RECÂÎ-ZÂDE İBRÂHÎM ŞEFÎK BEY VE FİHRİST-İ ŞÂHAN TARZI MANZUMELERİ

Yıl 2025, Cilt: 34 Sayı: 34, 476 - 538, 30.06.2025

Mustafa Özkat

https://doi.org/10.15247/devdergisi.1672269

Öz

Reisülküttâb Recâî Mehmed Emîn Efendi’nin (ö. 1780) torunu, ikinci tezkireci Mehmed Celâleddîn Bey’in de oğlu olan Recâî-zâde İbrâhîm Şefîk Bey (1808-1856), XIX. yüzyıl şairlerindendir. Çok küçük yaşlarda öksüz ve yetim kalmış, halasının himayesinde Arapça ve hat dersleri almış, 1834 tarihinde devlet hizmetinde memuriyete atanmıştır. “Tevârîh-i Cülûs-ı Âl-i Osmân” adlı eseriyle “hâcelik” derecesine yükselmiş, V. Murad’ın doğumu için kaleme aldığı tarih manzumesiyle de bir devlet nişanına lâyık görülmüştür. İbrâhîm Şefîk Bey, 1257 yılı Miʻrâc Kandili gecesinde Yenikapı Mevlevîhânesinde Mevlevîliğe intisâp etmiştir. Sayda ve Mısır’da divan kâtibi olarak görev yapmıştır. 1851’de İstanbul’a döndükten sonra da Evkâf-ı Hümâyûn Muhasebeciliğine atanmıştır. Mevlevî şair ve musikîşinas Ahmed Sâdık Zîver Paşa’nın (1794-1862) Evkaf ve Darbhâne Nâzırlığı yıllarında onun “mühürdar”lığını yapan İbrâhîm Şefîk Bey, Zîver Paşa’nın yardımıyla Sultan II. Mahmud’a takdim edilmiş, şiirleri ve hattı ile padişahın takdirlerini kazanmıştır. 1856 yılında İstanbul’da vefat etmiş olup mezarı Yenikapı Mevlevî-hânesi hazîresindedir. Şiirlerinin büyük bir bölümünü Sayda yolculuğu sırasında kaybetmiş olsa da en önemli eseri Dîvân’ıdır. Dîvânındaki 294 tarih manzumesini göz önünde bulundurarak onu tarih düşürme tarzının önemli temsilcileri arasında saymak mümkündür. Mevlânâ ve Mevlevîlikle ilgili de oldukça bol miktarda şiir kaleme almış olan Şefîk Bey’in tarih manzumeleri içerisinde fihrist-i şâhân tarzında iki eseri dikkati çekmektedir. Şefîk Bey’i “hâcelik” rütbesine yükselten 85 beyitlik Tevârîh-i Cülûs-ı Âl-i Osmân adlı eserinde Osman Gazi’den Sultan ‘Abdülmecîd’e kadar olan 31 Osmanlı padişahının cülus tarihlerini esas almış, 72 beyitlik Eslâf-ı Selâtîn-i ʻİzâm adlı eserinde ise 30 Osmanlı padişahının vefat tarihlerini konu edinmiştir. Makalemizde bu iki eseri şekil ve içerik özellikleri açısından incelenerek transkripsiyonlu çeviriyazıları aktarılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Recâî-zâde İbrâhîm Şefîk Bey , XIX. yüzyıl Divan şiiri , tarih düşürme , fihrist-i şâhân , Tevârîh-i Cülûs-ı Âl-i Osmân , Eslâf-ı Selâtîn-i ʻİzâm.

