Muhibbî Dîvânı’nda Değerli Taşlar

Yıl 2019, Cilt: 22 Sayı: 22, 689 - 712, 01.07.2019

Semih Yeşilbağ

Öz

Since ancient times, in each period the precious stones that attracted the attention of human beings with their colours and brightness have been used in the course of time, sometimes for the healing of diseases, and sometimes they were used to decorate places and people. Classical Turkish literature, which is usually mentioned beauties and pulchritude has opened another its idea to those precious stones. These stones are used to explain a real meaning purpose such as cornelian, pearl, diamond, amber, azure, garnet, coral stones, ruby emerald into rosary, stamp, or ring, earrings, crown and kind of accessories but these stones especially used when explaining beloved's beauty edges and used to express a metaphorical description from those who is being in the situation of loving. In this study, according to the explanations presented in Muhibbi's Divan about the formation of these precious stones, their origins, types, benefits, harms and some beliefs that are trusted from them has been mentioned. Based on the explanation from Muhibbi's Divan, it described the relationship between general information about these precious stones and their relationship to the way they were used based on Sultan Suleiman the Magnificent's Divan, who also owns the most poems written with more than 4100 poems.

Anahtar Kelimeler

Classical Turkish literature, precious stones, Muhibbi, Sultan Suleiman the Magnificent

Muhibbî Dîvânı’nda Değerli Taşlar

Öz

Eski çağlardan beri her dönemde renkleri, parlaklıkları ile insanoğlunun dikkatini çeken değerli taşlar, zaman içerisinde bazen eşya yapılırken bazen hastalıklara dermân aranırken bazen de mekânlar ve insanlar süslenirken kullanılmıştır. Güzellere ve güzelliklere kayıtsız kalmayan klasik Türk edebiyatı da değerli taşlara kapılarını açmış, şâirler başlıcaları akîk, dür, elmâs, kehribâr, lâciverd, la’l, mercân, yâkût, zümürrüd vb. olan bu taşlardan gerçek anlamlı kullanımlarda tespih, mühür gibi eşya veya yüzük, küpe, taç gibi takı ya da aksesuar malzemesi olarak bahsetmiş; ama özellikle mecazî anlamlı kullanımlarda sevgiliye ait güzellik unsurlarını dile getirirken ve âşığın bazı âşıklık hallerini ifade ederken etkili anlatım sağlayabilmek için yararlanmışlardır. Bu çalışmada, Muhibbî Dîvânı üzerinden yola çıkılarak değerli taşların oluşumları, nerelerden çıkarıldıkları, çeşitleri, yararları, zararları, taşlar çerçevesinde oluşmuş bazı inanışlar gibi farklı özellikler üzerinde durulmuş, Muhibbî Dîvânı’ndan ilgili beyitlere yer verilerek hem taşlarla ilgili genel bilgiler verilmeye hem de pâdişâh şâirler içerisinde 4100’den fazla şiirle en çok şiire sahip olan Kanûnî Sultân Süleymân’ın divanında bu taşları nasıl kullandığı gösterilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk edebiyâtı, değerli taşlar, Muhibbî, Kanûnî Sultân Süleymân

