Kadınları Mescidlerden Men Etmeyin’ Rivayetinin Sened ve Metin Açısından Tahlili -Sahîhayn Özelinde

Year 2025, Volume: 28 Issue: 1, 156 - 176, 30.06.2025

Tahsin Kazan , Hatice Kübra Karaca

https://doi.org/10.58852/dicd.1592742

Abstract

Kur’an, insanların bir erkek ve dişiden yaratıldığını, onların da özü itibarıyla topraktan var edildiğini beyan etmektedir. İslam’a göre ilk insan Hz. Âdem’dir. Eşi Havva ise erkek-kadın tüm insanların annesidir. İslam meseleye kadın-erkek ayrımı veya eşitliği üzerinden değil bilakis değerler üzerinden bakmayı önermektedir. Kadın, kadın olduğundan erkek de erkekliğinden dolayı bir meziyete sahip değildir. Kur’an ve hadislerde üstünlük, takva ölçüsüne bağlanmıştır. Cinsiyet üzerinden yapılan okumalar yanlı ve yanlış neticeler doğurabilir. Hz. Peygamber'in (s.a.s.) risâlet ile görevlendirildiği câhiliye toplumunda kadınlara herhangi bir değerin verilmediği bilinmektedir. Öyle ki onun kadınlarla alakalı icra ettiği kimi uygulamalar zaman zaman sahâbe-i kiram arasında bile tepki ile karşılanmıştır. Ancak Allah Resûlü, kınayıcının kınamasından çekinmeden dini olduğu gibi topluma tebliğ etmiştir. İslâm cihetinden kadınların dini ve sosyal hayattaki konumlarını irdelemek bakımından “Kadınları mescidlerden men etmeyin” hadisi seçici bir örnek olarak ele alınmıştır. Camiler Hz. Peygamber’in yaşadığı dönemde sosyal hayat açısından önemli bir işleve sahipti. Allah Rasûlü, başta eşleri olmak üzere kadınları namaz vakitleri olmak üzere önemli konuları istişare etmek için mescidlere davet etmiş onlar da Hz. Peygamber’in davetine icabet eder; namazı cemaatle kılmak için yoğun ilgi gösterirlerdi. Bu çalışmada, Hz. Peygamber’in kadınların mescidlere girmelerinin menedilmemesine dair tavrı, لا تمنعوا إماء الله مساجد الله hadisinin farklı tarîkleri özelinde sened ve metin yönüyle tahlil edilmiştir. Ayrıca şarihlerin hadisi nasıl yorumladıkları ve fitne olgusuna nasıl yaklaştıkları da ele alınmıştır. Bu makalede Ehl-i sünnet nezdinde en sahîh hadis kaynaklar olarak kabul edilen Sahîhayn ile çalışma sınırlandırılmıştır. Ayrıca metin tenkidi de yapılmak suretiyle rivayetler arasında bütünlük veya ortak noktalar üzerinde durulmuştur.

Keywords

Hadis , Sened , Metin , Kadın , Cami.

Analysis of the Narration 'Do Not Prevent Women from Mosques' in Terms of Sentences and Text -Special to Sahîhayn-

Abstract

The Qur'an declares that human beings were created from a male and a female and that they were originally created from the earth. According to Islam, the first human being was Adam. His wife Eve is the mother of all human beings, male and female. Islam proposes to look at the issue not on the basis of the distinction or sameness of men and women, but on the basis of values. A woman is not superior because she is a woman and a man is not superior because he is a man. Indeed, in the Qur'an and hadiths, superiority is based on piety. Readings based on gender are biased and wrong. It is known that women were not valued in the society in which the Prophet (pbuh) was appointed as a messenger. So much so that some of his practices regarding women were sometimes met with reaction even among the Companions. However, the Messenger of Allah, without fearing the condemnation of the condemner, conveyed the truth to the society as it is. In this study, the hadith “Do not ban women from the mosques” is taken as a selective example in order to examine the position of women in religious and social life in terms of Islam. Mosques had an important function in terms of social life during the Prophet's lifetime. The Messenger of Allah would invite women, especially his wives, to the mosques on every occasion, and they would respond to the Prophet's invitation and show great interest in praying in congregation. The Prophet's stance on not prohibiting women from entering the masjids has been analyzed in terms of the different tarīqahs of the hadith لا تمنعوا إماء الله مساجد الله in terms of its ısnad and text. In order not to overburden the volume of the article, the study was limited to the Sahihayn, which is accepted as the most authentic hadith sources by the Ahl al-Sunnah. In addition, textual criticism was also carried out to emphasize the unity or commonalities between the narrations.
Keywords: Hadith, Women, Mosque, Senad, Text.

