MELA HUSEYNÊ BATEYÎ’NİN MEVLİDİNİN SÜLEYMAN ÇELEBİ’NİN MEVLİDİNDEN ETKİLENDİĞİNE DAİR GÖRÜŞLERE ELEŞTİREL BİR YAKLAŞIM

Yıl 2023, Cilt: 26 Sayı: 2, 196 - 226, 03.01.2024

Mehmet Edip Çağmar

https://doi.org/10.58852/dicd.1379898

Öz

Yazar ve edebiyatçıların kendilerinden önce yazılmış çalışmalardan etkilenmesi doğaldır. Ancak herhangi bir yazar veya şairin kendinden öncekilerden etkilendiğini söylemek için net delillerin olması gerekiyor. Bu genelde aynı türde şiir yazan şairler arasında söz konusudur. Hz. Peygamber’in viladeti ile ilgili eser veren şairler de birbirlerinden etkilenmişlerdir. Türkçe ve Kürtçe mevlitler üzerinde araştırma yapanlardan Hüsyen-ı Bateyî’nin Kürtçe yazdığı “Mevlidü’n-Nebî” adlı mevlidinin Süleyman Çelebi’nin Türkçe yazdığı mevlidinden etkilenmiştir diyenler olduğu gibi Çelebi’nin “Vesîletü’n-Necât” adlı mevlidine naziredir ya da onun tercümesidir, diyenler de vardır. İşte çalışmamızın konusu bu iddiaları araştırmak, ilgili delilleri varsa değerlendirmek yoksa bu iddiaların nedeni üzerinde durmaktır. Aksi bir durum varsa onu delilleri ile birlikte ortaya koymaktır. Bu çalışmada öncelikle iddialar anlatılmakta, varsa deliller de verilmektedir. Daha sonra anlatılanlar değerlendirilmektedir. Bu görüş lehinde ve aleyhinde olanlar da makalede zikredilmektedir. Edebiyat milletlerin tarihi hatta hayat damarlardır. Özellikle mevlit gibi İslamî Edebiyat olan bir saha daha önemli olmaktadır. Zira İslamî edebiyat hele hele doğrudan doğruya Hz. Peygamberi anlatan edebiyat ise, insanları coşturmakta ve yönlendirmektedir. Bu nedenle doğru bilinmesi çok önemlidir. Özellikle özel bir çalışma yapılmadan sadece birkaç cümle ile bir konu hakkında karar insanı yanılgıya götürür. Bu çalışma ile iddia edilen bu konunun lehte ve aleyhte delillerin birlikte ortaya çıkarılması ve sonuca varılması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

İslamî Edebiyat, Mevlitler, Süleyman Çelebi, Vesîletü’n-Necât, Mela Huseynê Bateyî

