SEBK-İ HİNDÎ’DE ANLAM KAPALILIĞINA GİDEN YOLLARDAN BİRİ OLAN ÖRTÜK TEŞBİHLER: NEŞÂTÎ DÎVÂNI ÖRNEĞİ

Yıl 2024, Cilt: 33 Sayı: 33, 69 - 83, 26.12.2024

Mehmet Akın

https://doi.org/10.15247/devdergisi.1541735

Öz

Bu makalede örtük teşbih konusu ele alındı. Bazı teşbihlerde teşbihin iki tarafı arasındaki ilişkiyi çözmek güçtür. Bu makalede bu tür teşbihleri örtük teşbih olarak nitelendirmek uygun görüldü. Örtük teşbihte benzerlik ilgisini bulmak için zihni yormaya ihtiyaç duyulur. Böyle teşbihler ya nadir duyulan kendisine benzetilenler (müşebbehün bih) vasıtasıyla ya da orijinal bir benzetme yönü (vech-i şebeh) keşfedilerek yapılır. Örtük teşbihler belagat kitaplarında mecazî, hayalî, baid-i garib gibi farklı isimlerle adlandırılmaktadır. Bu makale giriş, iki ana bölüm ve sonuç bölümünden oluşmaktadır. Çalışmanın giriş bölümünde öncelikle teşbihlerin sınıflandırılmasında benzetme yönünün önemine işaret edilmiştir. Makalenin birinci bölümünde açık ve örtük teşbih kavramları açıklanmıştır. Buna göre benzetme yönü kolaylıkla fark edilen kalıplaşmış teşbihlere açık teşbih; benzetme yönü orijinal, zor bulunan, bulunması için zihni bir çaba gereken teşbihlere örtük teşbih denmiştir. Bu adlandırmadan sonra klasik belagat kitaplarında açık teşbihe ve örtük teşbihe tekabül eden kavramlarla ilgili bilgi verilmiştir. Bilgi aktarılırken özellikle örtük teşbihi karşılayan kavramlar daha detaylı işlenmiştir. Çalışmanın ikinci bölümünde makaleye konu olan Neşâtî’nin hayatı, edebi kişiliği ve eserleriyle ilgili kısa bilgiler aktarılmıştır. Ayrıca bu bölümde Hint üslubuyla ilgili çok kısa bilgi verilmiştir. Bundan sonra Neşâtî Dîvânı’ndaki bazı örtük teşbih örnekleri günümüz Türkçesine çevrilerek açıklanmıştır. Sonuç bölümünde inceleme neticesinde elde edilen veriler değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Belagat, Teşbih, örtük teşbih, sebk-i Hindî, Neşâtî

Etik Beyan

Bu makalede etik beyan gerektirmiyor.

Kaynakça

• Ahmet Cevdet Paşa. Belâgat-ı Osmâniye. hzl. Turgut Karabey, Mehmet Atalay. Ankara: Akçağ Yayınları, 2. basım, 2017.
• Akın, Mehmet. Fehîm-i Kadîm Dîvân’ında Sebk-i Hindî. Malatya: İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2023.
• Akın, Mehmet “Rusçuklu Mehmet Hayri Bey ve Belâgat İsimli Eseri”, Külliyat, Osmanlı Araştırmaları Dergisi, 17 (Ağustos) (2022), 01-19.
• Aydoğan, Saliha. Sa’id Paşa Mizânü’l-edeb İnceleme-Metin-Dizin. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Baranoğlu, Şahin. Abdurrahman Süreyyâ Mizânü’l-belâga. İzmir: Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1999.
• Bilgegil, Kaya. Edebiyat Bilgi ve Teorileri, Erzurum: Salkımsöğüt Yayınları, 2015.
• Burckhard, Titus. Aklın Aynası (Geleneksel Bilim ve Kutsal Üzerine Denemeler). Çev. Volkan Ersoy, İstanbul: İnsan Yayınları, 1997.
• Erdem, Sargon. “Anka”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 3/198-200. İstanbul: TDV, 1991.
• Erginli, Zafer Metinlerle Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kalem Yayınevi, 2006.
• Güler, Zülfi. “Şeyh Galip Divanında Ayna Sembolü”. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 14/1 (2004), 103-121.
• Güneş, Halit. Mehmet Rifat Mecâmü’l-edeb Birinci Cilt (İnceleme-Metin). Edirne: Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2009.
• İpek, İsmet (ed.), En-nef’u’l- Muavvel (Beyân-Bedî’) Telhis ve Mutavvel Tercümesi. hzl. Mustafa Irmak. 2 cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2023.
• Kaplan, Mahmut. Neşâtî Dîvânı, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2019.
• Kalpaklı, Mehmet. “A Trial Reading Of Neşati’s Taleb Ghazal”. The Turkish Studies Association Bulletin, 21/2 (1997), 12-18.
• Macit, Muhsin “Çâh-ı Zenahdân”. Türk Dünyası Edebiyat Kavramları ve Terimleri Ansiklopedik Sözlüğü. 2/9. Ankara: AKM Yayını, 2003.
• Pala, İskender. Ansiklopedik Divân Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları, 23. basım, 2013.
• Saraç, M.A. Yekta. Klasik Edebiyat Bilgisi Belâgat. İstanbul: Gökkubbe Yayınları, 11.basım, 2013.
• Şentürk, Ahmet Atilla-Kartal, Ahmet. Eski Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Dergâh Yayınları, 7. basım, 2013.
• Tahirü’l-Mevlevî. Edebiyat Lügatı. hzl. Kemal Edib Kürkçüoğlu. İstanbul: Enderun Kitabevi, 1994.
• Tolasa, Harun. Ahmet Paşa’nın Şiir Dünyası. Ankara: Atatürk Üniversitesi Yayınları, 1973.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2.basım, 2016.
• Yılmaz, Fatma. Belâgat Geleneğimiz ve Belâgat-ı Lisân-ı Osmânî. İstanbul: Kitabevi, 1. basım, 2013.