Hassân’ın Mihr ü Müşterî’sinin Yeni Bir Nüshası ve Bilinen Nüshaya Katkıları

Year 2020, Volume: 24 Issue: 24, 605 - 636, 01.07.2020

Esma Şahin

Abstract

Doğu edebiyatlarındaki klâsik aşk mesnevileri arasında Mihr ü Mâh ve Mihr ü Müşterî hikâyeleri önemli bir yer tutar. Gök cisimlerinin kişileştirilmesi veya isimlerinin insanlara ad olarak konması üzerine kurulu olan bu hikâyelerin kaynağı İran edebiyatıdır. Mihr ü Müşterî Celâyirliler dönemi şairlerinden Assâr-ı Tebrîzî ö.784/1382 ’nin eseridir. Konu bakımından farklı bir eser ortaya koyma isteğiyle kaleme alınmış olan bu mesnevi Türk Edebiyatında da ilgi görmüş ve eserin tercümeleri yapılmıştır. İlk örnekleri 11-13. yüzyıllardan itibaren verilmeye başlanan mesnevî türünün önemli gelişme kaydettiği dönem II. Murad 1421-1451 dönemi olarak kabul edilir. Bu dönemde mesnevi türünde telif veya tercüme pek çok eser kaleme alınırken aşk mesnevilerinde daha çok tercüme eserler rağbet görmüştür. Mihr ü Müşterî tercümelerinin ilki olarak bilinen Hassân’ın eseri de bu dönemde yazılmış olup yine Farsçadan tercüme olan Şeyhî’nin Hüsrev ü Şîrîn’i ve Cemâlî’nin Hümâ vü Hümâyûn’u gibi II. Murad’a takdim edilmiştir. Eserin Fransa Milli Kütüphanesi’nde bir nüshasının bulunduğu bilinmekteydi. Bu makalede Bavyera Devlet Kütüphanesi yazmaları arasında tespit edilen yeni bir nüshasının tanıtımı yapılmış ve yeni nüshanın bilinen nüshaya katkıları üzerinde durulmuştur. Bu bağlamda bilinen nüshanın tanıtımına ve yeni nüshanın eksiklerini tamamlayıcı özelliklerine de yer verilmiştir.

Keywords

Osmanlı Şiiri, Hassân, Assâr-ı Tebrîzî, Mihr ü Müşterî, mesnevi

A New Copy Nushah of Hassan’s Mihr u Mushtari And Its Contributions to the Known Copy

Abstract

Mihr u Mah and Mihr u Mushtari stories have an important place among the classical love mathnawis in Eastern literature. Iranian literature is the source of these stories which include the personification of celestial bodies and the use of their names as human names. Mihr u Mushtari is the work of Assâr-ı Tebrîzî ö.784/1382 , one of the poets of the Jalairs’ period. This work, which was written with the desire to reveal a different mathnawi in terms of subject, had been also received interest in Turkish Literature and translated into Turkish by some poets. It is accepted that the reign of Murad II 1421-1451 is a prominent period for the development of the genre of mathnawi which the first examples of it began to be given as from the 11-13th centuries. While many original and translated works were written in the mathnawi genre in this period, translated works were more popular in love mathnawis. The work of Hassân, known as the first of the Mihr u Mushtari translations, was also written during this period and presented to Murad II as in Şeyhî’s Husrav u Shirin and Cemali’s Huma vu Humayun. It is known that there has been a copy nushah of the work in the National Library of France. Recently, a new copy nushah of Mihr u Mushtari was found in Bavarian State Library. In this article, the new copy of Mihr u Mushtari was introduced and the contributions of the new copy to the known copy were emphasized. In this sense, the general and complementary features of the known copy of it was also underlined.