Kaynakça

• ABDÜLKADİROĞLU, Abdülkerim - Mehmet Sarı (2009). “Külliyât-ı Recâî-zâde Ahmed Cevdet (Nevâdirü’l-Âsâr, Zînetü’l-Mecâlis, Dîvânçe)”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı: 39 (Prof. Dr. Hüseyin AYAN Özel Sayısı), Erzurum, s. 323-333.
• ACAR, Betül (2018), Osmanlı Padişah Portreleri: Fihrist-i Şâhân ve Zeyilleri, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• AÇAR, Bedriye Gülay (2012), Salâhaddîn-i Uşşâkî’nin Türkçe Divanı ve İncelemesi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• AKDOĞAN, Yaşar – Nalan Kutsal (2023), İskendernâme / Ahmedî, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• AKGÜL, Hasan (2022), “Zamîrî ve Şemîmî’nin Fihrist-i Şâhân’a Zeyilleri”, Littera Turca, Littera Turca Journal of Turkish Language and Literature, 8/2, 1580-1603.
• AKGÜL, Hasan (2023), Türk Edebiyatında Manzum Tarihler ve Murâdî’nin Fetih-nâmesi, Malatya: İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi.
• AKKUŞ, Mehmet (1998), Abdullah Salâhaddîn-i Uşşâkî(Salâhî)’nin Hayatı ve Eserleri, Ankara: MEB Yayınları.
• AKKUŞ, Mehmet (2020), Abdullah Salahaddîn-i Uşşâkî / Dîvân, İstanbul: Eflatun Kitap.
• AKSEL, Malik (1958). “Divanyolu Konakları”, Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Belleteni, Sayı: 193, s. 3-4.
• ANAR, Turgay (2022). Hafıza ve Miras / Fatih’in Edebiyat Durakları, İstanbul: Fatih Belediyesi Yayınları.
• ARSLAN, Mehmet (2019). Osmanlı Pâdişahlarının Manzum Tarihçeleri Fihrist-i Şâhânlar, Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları.
• AYANOĞLU, Fazıl İsmail (2022). Tarihî Mezar Taşları / İstanbul-3, (Yayına Hazırlayan: Seyit Ali Kahraman), İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Varlıkları Dairesi Başkanlığı Yay. (İBB Miras).
• BERK, Süleyman (2006). Zeytinburnu’nun Tarihi Mezar Taşları / Zamanı Aşan Taşlar, İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları: 7.
• ÇAPAN, Pervin (2007). “Recâî-zâde İbrâhim Şefîk Dîvânı’nda Mevlâna ve Mevlevîlik”, Türk Kültürü, Edebiyatı ve Sanatında Mevlâna ve Mevlevîlik – Bildiriler, Konya: SÜMAM Yayınları, s. 41-86.
• ÇAPAN, Pervin (2012). “Şefik Dîvânı Örnekleminde Manzum Tarih Düşürme Geleneği”, Prof. Dr. Mine Mengi Adına Türkoloji Sempozyumu (20-22 Ekim 2011) Bildirileri, (Yayına Hazırlayan: Muna Yüceol Özezen- Huriye Sözer ), Adana, s. 69-85.
• ÇAPAN, Pervin (2013). “ŞEFÎK, Recâî-zâde İbrâhîm”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. (Yayın Tarihi: 28.08.2013; Güncelleme Tarihi: 30.11.2020; İndirme Tarihi: 01.01.2023) http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/sefik-recaizade-ibrahim
• ÇAPAN, Pervin (2018). “Recâî-zâde İbrâhim Şefîk Dîvânı Örnekleminde Tarihe Edebiyattan Bakmak”, Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Dergisi ÇÜTAD, Cilt: 3, sayı: 2, Aralık 2018, s. 54-73.
• ÇETİN, Bengüsu (2023). ‘’XIX. Yüzyılda Bir Divan Şairi Recâî-zâde Ahmed Cevdet’in Divançe’si’’, Akademi Sosyal Bilimler Dergisi, 10 (29), 178-205.