Keywords

Hadith , Women , Mosque , Senad , Text.

References

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh b. Muhammed eş-Şeybânî el-Mervezî. Müsned. thk. Şuayb el-Arnaût - Adil Mürşid. 45 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş-Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 3. Basım, 2009.
• Âşıkkutlu, Emin. “Teşeyyu’”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 40/564-565. İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, 2011.
• Aydınlı, Abdullah. Hadis Istılahları Sözlüğü. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 8. Baskı, 2015.
• Aynî, Ebû Muhammed (Ebü’s-Senâ) Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed. Umdetü’l-karî fî şerhi Sahîhi’l-Buhârî. 25 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İhyâi’l-Turâsi’l-Arabî, ts.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. el-Câmiʿu’s-sahîh. thk. Muhammed Zübeyr b. Nâsır. 9 Cilt. Dâru Tavki’n-Necât, 2001.
• Bakan, Tevhit. “Sünnete Göre Kadınların Toplu İbadeti ya da Cemaat Namazı”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 30 (Aralık 2008), 41-92.
• Dağlı, Aydın. Fitne Ortamında Ahkâmın Değişimi. Mardin: Mardin Artuklu Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Ensitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Davudoğlu, Ahmed. Sahih-i Müslim Tercemesi ve Şerhi. İstanbul: Sönmez Neşriyat, 2. Basım, 1977.
• Ebû Şakka, Abdülhalim. Tahrîru’l-mer’e fî asri’r-risâle. Kuveyt: Dâru’l-Kadem, 1999.
• Ebu’l-Muâ’tî, Seyyid en-Nûrî. Mevsuatu akvâl’il-İmam Ahmed. thk. Ahmed Abdurrezzâk. 4 Cilt. Alemu’l-Kutub, 1997.
• Gökalp, Murat. “G.H.A. Juynboll’un İsnadda Muammerûn’un Rolüne Dair İddialarına A’ meş - Ma’rûr bin Süveyd Özelinde Eleştirel Bir Yaklaşım”. Dinî Araştırmalar 4/10 (Ağustos 2001), 17-36.
• İbn Asâkir, Ebü’l-Kâsım Alî b. el-Hasen b. Hibetillâh b. Abdillâh b. Hüseyn ed-Dımaşkî eş-Şâfiî. Târîhu Medîneti Dımaşk. thk. Amr b. Ğurame el-Umeri. Dımaşk: Dâru’l-Fikrî, 1995.
• İbn Battâl, Ebü’l-Hasen Alî b. Halef b. Abdilmelik el-Bekrî el-Kurtubî. Şerhu İbn Battâl ʿalâ Sahîhi’l-Buhârî. thk. Yasir b. İbrahim. 10 Cilt. Riyad: Mektebetu’r-Rüşd, 2003.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed. el-İsâbe fi temyîzi’s-sahâbe. thk. Âdil Ahmet Abdulmevcûd - Ali Muhammed Muavvaz. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1995.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed. Tehzîbu’t-Tehzîb. 17 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikrî, 1984.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd el-Endelüsî el-Kurtubî. el-İhkâm fî Usûlü’l-ahkâm. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-İlmiyye, ts.
• İbn Kesîr, Ebû’l-Fidâ’ İmâduddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer. el-Bâisü’l-Hasîs Şerhu İhtisâri Ulûmi’l-Hadîs. thk. Ahmed Muhammed Şakir. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd Mâce el-Kazvînî. Sünen-i İbn Mâce. nşr. M. Fuad Abdülbaki, Kahire, 1953, Dâru’l-İhyâi’l-Kutub.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru’s-Sadr, 1994.
• İbnü’l-Âcemî, Ebü’l-Vefâ Sıbtu Burhânüddîn İbrâhîm b. Muhammed b. Halîl et-Trâblusî el-Halebî. et-Tebyîn li-esmâʾi’l-müdellisîn. thk. Yahya Şefik Hasan. Beyrut: Daru’l-Kitabi’l-İlmiyye, 1986.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî. Ahkâmu’n-nisâ. thk. Amr Abdu’l-Mun’im Selim. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, 1997.
• İtyûbî, Muhammed b. Ali b. Âdem. el-Bahrü’l-muhîtu’s-seccâc fî Şerhi Sahîhi’l-İmâm Müslim b. el-Haccâc. Beyrut: Dâru’l-İbnü’l-Cevzî, 2005.
• Kahraman, Abdullah. “Klâsik Fıkıh Literatüründe Kadının Cemaatle İbadet Konusundaki Yaklaşımlarda Fitne Söyleminin Rolü -Eleştirel Bir Bakış-”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 4/2 (Eylül 2004), 59-80.
• Kastallânî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Ebî Bekr. İrşâdü’s-sârî. 10 Cilt. Mısır: el-Metbatu’l-Kübrâ, 1905.
