suyima Ganieva – Mesul Muharrir: Vohid Zohidov , Taşkent: Özbekistan SSR Fahlar Akademisi.
• ALÎ ŞÎR NEVÂ’Î 1323 , Tercume-i Mecâlisü’n-nefâis: Mecâlisü’n-nefâis, Der- Tezkire-i Şu‘arâ-i Karn-i Nohum Hicrî, Te’lîf: Mîr Nizâmuddîn Alî Şîr Nevâ’î, be-Sa‘y u İhtimâm-i Alî Asgar Hikmet , Tehrân [Bu eserin 1-178. sayfaları Fahri-yi Heratî’nin, 179-409. sayfaları ise Kazvînî’nin Mecâlisü’n-nefâis tercümesini kapsamaktadır.].
• ALÎ ŞÎR NEVÂ’Î 2006 , Nevâdirü’ş-şebâb, Haz. Metin Karaörs , Ankara: TDK Yayınları.
• AMÎD, Hasan 1362 , Ferheng-i Amîd, Tehrân.
• ATEŞ, Ahmed 1968 , İstanbul Kütüphanelerinde Manzum Farsça Eserler I Üniversite ve Nuruosmaniye Kütüphaneleri , Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı.
• BÂBÜR 2006 ; Baburnâme Vekayi Gazi Zahîreddin Muhammed Babur, Doğu Türkçesinden çeviren: Reşit Rahmeti Arat, Önsöz ve Tarihi Özet: Y. Hikmet Baydur , İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• BOLAT, Ali 2010 , “Şakîk-i Belhî” DİA, XXXVIII, 305-306.
• BOLDİREV, A.N. 1956 , “Çağdaşlarının Hikâyelerinde Nevai”, Çev. Rasime Uygun , Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten 1956, 197-237.
• CÂMÎ, Mevlânâ Abdurrahmân-i Câmî 1371 , Bahâristân, be-Tashîh-i Doktor İsmâîl-i Hâkimî , Tehrân.
• DEHHUDÂ, Ali Ekber 1373 , Lugat-nâme, I-XIV, Tehrân: Muessese-i İntişârât-i Çâp-i Dânişgâh-i Tehrân.
• DEVLETŞÂH, Emîr Devletşâh bin Alâü’d-devle Bahtîşâh el-Gâzî es- Semerkandî 1901 , Tezkiretü’ş-şu’arâ, Nşr. Edward G. Browne , Leiden.
• DURUSOY, Ali 2010 , “Şemsiyye”, DİA, XXXVIII, 530-31.
• ENVERÎ, Hasan 1382 , Ferheng-i Bozurg-i Sohen, I-VIII., Çâp-i devvom, Tehrân.
• ERASLAN, Saniye 2018 , “Kavramların Anlamlandırılmasında Şerhlerin Yeri: Sûdî’nin Şerh-i Dîvân-ı Hâfız’ı Örneği”, Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi TEBDİZ Özel Sayısı, II/4, 187-194.
• ERASLAN, Saniye 2019 , “Türkistanlı Bir Şair: Vâsıfî ve Türkçe Şiirleri”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, XXIII, 758-774.
• HAYYÂMPÛR, Doktor A. 1368 , Ferheng-i Suhanverân, I-II, Tehrân: Çâphâne- i Fecr-i İslâm.
• KANAR, Mehmet 2016 , Büyük Türkçe-Farsça Sözlük, İstanbul: Say Yayınları.
• KARAİSMAİLOĞLU, İsmail 1992 , “Benâî”, DİA, V, 429.
• KARAİSMAİLOĞLU, İsmail 1999 , “Hüseyin Vâ’iz Kâşifî”, DİA, XIX, 16-18.
• KARTAL, Ahmet 2000 , “Alî Şîr Nevâî’nin Mecâlisü’n-nefâis İsimli Tezkiresi ve XVI. Asırda Yapılan Farsça İki Tercümesi”, Bilig, XIII, 21-65.
• KARTAL, Ahmet 2003 , "Ali Şîr Nevâî’nin Farsça Siirleri", Bilig, XXVI, 147- 80.
