SÂHİBÜ’S-SEYF VE’L-KALEM GAZİ GİRAY HAN VE KAYIP MESNEVİSİ KAHVE VÜ BÂDE

Yıl 2024, Cilt: 33 Sayı: 33, 37 - 68, 26.12.2024

Bedriye Gülay Açar Çalık , İ. Tuğçe Durmaz

https://doi.org/10.15247/devdergisi.1586208

Öz

16. yüzyılda dünyaya gelen ve en meşhur Kırım hanlarından biri olan Gazi Giray Han, askerî ve siyasi başarılarla donanmış devlet adamı kimliğinin yanı sıra sanatkârlığıyla da tanınmıştır. Musiki ve hat sanatlarıyla ilgilenmiş, bununla beraber manzum ve mensur eserleriyle de Türk edebiyatı tarihi içinde kendisine müstesna bir yer edinmiştir. Savaştan savaşa cepheden cepheye koşarken kılıcını elinden düşürmemiş ama kalemini de bir köşeye atmamıştır. Kayıtlara kayıp olarak geçen Kahve vü Bâde de onun eserlerinden biridir. Kaynaklarda hakkında Fuzûlî’nin Beng ü Bâde’sine nazire olduğundan başka bir bilgi olmayan Kahve vü Bâde’nin şair henüz hayatta iken istinsah edilmiş bir nüshası “Manzum Bir Eser” ismiyle kaydedilmiş olarak İstanbul Arkeoloji Müzesi Kütüphanesi EY_1478’de bulunmuştur. Altın Orda Türkçesi ile kaleme alınmış olan Kahve vü Bâde, münazara türünde 495 beyitlik bir mesnevidir. Gazi Giray Han, Kahve ve Bâde’nin birbirleriyle olan üstünlük mücadelelerini işlerken benzer konulu başka eserlerde olduğu gibi diğer mükkeyyifatı da kahramanları arasına katmıştır. Çerçeve hikâye tekniğiyle kahramanlar ağzından başka hikâyeler de aktararmıştır. Eserde yer alan tarih beytine göre eserin telif tarihi 1010/1601-1602’dir. Üç beyitte şairin mahlası olan Gazâyî yer almakta ve eser hem dönemine ait tarihî bilgileri hem de şairin hayatı ile tutarlı bazı anekdotları ihtiva etmektedir. Bu çalışmanın amacı Kahve vü Bâde’yi ilim âlemine tanıtmak ve onun edebiyat tarihimizdeki yerini almasını sağlamaktır.

Anahtar Kelimeler

Gazi Giray Han, Gazâyî, Kahve vü Bâde, münazara, 16. yüzyıl

Kaynakça

• Abduvaliyeva Er, Elvina. Bora Gazi Giray Han: Hayatı ve Eserleri. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2011.
• Bakırcı, Fatih. “Gazi Giray Han’ın Gül ü Bülbül’üne Atfedilen Leningrad Nüshası Salahî’ye Mi Ait?”. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi 12/2 (Haziran 2015), 7-23. DOI: 10.1501/MTAD.12.2015.2.12
• Bakırcı, Fatih. “Bora Gazi Giray Han”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Erişim 5 Eylül 2024. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/bora-gazi
• Benli, Şeyma. Klasik Türk Edebiyatında Münazara: Sümerlerden Osmanlılara Bitmeyen Tartışmaların Hikâyesi. İstanbul: Dün Bugün Yarın Yayınları, 2021.
• Ertaylan, İsmail Hikmet. Gâzi Geray Han Hayatı ve Eserleri. İstanbul: Ahmed Said Basımevi, 1958.
• Halîm Girây. Gülbün-i Hânân (Kırım Tarihi). nşr. İbrahim Gültekin. PDF: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2019. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/66937,gulbun-i-hananpdf.pdf? 0&_tag1=2376698AFA1918268BC4FB83442C14DC197B0526&crefer=0120BCAED17B03BB44080FC386C34FC76EF18509C034FB51CFC66160DF8DA3FF
• İbrahim Peçevî. Târîh-i Peçevî. Cilt 2. İstanbul: Matabaa-i Âmire, 1283/1866.
• İnalcık, Halil. “Gazi Giray II”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 13/451-452. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1996.
• Koç, Munise. “Kahve vü Bade (Bora Gazi Giray Han)”. Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü. Erişim 5 Eylül 2024. https://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/kahve-vu-bade-bora-gazi-giray-han
• Özyetgin, A. Melek. Altın Ordu, Kırım ve Kazan Sahasına Ait Yarlık Ve Bitiklerin Dil ve Üslûp İncelemesi (İnceleme-Metin-Tercüme-Notlar-Dizin-Tıpkıbasım). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1996.
• Riyazi Muhammed Efendi. Riyâzü’ş-Şuara. nşr. Namık Açıkgöz. PDF: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2017. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-191371/riyazi-riyazus-suaratezkiretus-suara.html Toros, Taha. Kahvenin Öyküsü. İstanbul: İletişim Yayınları, 1998.
• Uzun, Mustafa İsmet. “Gazi Giray II: Edebî Yönü”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 13/452-453. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1996.