Muammâyî Ahmed Çelebi’nin Muammaları

Year 2024, Volume: 32 Issue: 32, 1 - 60, 30.06.2024

Songül Akboğa

https://doi.org/10.15247/devdergisi.1495425

Abstract

Klasik Türk edebiyatında ilk örneklerini 15. yüzyılda veren muamma, 16. yüzyılda Edirneli Emrî Çelebi (öl. 1575) ile beraber rağbet edilen bir tür hâline gelmiştir. Emrî, muamma konusunda tezkire yazarları ve edebiyat otoritelerince bu türün en velut ve başarılı şairi olarak kabul edilmekle birlikte Anadolu coğrafyasında bu türde manzumeler kaleme almış başka isimler de mevcuttur. Bunlardan biri, kaynaklarda kendisiyle ilgili çok fazla bilgi bulunmayan ve şu ana kadar tespit edebildiğimiz 297 muammasıyla edebiyat tarihleri arasındaki yerini almayı hak ettiğini düşündüğümüz Muammâyî Ahmed Çelebi’dir (öl.1606/1607).
Muammâyî Ahmed Çelebi’nin kaleme almış olduğu muammaların sayısı; özellikle Emrî’nin muammalarının sayısı ile (600 küsür) kıyaslandığında hatırı sayılır bir yekûn oluşturmaktadır. Şairin aynı zamanda bu türün en başarılı ismi olarak kabul edilen Emrî’nin muammalarını şerh etmiş, dolayısıyla muammaya olan vukufu ve hâkimiyetini ispatlamış bir şârih olması, Muammâyî Ahmed Çelebi’nin muammalarının literatüre kazandırılmasını önemli kılmaktadır.
Bu çalışmada Muammâyî Ahmed Çelebi’nin muammaları, tespit edilen beş yazmadan derlenmiş ve nüsha farkları dipnotta belirtilerek ortaya konulmuştur. Bunun sonucunda Muammâyî Ahmed Çelebi’ye ait 87’si Farsça, 210 tanesi Türkçe olmak üzere 297 muamma tespit edilmiştir.

Keywords

muamma, Muammâyî Ahmed Çelebi, klasik Türk edebiyatı

References

• Akboğa, Songül (2023), Şâirâne Muammâlara Şârihâne Çözümler Şerh-i Muammeyât-ı Emrî (Muammâyî Ahmed Çelebi), Ankara: Gazi Kitabevi.
• Arslan, Mehmet (2000), “Divan Edebiyatında Muamma”, Osmanlı Edebiyat-Tarih-Kültür Makaleleri. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Arslan, Ömer (2021), “16. Yüzyıl Şairlerinden Edirneli Ubeydî’nin Muammaları”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 26, 23-60. http://dx.doi.org/10.15247/dev.2925
• Arslan, Ömer (2023), “Kınalızâde Alî Çelebi’nin Muammeyâtı”, 60. Doğum Yılı Münasebetiyle M. A. Yekta Saraç Armağanı, İstanbul: DBY Yayınları, 187-224.
• Ateş, Ahmet (1962), Farsça Grameri, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Bilkan, Ali Fuat (2000), Türk Edebiyatında Muamma, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Dihhudâ, A. E. (2024). “Muammâ”, https://www.parsi.wiki/fa/wiki/403253/%d9%85%d8%b9%d9%85%d8%a7 [Erişim tarihi: 28.02.2024).
• Işınsu Durmuş, Tuba (2019), “Bir Hami Olarak Kınalızâde Ali Çelebi ve Muamma Türüne Katkısı”, Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, Ustalara Saygı - I: Prof. Dr. Fatma Sabiha Kutlar Oğuz’a Armağan 3(4), 124-140. https://doi.org/10.34083/akaded.648594
• Mu˘ammeyât (yz.), Berlin Devlet Kütüphanesi Ms. Or. Oct. 2130.
• Mu˘ammeyât (yz.), Berlin Devlet Kütüphanesi Ms. Or. Oct. 3420.
• Mu˘ammeyât (yz.), Nuruosmaniye Kütüphanesi 3951.
• Mu˘ammeyât (yz.), Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi Çelebi Abdullah Koleksiyonu 328.
• Mu˘ammeyât (yz.). Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi Giresun İl Halk Ktp. Koleksiyonu 28 HK 3647.
• Saraç, Mehmet Ali Yekta (1997), “Muamma ve Divan Edebiyatındaki Seyri”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi 27(0), 297-308.
• Saraç, Mehmet Ali Yekta (2005), “Muamma”, TDV İslam Ansiklopedisi, Ankara: TDV Yayınlar, C. 30, 320-321.
• Steingass, F. (1884), The Student’s Arabic-English Dictionary (Crosby Lockwood And Son, London).
• Şahinoğlu, M. Nazif (1997), Farsça Grameri-Sarf ve Nahiv, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Şemseddîn Sâmî (1999), Kâmûs-ı Türkî, İstanbul: Çağrı Yayınları.