• ÇETİN, Engin (2017), Mehmed Emin Recâî Efendi’nin 1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşına Dair Mecmuası (Değerlendirme-Çeviri Metin), İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• ÇIĞ, Kemal (1959). “Türk ve İslam Eserleri Müzesi’ndeki Minyatürlü Kitapların Katalogu”, Şarkiyat Mecmuası, 3, 51-90.
• DELİCE, H. İbrahim ve Hasan Yüksel (2021). “Hemdemî’nin Fihrist-i Şâhân’ına Yazılan Bir Zeyil”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-BELLETEN, 72 (Aralık), 73-93.
• DERDİYOK, Çetin (2005). Hâlet Efendi Divançesi (İnceleme-Metin-Tıpkıbasım), Adana: Karahan Kitabevi. Dîvân-ı Hâlet Efendi (1258/1842), İstanbul: Takvîmhâne-i ‘Âmire Matbaası.
• Fatîn Dâvûd, Tezkire-i Hâtimetü’l-Eş‘âr, İstanbul: İstihkâm Alayları Litoğrafya Dest-gâhı, 1271/1855, s. 217-220. HİÇYILMAZ, Ergun (1999). İstanbul Geceleri ve Kantolar. İstanbul: Sabah Kitapçılık.
• İstanbul Kütüphaneleri Türkçe Yazma Dîvânlar Kataloğu IV, (1969). İstanbul: MEB Yayını.
• KORAY, Nükhet (1969), Türk Edebiyatında Tablo Altına Şiir Yazma Modası, İstanbul Üniversitesi Türkiyat Enstitüsü Bitirme Tezi (1968-69 Öğretim Yılı, Tez no: 6300).
• KUMSAR, İsmail Alper (2015). “Servet-i Fünûn’a Muhalif Bir Süreli Yayın: İrtika”, Türklük Bilimi Araştırmaları (TÜBAR), 38, (Güz), 179-200.
• KURNAZ, Cemal – Mustafa Tatçı (2001). Tuhfe-i Nâilî, Ankara: Bizim Büro Yayınları.
• Mehmed Süreyya (1996). Sicill-i Osmanî / Osmanlı Ünlüleri. Cilt: I-VI, (Yayına Hazırlayan: Nuri Akbayar), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• ÖZCAN, Abdülkadir (2009). “Solakzâde Mehmed Hemdemî”, TDVİA, Cilt: 37, İstanbul, s. 370-372.
• ÖZKAT, Mustafa (2021). “Türk Edebiyatında ‘Fihrist-i Şâhân’ Tarzı Manzumeler ve Adanalı Müverrih Sürûrî’nin Silsile-i Nefîse Adlı Eseri”, Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi (ESTAD), Cilt: 4, Sayı: 2, Ağustos, s. 527-570.
• ÖZKAT, Mustafa (2023). Balıkesir Müftüsü Abdullah Esad (Zeynî) Efendi ve Mevlidleri, İstanbul: DBY Yayınları.
• ÖZTÜRK, Nazif (1982). "Evkaf-ı Hümayun Nezareti'nin Kurtuluş Tarihi ve Nazırların Hal Tercümeleri (2)", Vakıflar Dergisi, 16, 31-42.
• SAMSAKÇI, Mehmet (2021). 19. Asır Mevlevî Şairi Galatalı Safvet (Hayatı-Bütün Şiirleri) – İbnülemin’in Kemâlü’s-Safve’si. İstanbul: Hiperyayın.
• TANINDI, Zeren (2019). Yazıda Âhenk ve Renk: Sadberk Hanım Müzesi Koleksiyonundan Sanatlı Kitaplar, Belgeler ve Hüsn-i Hatlar, İstanbul: Vehbi Koç Vakfı Sadberk Hanım Müzesi Yayını, s. 337 - 353.
• TORAMAN, Ömer (2023). “Osmanlı Taşra Yöneticilerinin Tanzimat Reformlarına Yaklaşımına Dair Bir Mukayese: Erzurum Eyaleti Valilerinin Tutumları ve Mehmet Kâmil Paşa’nın Erzurum Memuriyeti (1839-1846)”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 33 (3), 1453-1470.
• UĞUŞ, Mikail (2013), Recâî Mehmed Efendi Sıbyan Mektebi Sebili ve Çeşmesi, İstanbul: İlim Yayma Vakfı Yayınları.
• YAKIT, İsmail (2003). Türk-İslâm Kültüründe Ebced Hesabı ve Tarih Düşürme. (2. Baskı), İstanbul: Ötüken Neşriyat.