Kaynakça

• ACUN, Hakkı 2010 , Türk Kültüründe Taşlar, Ankara: Atatürk Kültür Mer- kezi Yayınları.
• AK, Coşkun 1977 , Muhibbi Divanı, yayımlanmamış doktora tezi , Erzurum: Atatürk Üniversitesi İslamî İlimler Fakültesi.
• AK, Coşkun 2010 “Süleyman I Edebî Yönü”, İslâm Ansiklopedisi, C.38, 74-75, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• AKSOY, Gürsel 2016 , Aristoteles’e Atfedilen Kitâb’ul-Ahcâr Giriş-Çeviri-Değer- lendirme, yayımlanmamış yüksek lisans tezi , İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ARGUNŞAH, Mustafa 1990 , “15. Yüzyılda Yazılmış Tuhfe-i Murâdî İsimli
• Cevhernâmede Geçen Değerli Taşlarla İlgili Terimler”, Türklük Araştırmaları Dergisi, S.6, 1-20.
• ARGUNŞAH, Mustafa 1999 , Muhammed b. Mahmûd-ı Şirvânî Tuhfe-i Murâdî İnceleme-Metin-Dizin, Ankara: TDK Yayınları.
• ATAKUL, Ayşe; Ceren Küçükuysal; Kaan Sayıt; Selin Süer 2007 , Süs Taşları, Ankara: ODTÜ Yayıncılık.
• AYBET, Nahid 1989 , Fuzûlî Dîvânı’nda Maddî Kültür, Ankara: Kültür Bakan- lığı Yayınları.
• EL-BÎRÛNÎ, Ebu’r-Reyhân Muhammed b. Ahmed 2017 , Kıymetli Taşlar ve Metaller Kitabı El-Cemâhir fî Ma‘rifeti’l- Cevâhir , Çev. Emine Sonnur Özcan Ankara:AKDTYK Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• BOSTAN, İdris 1989 , “Akîk”, İslâm Ansiklopedisi, C.2, 263, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• CANIM, Rıdvan 2016 , Divan Edebiyatının Kaynakları, İstanbul: Akıl Fikir Ya- yınları.
• ÇAĞBAYIR, Yaşar 2017 , Ötüken Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• ÇATIKKAŞ, M. Atâ 2009 , Şiirimizin Beyitler ve Mısralar Sözlüğü, C. 2., İstan- bul: Sütun Yayınları.
• ERDEM, Sargon 1989 , “Akik”, İslâm Ansiklopedisi, C.2, s. 262-263, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• İPEKTEN, Halûk 1998 , Bâkî Hayatı, Edebî, Kişiliği ve Şiirlerinin Açıklamaları, 3. bs., Ankara: Akçağ Yayınları.
• KEMİKLİ, Bilal 2007 , “Divan Şiirinde Hastalık ve Tedavi”, Uludağ Üniversi- tesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, C. 16, S. 1, s. 19-36.
• KIRBIYIK, Mehmet 2007 , “Bazı XVI. Yüzyıl Divanlarında Kıymetli Taşlar”, Selçuk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Edebiyat Dergisi, S.18, 61-75.
• KURTOĞLU, Orhan 2006 , “Divan Şiirinde Mahlas Değiştiren ve Birden Fazla Mahlas Kullanan Şairler”, Bilig Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, S. 38, 71-91.
• KUTLAR, Fatma Sabiha 2002 , “Ahmed-i Bîcân’ın Manzum Cevâhir- nâme’si”, Arayışlar, İnsan Bilimleri Araştırmaları 7/8, s. 59-68.
• KUTLAR, Fatma Sabiha 2003 , İki Türkçe Cevâhir-nâmeye ve Cevherlerin Etkilerine Dair, Millî Folklor Uluslararası Kültür Araştırmaları Dergisi, S. 58, 121-128.
• KUTLAR, Fatma Sabiha 2005 , Klâsik Dönem Metinlerinde Değerli Taşlar ve Risâle-i Cevâhir-nâme, Ankara: Öncü Kitap.
• MURAD, Sibel ve Büşra Ateş 2018 , “Muhammed B. Garsü’d-dîn El-Ha- lebî’nin Cevher-nâme’si”, Asobid Amasya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 2, S. 3, 97-116.
• ONAY, Ahmet Talat 2009 , Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü Eski Türk Edebiya- tında Mazmunlar ve İzahı, İstanbul: H Yayınları.
• ÖZGERİŞ, Mutlu Melis 2016 , “Değerli Taşlar Yönünden Ahmet Paşa Di- vanı”, Türkiyat Mecmuası, C. 26/2, 307-327.
• PALA, İskender 2003 , “La‘l”, İslâm Ansiklopedisi, C.27, 69, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• PALA, İskender 2015 , Ansiklopedik Divân Şiiri Sözlüğü, 25. bs., İstanbul: Kapı Yayınları.
• ŞENTÜRK, Atillâ 2016 , “Akik”, Osmanlı Şiiri Kılavuzu 1, s. 223, İstanbul: Os- manlı Edebiyatı Araştırmaları Merkezi.
• TANYU, Hikmet 1968 , Türklerde Taşla İlgili İnançlar, Ankara: Ankara Üni- versitesi İlâhiyat Fakültesi Yayınları.
• VOILLOT, Patrick 2013 , Elmaslar ve Değerli Taşlar Çev. Marşa Franco , İs- tanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• YAVUZ, Kemal ve Orhan Yavuz 2016 , Muhibbî Dîvânı Bütün Şiirleri, İstan- bul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• YENİTERZİ, Emine 1998 , “Divan Şiirinde Sağlık ve Hastalıklarla İlgili Bazı Hususlar”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C.4, 87-103.
• YILMAZ, Meryem 2008 , XVII. Yüzyıl Klasik Türk Şiiri’nde Değerli Taşlar, ya- yımlanmamış yüksek lisans tezi , Niğde: Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.