SAÎD B. CÜBEYR’İN İLMİ ve SİYASİ KİŞİLİĞİ

Yıl 2023, Cilt: 26 Sayı: 2, 365 - 381, 03.01.2024

İsmail Tanrıverdi

https://doi.org/10.58852/dicd.1373063

Öz

Tâbiîn büyüklerinden olan Saîd b. Cübeyr Habeş asıllı mevâli bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Emevîlerin mevâli politikasına karşılık birçok mevâlinin yaptığı gibi o da ilmi yetkinliğiyle varlığını fark ettirmeye çalışmıştır. Başta Abdullah b. Abbas olmak üzere, Abdullah b. Ömer gibi birçok sahabî büyüklerinden ilim tahsil etmiştir. Saîd çocukluk ve ilk gençlik yıllarını Hicaz’da Abdullah b. Zübeyr yönetimi altında geçirdi. Abdullah b. Zübeyr Emevîler tarafından bertaraf edilince Kûfe’ye geçti ve vali Haccâc b. Yûsuf tarafından yakından ilgi gördü. Hatta bir dönem mevâliden olduğu için Emevî ileri gelenlerinin tepkilerine rağmen Haccâc’ın atamasıyla Kûfe’de kadılık yapmıştır. Bu istisnai durum şüphesiz Saîd b. Cübeyr’in ilmi kişiliğinin etkin rolüne bağlı bir durumdu. Hayatının büyük bir kısmını siyasetten uzak ilmi kişiliği üzerinden devam ettiren Saîd, bir süre sonra Emevî komutanı Abdurrahman b. Eş‘as’la birlikte Emevîlere karşı isyana girişti. Başarısızlıkla sonuçlanan bu isyan girişiminden sonra yaklaşık on iki yıl saklanarak yaşayan Saîd, Haccâc’ın girişimleriyle yakalanıp Kûfe’ye getirilmiş ve onun emriyle 95/713 yılında idam edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Saîd b. Cübeyr, Haccâc b. Yûsuf, Kûfe, Emevî, Abdurrahman b. Eş‘as

