İbn Haldun’a Göre Toplum ve Devlet

Year 2021, Volume: 1 Issue: 1, 63 - 82, 20.10.2021

Mürşit Ünalır

Abstract

Toplumsal temel üzerine felsefesini kuran İbn Haldûn, ilm-i umran ve asabiyyet kavramları ile toplumsal yaşam ve örgütlenmesinin ortaya çıkardığı her türlü olay ve kurumu inceleme konusu yapar. Bu çerçevede üzerinde durduğu mevzulardan biri de devlettir. Devletin kuruluşunu asabiyet bağı üzerinden temellendiren İbn Haldûn, asabiyeti ise toplumun bir araya gelerek bir birliktelik oluşturması ve bu birlikteliği devam ettirmesi olarak açıklamaktadır. Yakınlık bağı, ortak ruh, dayanışma duygusu, askeri ruh veya ünsiyet bağı gibi farklı anlamlar yüklenen asabiyyet kavramı, İbn-i Haldun tarafından toplumların uygarlığa doğru ilerlemesinde temel güdüleyici toplumsal bağ olarak değerlendirilmektedir. Ona göre asabiyet bağı toplumsal ve hukuki bir sistemin oluşmasına öncülük eden bir birlikteliği, hem de ilkellikten kurtularak devlet kurmaya ve uygarlık yolunda ilerlemeye yönelten en tabii bir gücü ifade eder. Yani devlet asabiyenin bir sonucu olarak ortaya çıkmaktadır. İbn Haldûn devleti toplumdan ayrıştırarak incelemez. Organizmacı bir yaklaşımla, devletleri ele alan İbn Haldûn, devletlerin de tıpkı insanlar gibi sınırlı bir ömre sahip olduğunu ifade etmiştir. Devletin doğal ömrünü üç nesil ile sınırlandıran İbn Haldûn, bunu da asabiyet teorisi ile açıklamaktadır. Devletin ömrünü 120 yıl ile üç döneme ayırarak incelemiş ve her dönemi kendine has özellikler taşıyan kuruluş, yükseliş ve yıkılış aşamaları olmak üzere üç kategoride açıklamıştır. Çalışmamızda Müslüman âlim İbn Haldûn’un toplum ve devlet anlayışını inceleme konusu yaptık.

Keywords

Asabiyyet, Umran, Birey, Toplum, Devlet.

References

• Aristoteles, Politika, (Çev: Mete Tunçay), İstanbul, 2014.
• Cabiri, Muhammed Abid El, Niçin İbni Haldun, Çev. Harun Yılmak, Divan Der., s.21, 2006/2.
• Candan, Nesrin, İbni Haldun’un Gözüyle Kamu Maliyesi Yaklaşımı, Yönetim ve Ekonomi: Celal Bayar Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, C.14, S.2, Manisa, 2007.
• Çağrıcı, Mustafa, Asabiyet, TDV İslam Ansiklopedisi, C.III, İstanbul, 1991.
• Çilingir, Lokman, Farabi ve İbni Haldun’da Siyaset, Araştırma Yayınları, Ankara, 2009.
• Çuhadar, Cengiz, Bazı Filozofların Düşüncesinde Devlet Kavramı, Fırat Ü. İlahiyat Fakültesi Dergi-si, 12:2, Elazığ, 2007.
• Devellioğlu, Ferit, Osmanlıca – Türkçe Lügati, Aydın Kitabevi Yayınları, Ankara, 1998.
• Düvenci, Serhat. “Kuvvet ve Mücadele Teorisine Göre Mezopotamya'da Devletin Ortaya Çıkı-şı”, Uluslararası Yönetim Akademisi Dergisi, Yıl: 2018, Cilt: 1, Sayı: 1.
• Elmalı, Osman, İbni Haldun ve Machiavelli’nin Realist Siyaset Kuramları, Ekev Akademi Dergisi, Y.7, S.15 (Bahar, 2003) Erzurum.
• Farabi, El Medinetü’l Fazıla, Çev: Nazif Danışman, Ankara, 2001.
• Görgün, Tahsin, İbni Haldun, TDV İslam Ansiklopedisi, C.XIX, İstanbul, 2009.
• Göze, Ayferi, Siyasal Düşünceler ve Yönetimler, Beta Yay., İstanbul, 2011.
• Gürkan, Ahmet, İslam Kültürünün Garbı Medenileştirilmesi, Nur Yay., Ankara, 1965.
• İbni Haldun, Mukaddime, C.1-3, (Çev. Zakir Kadiri Ugan), İstanbul, 1968.
• İbni Manzur, Lisanü-l Arab, Beyrut,1988
• Mücahid, Huriye Tevfik, Farabi’den Abduh’a Siyasi Düşünce, İz Yay., İstanbul, 2005.
• Okumuş, Ejder, Osmanlı’nın Gözüyle İbni Haldun, İstanbul 2008
• Platon, Devlet, (Çev: Cenk Saraçoğlu), Bordo-Siyah Yay., İstanbul,2005.
• Soylu, Mehtap, İbni Haldun’da Sosyolojik Düşünce, Gazi Ünv. Eğt. Bil. Ens., Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2007.
• Taylan, Necip, Anahatlarıyla İslam Felsefesi, Ensar Yay., İstanbul, 2011.
• Toku, Neşet, Siyaset Felsefesine Giriş, Kaknüs Yay., İstanbul, 2005.
• Tomar, Cengiz, İbni Haldun, TDV İslam Ansiklopedisi, C.XX, 1999.
• Uludağ, Süleyman, (Sati el Husri’den) İbni Haldun Üzerine Araştırmalar, İstanbul, 2001.
• Uygun, Oktay, İbni Haldun’un Toplum ve Devlet Kuramı, On İki Levha Yay., İstanbul, 2008.
• Yelken, Ramazan, Tarih Sosyolojisi, Vadi Yay., Ankara, 2007.