Keywords

Ottoman poetry, Hassan, Assar-ı Tebrizi, Mihr u Mushtari, mathnawi

References

• AKMANDOR, Ayten 1983 , Münîrî ve Mihr ü Müşterî Mesnevisi, Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Dil Tarih ve Coğrafya Fakültesi.
• ANBARCIOĞLU, Meliha 1984 , “Türk ve İran Edebiyatlarında Mihr ü Mah ve Mihr ü Müşterî Mesnevileri”, Türk Tarih Kurumu Belleten, XLVII, 185-188, 1151-1189.
• ARSLAN, Mustafa 2013 , Mîrî, Mihr ü Müşterî İnceleme-Karşılaştırma-Metin , Ankara: Grafiker Yayınları.
• ASSÂR, Mihr ü Müşterî, Ms. Or. Oct. 120.
• BABA, M. Okan 1986 , “Mihr ü Müşterî [vr. 33b-39b]”, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• BİLGİN, A. Azmi 2005 , “Mihr ü Müşterî”, DİA, XXX, 28-29.
• BİLGİN, Orhan 1991 , “Assâr-ı Tebrîzî”, DİA, III, 504.
• BLOCHET, E[dgard] 1932, 1933 , Catalogue des Manuscrits Turcs de la Bibliothèque Nationale, I-II, Paris.
• BROWNE, Eward G. 1920 , A History of Persian Literature: Under Tartar Dominion A.D.1265-1502 , IV, Cambridge University Press.
• BURSALI MEHMET TAHİR EFENDİ 1975 , Osmanlı Müellifleri 1299-1915, III, Haz. İsmail Özen , İstanbul: Meral Yayınevi.
• CÂMÎ, Nureddin Abdurrahman bin Ahmed Câmî 1379 , Bahâristân ve Resâil- i Câmî, Tahran: Mîrâs-ı Mektûb.
• CANPOLAT, Mustafa 1978 , “Hassân’ın Şiirleri”, Ömer Asım Aksoy Armağanı, Ankara, 27-44.
• CANPOLAT, Mustafa 1995 , Ömer bin Mezid, Mecmû’atü’n-Nezâ’ir, Ankara: TDK Yayınları.
• ERTEK MORKOÇ, Yasemin 2003 , “Eğridirli Hacı Kemâl’in Câmiü’n- Nezâir’i”. Doktora Tezi, İzmir: Ege Üniversitesi.
• ETHÉ, H. 1903 , Catalogue of the Persian Manuscripts in the Library of India Office, I, Oxford.
• FLEİSCHER, [Heinrich Leberecht] 1861 , “Notizen, Correspondenzen und Vermischtes”, ZDMG, XV, ss. 389-396.
• GELİBOLULU MUSTAFA ÂLÎ 2009 , Künhü’l-Ahbâr, Dördüncü Rükn: Osmanlı Tarihi, I, Tıpkıbasım, Ankara: TTK Yayınları.
• GELİBOLULU MUSTAFA ÂLÎ 2017 , Künhü’l- Ahbâr’ın Tezkire Kısmı, Ankara: https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55739,kunhul-ahbarin-tezkire- kismpdf.pdf?0, Erişim Tarihi: 10 Aralık 2019 . Bakanlığı
• GIYNAŞ, Kâmil Ali Haz. 2017 , Pervâne b. Abdullah, Pervâne Bey Mecmuası, Ankara: https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55832,pervane-bey-mecmuasi- pdf.pdf?0 E.T.: 20 Aralık 2019 . Turizm Bakanlığı
• HASSÂN, Mihr ü Müşterî, Ancien Fonds Turc 313.
• HASSÂN, Mihr ü Müşterî, Cod. Turc.178.
• KARA, Hüseyin 1986 , “Mihr ü Müşterî [vr. 13b-20a]”, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi.
• KARTAL, Ahmet 2004 , “Nazım XV. Yüzyıl ”, Türk Dünyası Edebiyat Tarihi, V, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• KARTAL, Ahmet 2008 , “Tercüme Edebiyatı”, Şiraz’dan İstanbul’a Türk-Fars Kültür Coğrafyası Üzerine Araştırmalar, Ankara: Kurtuba Yayınları.
• KÂTİP ÇELEBİ 2007 , Keşfü’z-Zunûn An Esâmi’l-Kütübi ve’l-Fünûn, IV, Çev. Rüştü Balcı , İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• KAVAKLIYAZI, Ahmet 2010 , Koyunoğlu Müzesi Kütüphanesi'ndeki 13450 Numaralı Mecmuanın Transkripsiyonlu Metni, Yüksek Lisans Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi.
• KÖKSAL, M. Fatih 2013 , “Hassân”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa= detay&detay=834, Erişim Tarihi: 11 Kasım 2019 .