• Kelâbâzî, Ebû Nasr Ahmed b. Muhammed b. el-Hüseyn el-Buhârî. el-Hidâye ve’l-İrşâd fî maʿrifeti ehli’s-siḳa ve’s-sedâd ellezîne ahrece lehümü’l-Buhârî fî Câmiʿih. thk. Abdullah el-Leysî. 2 Cilt. Beyrut: Daru’l-Maarif, 1986.
• Keşmîrî, Muhammed Enver Şâh Hüseynî. Feyzü’l-Bârî alâ Sahîhi’l-Buhârî. thk. Muhammed Bedr Alim. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2005.
• Koçyiğit, Talât. Hadis Istılahları. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1980.
• Lâşîn, Musa Şahin. Fethu’l-Mun’im Şerhu Sahîh-i Müslim. 10 Cilt. Dâru’ş-Şuruk, 2002.
• Magravî, Ebü’s-Sehl Muhammed b. Abdurrahman. Mevsuatu mevâkıf selef fi’l-akıdeti ve’l-menheci ve’t-terbiye. 10 Cilt. Kahire: el-Mektebetu’l-İslamiyye, ts.
• Mirzaoğlu, Murat. Sahîh-i Müslim’de Tebvîb. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021.
• Mizzî, Ebü’l-Haccâc Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdirrahmân b. Yûsuf. Tehzibü’l-Kemâl. thk. Beşşar Avvad Maruf Maruf. 35 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 1980.
• Müctebâ, Uğur. Ansiklopedik Hadis Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1. Basım, 1992.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. el-Câmiʿu’s-sahîh. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâki. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’-İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. Tesmiyetü meşâyihi Ebî Abdurrahmân. thk. Şerîf Hâtim b. Ârif el-Avnî. 1 Cilt. Mekke: Dâru’l-Âlem, 2002.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. el-Mecmu’ Şerhu’l-Mühezzeb. Cidde, ts.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. el-Minhâc fî Şerhi Sahîhi Müslim b. el-Haccâc. 18 Cilt. Kahire: el-Metbaatu’l-Mısriyye, 1929.
• Özafşar, Mehmet Emin vd. (ed.). Hadislerle İslâm. İzmir: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 4. Basım, 2020.
• Râgıb el-İsfahânî, Ebü’l-Kâsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal. Müfredât Kur’an Kavramları Sözlüğü. thk. Umut Hasanoğlu. İstanbul: Çıra Yayınları, 3. Basım, 2012.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. Tedrîbu’r-râvi fî şerhî Takrîbi’n-Nevevî. thk. Mâzin b. Muhammed es-Sirsâvî. Beyrut: Dâru İbni’l-Cevziyye, 2011.
• Şah Veliyyullah, Ebû Abdilazîz Kutbiddîn Ahmed b. Abdirrahîm b. Vecîhiddîn ed-Dıhlevî el-Fârûki. Hüccetullahi’l-baliga. thk. Seyyid Sâbık. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ceyl, 2005.
• Şinkîtî, Ebü’l-Mevâhib Muhammed Habîbullah b. Abdillâh b. Ahmed Mâye’bâ el-Cekenî. Kevseru’l-meaniyyi’d-derarî. 14 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1995.
• Temiz, Rabia Zahide. Nübüvvete Şahitliğiyle Toplumda Kadın. Ankara: Fecr Yayınları, 1. Basım, 2022.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre. Sünenü’t-Tirmizî. Beyrut: Dârü’l-Garb el-İslâmî, 1998.
• Türcan, Zişan. Gelişimi İtibarıyla Temel Hadis Terimleri. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1. Baskı, 2022.
• Uzunpostalcı, Mustafa. “Amr b. Dînâr”. Temel İslam Ansiklopedisi. 3/83. İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, 1991.
• Yeşil, Mahmut. “Kadınların Cemaate İştiraki İle İlgili Hadisler Üzerine Bir İnceleme”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17/17 (Haziran 2004), 48-62.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân et-Türkmânî el-Fârikî ed-Dımaşkî. Mîzânü’l-İʿtidâl fî nakdi’r-ricâl. thk. Ali Muhammed el-Becavî. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Maârife, 1963.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân et-Türkmânî el-Fârikî ed-Dımaşkî. Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ. thk. Şuayb el-Arnaût. 25 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 1985.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân et-Türkmânî el-Fârikî ed-Dımaşkî. Tarihu’l-İslâm. thk. Beşşar Avvad Maruf. 15 Cilt. Beyrut: Daru’l-Ğarbi İslami, 2013.