ARÛZ TASARRUFLARI BAĞLAMINDA ÜÇ MUSAMMAT ÜÇ PADİŞAH ŞAİR (UYGULAMA, İSTATİSTİK, KARŞILAŞTIRMA)

Yıl 2024, Cilt: 33 Sayı: 33, 84 - 103, 26.12.2024

Yavuz Bayram

https://doi.org/10.15247/devdergisi.1558441

Öz

Bu makalede inceleme konusu yapılan şiirler, 15 ve 16.yüzyıllarda yaşamış üç padişah şairden seçilmiştir. Makale; biri muhammes, ikisi murabba olmak üzere üç şiirdeki arûz uygulamalarına dayanmaktadır. Söz konusu şiirlerden muhammesin şairi, Avnî mahlaslı Fatih Sultan Mehmed’dir. Murabbalardan birinin şairi Adlî mahlaslı Sultan İkinci Bâyezîd ve diğerinin şairi Muhibbî mahlaslı Kânûnî Sultan Süleymân’dır. Makale kapsamında önce şiirler orijinal metinleri dikkate alınarak çeviri yazılı olarak verilmiştir. Daha sonra şiirlerin metinleri, biçimsel olarak arûz açısından incelemeye hazır hâle getirilmiştir. Ardından şiirlerin metinleri hece hece incelenmiş ve şairlerin vezni tutturabilmek için ne tür müdahaleler ve hamleler yaptıkları belirlenmiştir. Bu müdahaleler ve hamleler hem nicel hem de nitel açıdan değerlendirilip karşılaştırılmıştır. Bu sayede şairlerin arûz bağlamında hangi uygulamalara ve tasarruflara hangi oranda başvurdukları tespit edilmeye çalışılmıştır. Ayrıca elde edilen veriler üzerinden şairlerin arûz bağlamındaki başarı düzeylerine dair karşılaştırma ve değerlendirmelerin de yapılması amaçlanmıştır. Çalışma sonunda şairlerin en çok vasla, ardından imâleye ve medde başvurdukları görülmüştür. Bunların ardından tahfîf, sekt ve sesliden sesliye vasl gelmektedir. Şairler zihafa ise istisna düzeyinde az yer vermişlerdir. Az çok arûz hatası sayılabilecek uygulamalara ilişkin veriler dikkate alındığında, aralarında önemli farklılıklar bulunmamakla birlikte, inceleme konusu yapılan üç musammat bağlamında metne en az müdahale eden şairin Avnî olduğu görülmektedir. Ardından Muhibbî ve Adlî gelmektedir. Veriler ışığında şairlerin her bir mısrada ortalama üç buçuk kez metne müdahale ettikleri anlaşılmaktadır. Sonuçta üç padişah şairin de arûzu doğru kullanma açısından en kötü senaryoda % 90, en iyi senaryoda ise % 98 civarında başarılı olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

arûz tasarrufları, musammat, Avnî, Adlî

Kaynakça

• AK, Coşkun (2010). “Süleyman I: Edebî Yönü”, İslam Ansiklopedisi, C.38, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., ss.74-75.
• AŞI, Havva (2023). “Arûz Tasarrufları Bağlamında Nedîm ve Şeyh Gâlib’in Birer Murabbası”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, S.31, ss.21-48.
• BAYRAM, Yavuz (2018). Adlî Dîvânı, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay. [e-kitap]
• BAYRAM, Yavuz (2022a). “Arûz Tasarrufları Bağlamında Bir Gül Kasidesi (Fuzûlî)”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, S.29, ss.359-383.
• BAYRAM, Yavuz (2022b). “Arûz Tasarrufları Bağlamında Üç Gül Kasidesi (Necâtî, Hayâlî, Nev‘î)”, Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, C.5, S.3, ss.1682-1750.
• BAYRAM, Yavuz (2023). “Arûz Tasarrufları Bağlamında Muhibbî’nin Gül Redifli Gazelleri”, Turkish Studies, Ö1, ss.379-410.
• DOĞAN, Muhammed (t.y.). Avnî (Fatih) Dîvânı, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay. [e-kitap]
• EMECEN, Feridun (2010). “Süleyman I”, İslam Ansiklopedisi, C.38, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., ss.62-74.
• İNALCIK, Halil (2003). “Mehmed II”, İslam Ansiklopedisi, C.28, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., ss.395-407.
• TIETZE, Andreas (2016). Tarihî ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati, C.2, (Ed.: Nurettin Demir ve Emine Yılmaz), Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi, s.677
• TIETZE, Andreas (2019). Tarihî ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati, C.8, (Ed.: Nurettin Demir ve Emine Yılmaz), Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi, s.410
• YAVUZ, Kemal ve YAVUZ, Orhan (2016). Muhibbî Divanı, İstanbul: Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yay.
• YEŞİLBAĞ, Semih ve Bayram, Yavuz (2023). “Arûz Hecelerinin Yapıları ve Kökenleri Bağlamında Muhibbî’nin Gül Redifli Gazelleri”, Uluslararası Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırma Dergisi, S.10 (100), ss.2683-2705. Sözlükler
• https://www.nisanyansozluk.com [Nişanyan Sözlük (Sevan Nişanyan) ] [ET: 24.09.2024]
• http://lugatim.com [Misâlli Büyük Türkçe Sözlük (İlhan Ayverdi)] [ET: 24.09.2024]
• https://www.osmanlicasozlukler.com [Kâmûs-ı Türkî (Şemseddîn Sâmî), Lugat-ı Nâcî (Muallim Nâcî), Kâmûs-ı Osmânî (Mehmed Salâhî), Lugat-ı Remzî (Hüseyin Remzi), Lehçe-i Osmânî (Ahmed Vefik Paşa), Kâmûsü’l-a‘lâm (Şemseddîn Sâmî), Lugat-ı Târîh ve Coğrafya (Yağlıkçızâde Ahmed Rıfat), Ottoman Turkish-English Dictionary, Yeni Türkçe Lugat (Mehmed Bahâeddîn), Resimli Türkçe Kâmûs (Raif Necdet Kestelli), Lugat-ı Ebuzziyâ (Ebuzziyâ Tevfîk), Resimli Kâmûs-ı Osmânî (Ali Seydi), Lugat-ı Cûdî (İbrahim Cûdî)] [ET: 24.09.2024] https://sozluk.gov.tr [Güncel Türkçe Sözlük (TDK), Tarama Sözlüğü (TDK) [ET: 24.09.2024]