• KÖKSAL, M. Fatih Haz. 2017 , Edirneli Nazmî, Mecma ‛u’n-Nezâ’ir, Ankara: Kültür https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56057,mecmaun-nezair- edirneli-nazmi-pdf.pdf?0, Erişim Tarihi: 20 Aralık 2019 .
• KUT, Günay 1986 , “Mihr ü Müşterî”, Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, İstanbul: Dergâh Yayınları, VI, 333-35.
• KUT, Günay 2004 , “Nazım XIII-XIV. Yüzyıl ”, Türk Dünyası Ortak Edebiyatı: Türk Dünyası Edebiyatı Tarihi, Ankara: AKM Yayınları, IV, 304-564.
• LEVEND, Agâh Sırrı 1998 , Türk Edebiyatı Tarihi I, Ankara: TTK Yayınları.
• LİEBRENZ, Boris, Cristoph Rauch ed. 2019 , Manuscripts, Politics and Oriental Studies, Leiden: Brill.
• ORKUN, Hüseyin Namık 1946 , Türk Tarihi IV, Ankara: Akba Kitabevi.
• ÖZDOĞAN, Neslihan 1982 , “Mihr ü Müşterî, Hassân [1b-13a]”, Bitirme Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• ÖZSOY, Nasrullah 1986 , “Mihr ü Müşterî [vr. 20a-26b]”, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• POLAT, Arzu 2017 , Behiştî Sinan’ın Mihr ü Müşterî Adlı Mesnevîsi, Doktora Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• RİYÂZÎ MUHAMMED EFENDİ 2017 , Riyâzü’ş-Şu’arâ, Haz. Namık Açıkgöz , https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/54137,540229-riyazu39s- suarapdfpdf.pdf?0, Erişim Tarihi: 11 Kasım 2019 . Bakanlığı
• SEHÎ BEG 2017 , Heşt Bihişt, Haz. Haluk İpekten, Günay Kut, Mustafa İsen, Hüseyin Ayan, Turgut Karabey , Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr, Erişim Tarihi: 11 Kasım 2019 .
• SOLMAZ, Süleyman 2005 , Ahdî ve Gülşen-i Şu’arâsı İnceleme-Metin , Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• ŞENTÜRK, Ahmet Atillâ 2002 , XVI. Asra Kadar Anadolu Sahası Mesnevilerinde Edebi Tasvirler, İstanbul: Kitabevi.
• TERBİYYET, Muhammed Ali 1314 , Dânişmendân-ı Azerbaycân, Tahran.
• TİKEN, Kâmil 1986 , Mihr ü Müşterî [vr. 27a-33b], Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• TİMURTAŞ, Faruk Kadri 2005 , Eski Türkiye Türkçesi, İstanbul: Kapı Yayınları.
• TUMAN, Mehmet Nâil 2001 , Tuhfe-i Nâilî - Divân Şâirlerinin Muhtasar Biyografileri, I, Haz. Cemal Kurnaz - Mustafa Tatcı , Ankara: Bizim Büro Yayınları.
• Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi 1981 , “Hassân”, İstanbul: Dergâh Yayınları, IV, 138.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı 1937 , Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu Karakoyunlu Devletleri, Ankara: TTK Yayınları.
• ÜNVER, İsmail 1983 , Ahmedî, İskender-nâme İnceleme-Tıpkıbasım , Ankara: TDK Yayınları.
• Verzeichniss der Orientalischen Handschriften der K. Hof - und Staatsbibliothek in München mit Ausschluss der Hebreischen, Arabischen und Persischen 1970 , Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
• YAZAR, Sadık 2011 , Anadolu Sahası Klasik Türk Edebiyatında Tercüme ve Şerh Geleneği, Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• YILMAZ, Fatma Nur 1986 , Mihr ü Müşterî [vr. 39b-45b], Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• YOLDAŞ, Kâzım 1998 , Tutmacı’nın Gül ü Hüsrev'i İnceleme-Metin , Doktora Tezi, Malatya: İnönü Üniversitesi.