• KARTAL, Ahmet 2017 , Baykara Meclislerinden Çırağan Eğlencelerine Lâlezâr Türk Kültür ve Edebiyatı Üzerine Araştırmalar, İstanbul: Doğu Kütüphanesi.
• KARTAL, Ahmet 2019 , Hakîkate Düşen Gölge: Türk-Fars Edebî İlişkileri, İstanbul: Doğu Kütüphanesi.
• MAŞALI, Mehmet Emin 2006 , “Mushaf”, DİA, XXXI, 242-48.
• KÂTİB ÇELEBİ, 2013 , Cihan-nüma, I-II., Ed. Said Öztürk , İstanbul: Bahçeşehir Üniversitesi Medeniyet Araştırmaları Merkezi.
• KILIÇ, Hulusi 2001 , “el-Kâfiye”, DİA, XXIV, 153-54.
• KUT, Günay 1989 , “Ali Şîr Nevâî ö. 906/1501 ”, DİA, II, 449-453.
• LEVEND, Agâh Sırrı 1965 , Ali Şir Nevaî I, Hayatı Sanatı ve Kişiliği, Ankara: TDK Yayınları.
• MA’ÂNÎ, Ahmed Gulçîn 1368 , Tezkire-i Meyhâne Sâkînâme ve Sâkînâmeserâyân, Tehrân.
• MU’ÎN, Muhammed 1371 , Ferheng-i Fârsî, Şeş cild, Çâp-i heştum, Tehrân: Çâphâne-i Sipihr.
• NEVÂYÎ, Abdulhuseyn 1324 , Ricâl-i Kitâb-i Habîbu’s-siyer ez-Hamle-i Mogol- tâ Merg-i Şâh İsmâ’îl-i Evvel, Tehrân.
• ONAY, Ahmet Talat 1992 , Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar, Haz. Cemâl Kurnaz , Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• ÖZ, Mustafa 1993 , “Ca’fer es-Sâdık”, DİA, XIII, 1-3.
• SÂM MÎRZÂ SAFEVÎ 1346 , Tezkire-i Tuhfe-i Sâmî, Tashîh u Mukaddime ez: Ruknuddîn Humâyûnferruh, Tehrân.
• SEVGİ, H. Ahmet 1998 , “Hilâlî-i Çagatayî”, DİA, XVIII, 21-22.
• STEİNGASS, F. 1975 , Persian-English Dictionary, Beirut: LibrairieduLiban.
• ŞEMSÜDDÎN SÂMÎ 1996 , Kâmûsu’l-a’lâm, I-VI, Ankara: Kâşgar Neşriyat.
• ŞÜKÛN, Ziya 1984 , Farsça-Türkçe Lûgat, Gencîne-i Güftâr Ferheng-i Ziyâ, I-III, İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• TOGAN, A. Zeki Velidi 1964 , “Alî Şîr”, İA, I, 349-57.
• TÖKEL, Dursun Ali 2000 , Divan Şiirinde Mitolojik Unsurlar: Şahıslar Mitolojisi, Ankara: Akçağ Yayınları.
• ÜZÜM, İlyas 2002 , “Kirâmen Kâtibîn”, DİA, XXVI, 59-60.
• VÂSIFÎ, Zeynüddîn Mahmûd-ı Vâsıfî 1349 , Bedâyi’u’l-vekâyi’, Nşr. A. Boldirev , Cild-i evvel, Çâp-i divvom, Çâphâne-i zer.
• VÂSIFÎ, Zeynüddîn Mahmûd-ı Vâsıfî 1350 , Bedâyi’u’l-vekâyi’, Nşr. A. Boldirev , Cild-i divvom, Çâp-i divvom, Çâphâne-i zer.
• Yüce Kur’an ve Açıklamalı-Yorumlu Meâli 2016 , Haz. Abdulkadir Şener-M. Cemal Sofuoğlu-Mustafa Yıldırım, İzmir: İzmir İlahiyat Vakfı Yayınları.