Fahreddîn-i Irâki Divanı’nda Tamlama Çeşitleri

Yıl 2017, Cilt: 19 Sayı: 19, 19 - 36, 30.12.2017

Veyis Değirmençay Pelin Seval Çağlayan

Öz

Fahreddîn-i Irâki, 610-688 1213-1289 yılları arasında yaşamış, âlim ve sûfî şairlerdendir. Bilgin, kültürlü, saygın bir ailede yetişmiş, dönemin tüm aklî ve naklî ilimlerini ders verecek derecede öğrenmiştir. Uşşâknâme, Lema‘ât ve Dîvân’dan oluşan manzum ve mensur eserleri vardır. Eserlerini tasavvufun etkisi altında, âşıkane ve arifane bir dille kaleme almış, tevhid sırlarını, hakiki aşkı ve mutlak güzelliği anlatmıştır. Şiirlerinin güç ve anlaşılmaz tarafı az olup kelimeler genellikle bilinen anlamlarıyla kullanılmıştır. Senâî, Attâr, Mevlâna ve Sadî gibi şairlerin etkisi altında kalmış, onların şiirlerinden tazminlerde bulunmuştur. Hâfız ve Câmî gibi kendinden sonra gelen bazı şairlere de örnek olmuştur. Çalışma, Irâki’nin Nesrîn-i Muhteşem Hezâî tarafından Mecmûa-i Âsâr-i Fahreddîn-i Irâki Tahran 1372 hş. adıyla neşredilen Dîvân’ı esas alınarak hazırlanmış olan Fahreddîn-i Irâki Divanı’nda Kelime ve Cümle Bilgisi Doktora Tezi adlı çalışmadan faydalanılarak yapılmıştır. Fahreddîn-i Irâki’nin hayatı hakkında kısa bir bilgi verildikten sonra Farsça dilbilgisinde tamlamalar ve çeşitleri konusu adı geçen Dîvân’dan örnek beyitler getirilerek incelenmiş, beyitlerin sonuna sayfa ve beyit numarası verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Fahreddîn-i Irâki, Uşşâknâme, Lema‘ ât, Dîvân, tamlama ve çeşitleri

Types of Clauses in the Divan of Fahreddîn-i Irâki

Öz

Fahreddîn-i Irâki is one of the mystic poets who lived between the years of 610-688 1213-1289 . He has grown in a sophisticated, cultured, respectable family and has learned all the mental and other sciences of the time at the level of teaching them. He has written works in prose and verse such as Uşşâknâme, Lema‘ât and Dîvân. He has written his works under the influence of mysticism through amatory and sagacious language; narrated the secrets of monotheism, true love and absolute beauty. Hard and incomprehensible side of poetry are few and words are often used in their usual sense. He was under the influence of poets like Senâî, Attâr, Mevlana and Sadî, and found indemnifications from their poems. Some poets who came after him like Hafiz and Câmi have taken of him as a model. This study is conducted by using the Vocabulary and Sentence in the Divan of Fahreddîn-i Irâkî PhD Dissertation which is based on the divan published with the name of Mecmûa-i Âsâr-i Fahreddîn-i Irâki Tahran 1372 hş. .The study includes an introductory section and two chapters. In the introductory section, after the life of Fahreddîn- i Irâki have been told shortly, clauses and its types of Persian language have been analysed with examples of Divân and at the end of couplets, page and couplet number have been given.

Anahtar Kelimeler

Fahreddîn-i Irâki, Uşşâknâme, Lema‘ ât, Dîvân, clauses and its types

Kaynakça

• ÂŞTÎYÂNÎ, Abbâs İkbâl 1387 hş. , Târîh-i Moğol, Tahran.
• ATABAY, Neşe, İbrahim Kutluk ve Sevgi Özel 1983 Sözcük Türleri, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ATEŞ, Ahmet ve Abdulvehhâb Tarzî 1962 , Farsça Grameri, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yay.
• BİLGİN, Orhan 1995 , “Fahreddîn-i Irâkī”, DİA, XIII, 84-86, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• CÂMÎ, Nûreddîn Abdurrahmân 1386 hş. , Nefâhâtu’l-Üns, Tahran.
• ÇAĞLAYAN, Pelin Seval 2017 , Fahreddîn-i Irâkī Divanı’nda Kelime ve Cümle Bilgisi, Doktora Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• ÇİFTÇİ, Hasan 2013 , Uygulamalı Farsça Grameri Gramer-Metin-Sözlük , Erzu- rum: Eser Ofset Matbaacılık Yay.
• DEĞİRMENÇAY, Veyis 2010 , Farsça Edatlar ve Bağlaçlar Sözlüğü, İstanbul: Kurtuba Yay.
• DEĞİRMENÇAY, Veyis 2014 , Fünûn-i Belâgat ve Sınâât-ı Edebî, Ankara: Aktif Yay.
• EFŞÂR, Huseyin İmâd 1380 hş. , Destûr-i Sâhtimân-i Zebân-i Fârsî, Tahran.
• ERJENG, Gulam Rıza 1374 hş. , Destûr-i Zebân-i Fârsî-yi İmrûz, Tahran.
• GİVÎ, Hasan Ahmedî ve Hasan Enverî 1391 hş. , Destûr-i Zebân-i Fârsî I, Tah- ran.
• HENGİRMEN, Mehmet 2007 , Türkçe Dilbilgisi, Ankara: Engin Yay.
• IRÂKĪ, Fahreddîn 1377 hş. , Kullîyât-i Şeyh Fahreddîn İbrâhîm-i Hemedânî nşr. Sâid-i Nefîsî , Tahran.
• ÎZZEDPEREST, Nurullâh 1359 hş. , Destûr-i Zebân-i Sadî, Tahran.
• KARÎB, Abdulazîm, Celâl Humâyî, Reşîd Yâsemî, Melikuşşuarâ Behâr, Bedîuzzamân Furûzânfer 1392 hş. , Destûr-i Zebân-i Fârsî Penc Ustâd , Tahran.
• KOÇ, Nurettin 1996 , Yeni Dilbilgisi, İstanbul: İnkılâp Kitapevi.
• KORKMAZ, Zeynep 2014 , Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi , Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• MUÎN, Muhammed 1375 hş. , Ferheng-i Fârsî, XIII, 1167, Tahran.
• ÖZTÜRK, Mürsel 2013 , Farsça Dilbilgisi, Ankara: Murat Kitapevi.
• REHBER, Halîl Hatîb 1380 hş. , Destûr-i Zebân-i Fârsî, Tahran.
• SAFÂ, Zebîhullah 1354 hş. , Genc-i Sohen, Tahran.
• _______, 1386 hş. , Târih-i Edebiyyât der Îrân, Tahran.
• ŞAHİNOĞLU, M. Nazif 1997 , Farsça Grameri Sarf ve Nahiv , İstanbul: Kita- bevi Yayınevi.
• ŞEFÎÎ, Mahmûd 1377 hş. , Şâhnâme ve Destûr, Tahran.
• ŞİFÂÎ, Ahmed 1363 hş. , Mebânî-yi İlmî-yi Destûr-i Zebân-i Fârsî, Tahran.
• YILDIRIM, Nimet 2015 , Farsça Dilbilgisi, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.