Mahmûd b. Edhem’in II. Bayezid’e Sunduğu Gülşen-i İnşâ’nın Farklı Versiyonları Üzerine

Yıl 2023, Cilt: 30 Sayı: 30, 271 - 283, 27.06.2023

Mücahit Kaçar

Öz

Türk edebiyatında XIV. yüzyıldan itibaren ilk örnekleri görülmeye başlanan inşa metinlerinin erken dönemde kaleme alınan örneklerinden birisi olan Gülşen-i İnşâ’yı kaleme alan Şeyh Mahmud bin Edhem, 15. yüzyıl başlarında Amasya’da doğan ve önemli eserlerini II. Bayezid’e sunmuş olan velut bir yazardır. Miftâhu’l-Lüga, Garâibü’l-Lüga, Hâşiye alâ Şerhi’l-Akâid, Müntehabü’l-Fetavâi’l-Hâniyye, Minhâcü’l-Edeb fi’t-Tasrîf, Tuhfetü’l-Edeb, Şerhu’l-Kâfiye ve Muhtasaru’l-Îzâh gibi eserleri de bulunan Mahmûd b. Edhem, Keşfü’z-Zünûn ve Osmanlı Müellifleri gibi kaynakların aktardığına göre Gülşen-i İnşâ’yı önce özetlemiş sonra da bu özetten seçmeler yaparak bir giriş ve iki bölümden oluşan başka bir eser daha üretmiştir. Ancak modern çalışmalarda da tekrarlanan bu bilginin doğruluğu, bu versiyonların varlığı ve mahiyetleri hakkında herhangi bir müstakil çalışma bulunmamaktadır. Bu çalışmada, Gülşen-i İnşâ’nın bugüne kadar nüshaları tespit edilmeyen bu üç versiyonunun tespiti için yaptığımız araştırmaların sonuçları paylaşılacaktır. Çalışmanın en temel soncu, Gülşen-i İnşâ’nın şu ana dek nüshaları tespit edilmeyen üç farklı versiyonunun nüshalarıyla birlikte tespit edilip benzer ve farklı yönlerinin ortaya konmasıdır. Diğer önemli bir sonuç da bu versiyonların mahiyeti hakkındaki tespitlerimizden hareketle kaynaklardaki bazı yanlış bilgilerin düzeltilmesidir. Çalışmamızdaki tespitlerimize göre Mahmûd bin Edhem, kaynaklarda belirtildiği gibi Gülşen-i İnşâ’yı özetleme veya bu özetten seçme yapma yoluna gitmemiş, önce Türkçe yoğunluklu yazdığı Gülşen-i İnşâ’nın bazı bölümlerini Farsçaya çevirmiş, bu Farsça versiyonunun da bazı bölümlerini çıkararak muhtasar bir versiyonunu oluşturmuştur.

Anahtar Kelimeler

Mahmûd b. Edhem, Gülşen-i İnşâ, versiyon, münşeât

Kaynakça

• Balcı, Rüştü (2007), Kâtip Çelebi Keşfü’z-Zünûn an-Esâmi'l-Kütübi ve'l-Fünun Tercümesi, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Benli, M. Sami (2003), Molla Lutfi ve Zubdetu’l-Belâga Adlı Eseri, İstanbul: Çantay Kitabevi.
• Bulut, Mehmet Beşir (2017), Şeyh Mahmûd bin Edhem’in Minhacü’l-Edeb Fî Tasrîf Adlı Eserinin Tahkîki, Yüksek Lisans Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çetin, Abdulbaki (2015), “Şeyh Mahmûd b. Edhem ve Tuhfetü’l-Edeb’i”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 53, 1-13.
• Çetin, Abdülbaki (2014), Şeyh Mahmûd bin Edhem: Miftâhu’l-Luga, Ankara: Sonçağ Yayınları.
• Daş, Abdurrahman (2003), Osmanlılarda Münşeât Geleneği Hoca Sadeddin Efendi’nin Hayatı Eserleri ve Münşeâtı, Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ergin, Muharrem (1950), “Bursa Kitaplıklarındaki Türkçe Yazmalar Arasında”, İstanbul Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 4/1, 107-132.
• Gültekin, Hasan (2015), Türk Edebiyatında İnşâ: Tarihî Gelişim-Kuram-Sözlük ve Metin, Doktora Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Gültekin, Hasan (2023a), “Şeyh Mahmûd bin İbrâhîm Edhem, Şeyh Mahmûd Bin Edhem”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/seyh-mahmud-bin-ibrahim-edhem-seyh (Erişim Tarihi: 10.01.2023)
• Gültekin, Hasan (2023b). "Gülşen-i İnşâ (Şeyh Mahmûd bin İbrâhim Edhem)Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/gulsen-i-insa-seyh-mahmud-bin-ibrahim-edhem. [Erişim Tarihi: 11.01.2023].
• Haksever, Halil İbrahim (1998), “Münşeat Mecmuaları ve Edebiyat Tarihimiz İçin Önemi”, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1, 73-86.
• Kaçar, Mücahit, Sibel Murad (2017), “Sözlükçülük Tarihimize Yeni Bir Halka Veya Karahisârî’nin Yok Sayılan Eseri: Ahterî-Yi Sagîr" Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 37, 123-136.
• Kaya, Huriye (1996), Şeyh Mahmud b. İbrahim Edhem 'Miftahu'l-Luga' (inceleme-metin-dizin), Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Saraç, M. A. Yekta (2016), Osmanlı Müellifleri, Ankara: Tüba Yayınları.
• Usta, İbrahim (2017), “Mahmud b. Edhem el-Amâsî, Hayatı ve Eserleri”, Uluslararası Amasya Alimleri Sempozyumu Bildiri Kitabı, 725-736.
• Uzun, Mustafa İsmet (2006), “Münşeat”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul, 32/18-20.
• Yazar, Sadık (2022), “Osmanlı Telif Geleneğinde Diliçi Çevirinin Sınırları”, Teoriden Pratiğe Türk Edebiyatında Diliçi Çeviri, İstanbul: Ketebe Yayınları, 55-120.