Nevres-i Kadîm’in Münşeât’ında Eş Anlamlılar: Oluşturulma Şekilleri, Yapıları ve İşlevleri

Yıl 2019, Cilt: 22 Sayı: 22, 281 - 306, 01.07.2019

Fatih Elçi

Öz

Bu çalışmada Nevres-i Kadîm’in Münşeât’ında bulunan eş anlamlılar ele alınmıştır. Münşeât’ın tümü taranarak eş anlamlıların oluşum şekilleri, yapıları ve işlevleri irdelenmiş ve belagat açısından değerlendirilmiştir. Yapılan incelemeler neticesinde Münşeât’ta eş anlamlıların alıntı kelimeler, dolaylamalar, benzer çağrışıma sahip kelimeler ve aynı anlama işaret eden kelime öbekleri ile oluşturulduğu görülmüştür. Metin içerisindeki konumlarına ve yapılarına göre çeşitlilik gösteren eş anlamlıların metin içerisinde belirli bir düzene göre yerleştirilmiş halde, sadece atıf vâvıyla birbirine bağlı halde ve ortak bir anlama işaret eden söz öbekleri halinde olmak üzere üç temel yapı içerisinde sistemli olarak kullanıldıkları tespit edilmiştir. Ayrıca, amaçsızca ve rastgele kullanılmayan eş anlamlıların, bulundukları metinde tekrara düşmemek, manayı vurgulamak, muhatabı daha fazla övmek, seci oluşturmak, lafzı süslemek ve manayı güçlendirmek gibi çeşitli işlevlerinin ve estetik katkılarının bulunduğu saptanmıştır.

Anahtar Kelimeler

eş anlamlılar, münşeât, Nevres-i Kadim, Osmanlı nesri

Synonyms in The Münşeât By Nevres-i Kadîm: Creation Types, Structures and Functions

Öz

In this study, the synonyms in the Münşeât by Nevresi Kadîm have been discussed. Having analyzed all of the Münşeât for synonyms creation types, structures and functions of them were examined and evaluated in terms of eloquence. As a result of the examinations, it has been seen that synonyms were created through adoption of foreign words, language manipulations, words having similar connotations and through the group of words signifying the same meaning. It has been determined that synonyms, which vary according to their positions and structures within the text, were used systematically in three basic structures as in the form of being placed in accordance with a particular order within the text, in the form of being connected to each other only by the conjunction vâv and in the form of phrases pointing out a common meaning. Furthermore, it has been established that synonyms, which were not used aimlessly and randomly, have various aesthetic contributions to and functions in the text, such as to avoid repetition, to emphasize the meaning, to praise the addressee more, to create seci, adorn the expression and strengthen the meaning.

Anahtar Kelimeler

synonyms, münşeât, Nevres-i Kadîm, Ottoman prose

Kaynakça

• ABOUELNASR, Zaki 2004 , Eş Anlamlılık Olgusu ve Eş Anlamlı Kelimelerin Arapça Öğretimindeki Yeri, Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniver- sitesi.
• Ahmed Cevdet 1323 , Belagat-ı Osmaniyye, 5. Baskı, İstanbul: Şirket-i Müret- tibiye Matbaası.
• AKKAYA, Hüseyin 1995 , Nevres-i Kadîm ve Türkçe Divanı, İnceleme Tenkidli Metin ve Tıpkıbasım, I-II, Cambridge: Harvard University.
• AKKAYA, Hüseyin 2007 , "Nevres, Abdürrezzâk", İslam Ansiklopedisi, C 33, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 55-57.
• AKSAN, Doğan 2009 , Her Yönüyle Dil: Ana Çizgileriyle Dilbilim, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• AYDOĞAN, Saliha 2007 , Sa’id Paşa Mîzânü’l-Edeb İnceleme-Metin-Dizin, Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi.
• BİLGEGİL, M. Kaya 2015 , Edebiyat Bilgi ve Teorileri, 1. Baskı, Konya: Salkım- söğüt Yayınevi.
• BOLELLİ, Nusrettin 2012 , Belâgat Beyân-Me’ânî-Bedî’ İlimleri Arap Edebiyatı, 7. Baskı, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Ya- yınları.
• BURKHANOV, Igor 1998 , Lexicography, A Dictionary Of Basic Terminology, Rzeszow: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej.
• BUSSMAN, Hadumod 2006 , Routledge Dictionary of Language and Linguistics, Translated and edited by Gregory P. Trauth and Kerstin Kazzazi, London and New York: Routledge: Taylor & Francis e-Library.
• CRUSE, D. A. 1987 , Lexical Semantics, Cambridge: Cambridge University Press.
• CRYSTAL, David 2008 , A Dictionary of Linguistics and Phonetics, Sixth Edi- tion, Australia: Blackwell Publishing Ltd.
• DURMUŞ, İsmail 1999 , “Itnab”, İslam Ansiklopedisi, C 19, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 215-219.
• Ebû Hilâl el-Askerî 1997 , el-Furûku’l-Lugaviyye, Tahkik: Muhammed İbra- him Selim Mısır: Dâru’l-İlm ve’s-Sikafe.
• ELÇİ, Fatih 2017 , Nevres-i Kadîm’in Münşeât’ı İnceleme-Metin , Doktora Tezi, Adıyaman: Adıyaman Üniversitesi.
• HARTMANN, R. R. K. and JAMES, Gregory 2002 , Dictionary of Lexicography, London and New York: Routledge: Taylor & Francis e-Library.
• İMER, Kâmile; KOCAMAN, Ahmet; ÖZSOY, A. Sumru 2011 , Dilbilim Söz- lüğü, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• KARAAĞAÇ, Günay 2013 , Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• KORKMAZ, Zeynep 1992 , Gramer Terimleri Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Ku- rumu Yayınları.
• LYONS, John 1995 , Introduction to Theoretical Linguistics, Cambridge: Camb- ridge University Press.
• PALMER, F. R. 1976 , Semantics: A New Outline, Cambridge: Cambridge Uni- versity Press.
• SARAÇ, M. A. Yekta 2014 , Klasik Edebiyat Bilgisi, Belagat, 12. Baskı, İstanbul: Gökkubbe.
• TİETZE, Andreas 2010 , “Gelibolulu Mustafa Âlî’nin Düzyazı Biçemi”, Çe- viren: Zeynep Seviner, Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları V. Nesrin İnşâsı: Düzyazıda Dil, Üslûp ve Türler, İstanbul: Turkuaz.
• ULLMANN, Stephen 1963 , The Principles Of Semantics, Glasgow: Basil Blackwell Oxford.
• VARDAR, Berke 2002 , Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Multi- lingual.