Kaynakça

• Aycan, İrfan. “Haccâc b. Yûsuf es-Sekafî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 14/427-428. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• el-Belâzurî, Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Yahyâ (279/892).
• el-Belâzurî, Ensâbu’l-eşrâf. thk. Suheyl Zekkâr, Riyâd ez-Ziriklî. 13 cilt. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1417/1996.
• el-Belâzurî, Futûhu’l-buldân. Beyrut: Dârun ve mektebet’u-hilâl, 1408/1988.
• el-Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmâil (256/870). Târîhu’l-kebîr. 8 cilt.
• Haydarâbat: Dâiretu’l-meârîfi’l-osmaniyye, t.y.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Tarihi. Ankara: Fecr Yayınları, 2010.
• Çakan, İ. Lütfü vd. “Abdullah b. Abbas b. Abdülmuttalib”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/76-79. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Ebû Nuaym el-İsbehânî, Ahmed b. Abdullah (430/1038). Târîhu İsbehân. thk. Seyyid Küsrevî Hasan. 2 cilt. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1410/1990.
• Efendioğlu, Mehmet. “Saîd b. Cübeyr”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/552-554. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Halîfe b. Hayyât, Ebû ‘Amr (240/854). Târîhu Halîfe b. Hayyât. thk. Ekrem
• Ziyâ el-Umrî. Beyrut: Dâru’l-kalem, 1397/1976.
• İbnu’l-Cevzî, Cemâluddin Ebû’l-Ferec Abdurrahman b. Ali b. Muhammed (597/1200). el-Muntazam fi tevârihi’l-mulûk ve’l-ümem. thk. Muhammed Abdulkadir ‘Atâ, Mustafa Abdulkadir ‘Atâ. 19 cilt. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1412/1992.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahman b. Muhammed b. İdrîs b. er-Râzî. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm müsneden ‘an Rasûlillahi ve’s-sahâbeti ve’t-tâbiîn. Thk. 120 Es’ad Muhammed Tayyib. Mekke: Mektebetü Nizâr Mustafa el-Bâz, 1998.
• İbnu’l-Esîr, ‘İzzuddîn Ebu’l-Hasan Ali b. Ebî’l-Kerem Muhammed (630/ 1232). el-Kâmil fi’t-târîh. thk. Ömer Abdusselam Tedmürî. 10 cilt. Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-Arabî, 1417/1997.
• İbn Habîb, Ebû Ca’fer Muhammed b. Habîb (245/859). Kitâbu’l-muhabber. thk. Ilse Lichtenstadter. Beyrut: Dâru’l-âfâki’l-cedide, 1366/1947.
• İbn Haldûn, Abdurrahman (808/1406). Târîhu İbn Haldûn. 8 cilt. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1401/1981.
• İbn Hallikân, Ebû ‘Abbas Şemsüddin Ahmed b. Muhammed b. Ebî Bekir (681/1282). Vefâyâtu’l-a‘yân ve enbâu ebnâi’z-zamân. thk. İhsan Abbas. 7 cilt. Beyrut: Dârun Sadr, 1366/1900.
• İbn Hibbân, Muhammed (354/965), Kitâbu meşâhîri ‘ulemâi’l-emsâr. thk. Merzûk Ali İbrahim. el-Mansure: Dâru’l-vefâ, 1411/1991.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmâil (774/1372). el-Bidâye ve’n-Nihâye. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. Y.y, 1424/2003.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim ed-Dineverî (276/889). el-Ma‘ârif. thk. Servet ‘Ukkâşe. Kahire: el-Heyetu’l-Mısriyyetu’l-ammetu lilkütub, 1410/1992.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdullah Muhammed (230/844). Tabakâtu’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdu’l-Kâdir Atâ. 8 cilt. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1418/1997.
• İbn Tağrîberdî, Cemâluddin Ebû’l-Mehâsin Yûsuf (874/1469). en-Nücûmü’z-zâhire fî mülûki Mısır ve’l-Kâhira. 16 cilt. Mısır: Dâru’l-kutub, t.y.
• İsbehânî, Ebû Muhammed Abdullah (369/979). Tabakâtu’l-muhaddisîn bi-İsbehân. thk. ‘Abdu’l-Ğafûr Abdu’l-Hak Huseyn el-Belûşî. 4 cilt. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle, 1992/1412.
• İsmail el-İsbehânî, Muhammed b. Fadl (535/1140). Siyeru’s-selefi’s-sâlihîn. thk. Kerim b. Hilmî b. Ferhat b. Ahmed. 4 cilt. Riyad: Dâru’r-râye, t.y.
• Kahtâni, Abdurrahman b. Saîd b. Ali b. Vehf. Ebrâcü’z-züccâc fi sîreti’l-Haccâc, Riyad: Matbaatun sefîr, t.y. Kesler, M. Fatih. Mekke tefsir ekolü. Ankara: Akçağ yayınları, 2005.
• Makdisî, el-Mutahhar b. Tahir, (355/965). el-Bed ve’t-tarih. 6 cilt. Paris: Börtarnod matbaası, 1345/1927.
• Sibt İbnü’l-Cevzî, Şemsuddîn Ebû’l- Muzaffer (654/1256). Miratu’z-zaman fi tevârîhu’l-a‘yân. thk. Muhammed Berekât, Kâmil Muhammed el-Hirât vd. 23 cilt. Dımeşk: Dâru’r-risâleti’l-alemiyye 1434/2013.
• Sicistânî, Ebû Bekr b. Ebî Dâvud (316/928). Kitâbu’l-mesâhif. thk. Muhammed b. Abduh. Kâhire: el-Fârûku’l-hadîse, 1423/2002.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr (310/922). Târîhu’t-taberî. thk. Muhammed Ebû Fadl İbrahim. 11 cilt. Mısır: Dâru’l-meârif, 1387/1967.
• Vekî‘, Muhammed b. Halef b. Hayyân (306/918). Ahbâru’l-kudât. thk. Abdulaziz Mustafa el-Murâğî. 3 cilt. Beyrut: el-Mektebetu’t-ticâriyyetu’l-kubrâ, 1366/1947.
• Yıldız, Hakkı Dursun. “Abdullah b. Zübeyr b. Avvâm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/145-146. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Zehebî, Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman (748/1348). Siyeru a‘lâmi’n- nubelâ. thk. Şu’ayb el-Arnavut. 25 cilt. Beyrut: Müessesetu’r-risale, 1405/1985.
• Ziyâuddîn b. el-Esîr (637/1239). el-Meselü’s-sâir fî edebi’l-kâtib ve’ş-şâʿir. Thk. Ahmed el-Huvafî, Bedvî Tibâne. 4 cilt. Kahire: Dâru nühzeti Mısır, ty.
• Zirikli, Hayreddin. el-A‘lamu’l-esmâi’r-ricâl ve’n-nisâ mine’l-‘Arab ve’l-müsta‘rebîn ve’l-müsteşrikî. Kahire: 1959.