Kaynakça

• ‘Aclunî, İsmail b. Muhammed. İ Keşfu’l-Hafa ve muzîlu’l-ilb’âs, thk., Abfulhamid Hinldavî, Beyrut, el-Mektebetu’l- Asriyye, 1431).
• Adak, Abdaurrahman, “Destnivîsên Mewlûda Melayê Bateyî di Arşîva Jaba de: Nasandin û Aanalîz, The Journal of Mesopotamian Studies Periodical Journal for Kurdish, Arabic and Syriac Studies” 2/2. (Summer-2017). 1-29.
• Adak, Abdurrahman, “Li Gorî Serdemên Tarîxî Têkiliyên di Navbera Edebiyatên Kurdî û Tirkî yên Klasîk de”, Sempozyûma Edebiyata Berawirdî -Ji Duh Heta Îro di Edebiyatên Tirkî û Kurdî de Texeyulên Nasnameyî (Hz. Nüket Esen & Ramazan Çeçen), Mardin Artuklu Üniversitesi Yayınları, Çapa Yekem (Birinci Baskı), Mêrdîn 2015. Adak, Abdurrahman, Teşeyên Nezmê. İstanbul, Nûbihar, 2019.
• Ak, Mahsun, Molla Hüseyin Batevî ve Mevlid-i Nebî Adlı Eserinde İktibas Olunan hadislerin Tahrici ve Değerlendirilmesi, Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• Mevlid Külliyatı II, Editör, Mehmet Akkuş, (Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2. Baskı, 2016).
• Amidî, Zeynelabidîn, Behcetu’l-enâm bi şerhi mevlidi Sâhibi’l-makam fî yevmi’l-kıyâm; (Diyarbekir, Mektebetu Seyda 2011).
• Ateş, Ahmed, Süleyman Çelebi Vesîletü’n-Necât Mevlid, Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1954.
• Aymutlu, Ahmed. Süleyman Çelebi ve Mevlid-i Şerifi. İstanbul, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1995.
• Batey’î, Huseynê, Mewlûda Nebî/Mevlid-i Şerîf, Çeviri-analiz, M. Xalid Sadînî, Ankara, T.C. Kültür veTurizm Bakanlığı Yayınları, 2015.
• Bateyî, Huseyin, Mevlidu’n-Nebî, Neşr eden Kürdizâde Ahmed Ramiz, Mısır, y.y., ty.
• Bateyî, Huseyin, Mevlidu’n-Nebî, Thk. ve tlk., Abdulbasit el-Amedî. İstanbul, Nûbihar Yaynları, 2003.
• Çağmar, M. Edip. Edebî Açıdan Arapça Mevlitler, (Ankara, İlahiyat, 2004), 15-16.
• Çelebi, Süleyman. Mevlid Süleyman Çelebİ. Haz., Faruk Kadri Timurtaş, (İstanbul, Kültür Bakanlığı Yayınları, 3. Basım, 1980).
• Çeliker, Mustafa. “Mesnevî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 29/320-321, Ankara, TDV Yayınları, 2004.
• Ertekin, Zahir. “Di Edebîyata Me de Mewlûd û Rûberûkirina Mewlûdên Pêşîn ên Kurdî û Tirkî”, Uluslararası Kürdolojî Konferansı Bildrileri, Hakkari Üniversitesi, Hakkari 2011, 123-137.
• İlhan, Ziwer, Mewlûda Mela Huseynê Bateyî Metnê Rexneyî û Lêkolîn, Stembol, Avesta Yayınları, 2016.
• Jiyan, Rênas. Melayê Bateyî Mewlûd û Hemû Helbestên Wî, (Diyarbakır: Belki, 2013),
• Karaca, Songül. Süleyman Çelebi’nin Vesîletu’n-Necât’ı ile Lâmiî Çelebi’nin Mevlidu’r-Resûlü’nün Mukayesesi, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 6/2 (2022). 621-638.
• Kızıl Hayreddin vd., “Ceribandinek li Ser Sınıfandına Mewlûdên Kurdîya Kurmancî li Gorî mijarên Wan”, İnternational Journal of Kurdish Studies, (2015/1).
• Kızıl, Hayreddin. “Diyarbakır ve Çevresinde Yazılmış. Mevlitlerin konularına göre Tasnifi Denemesi”. e-Şarkiyat İlmi araştırmalar Dergisi, (2012), 4/7, 116-150.
• M. Fatih Köksal-Rıfat Kütük, “Vesîletü’n-Necât’ın En eski Nüshası ve Süleyman Çelebi’nin Bilinmeyen Şiirleri”, Dîvan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, (2022), 410-420.
• Okiç, M. Tayyib. “Çeşitli Dillerde Mevlidler ve Süleyman Çelebi Mevlidinin Tercemeleri”. Atatürk Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi, 1, (1975); 17-78.
• Pekolcay, Nejla, Mevlid Vesîletu’n-necât Süleyman Çelebi, Ankara, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 6. Basım, 2018. Sadînî, Xalîd, Mela Huseynê Bateyî, İstanbul, Nûbihar, 2022.
• Selefî, Abdulmecîd- Doskî, Tahsîn İbrahim. ‘İkdu’l-cumân, eş-Şârika, Mektebetu’l-Esâlet ve’t-Turâs, 1429/2008. Şemrexî, Huseyin, Mewlûd Melayê Bateyî, İstanbul, Nûbihar, Çapa Pencem, 2018.
• Kaya, Bilge, Nazire, Mecmûaları ve Hisâlî’nin Metâliu’n-Nezâiri, Uludağ Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi,6/8, (2005/1), 47-56.
• Yavuz, Kemal, Türk şiirinde nazire, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, (2013), 359-424. https://doi. org/10.15247/devv.155