el-Menhûl’den İlcâm’a Gazzâlî’ye Göre Kelâm İlmi ve Kelâmcılar

Year 2011, Issue: 31, 1 - 33, 01.12.2011

Osman Demir

Abstract

İslâm düşünce tarihinin en önemli mütefekkirlerinden biri olan Gazzâlî, görüşleriyle dinî ilimlerin çoğunda ciddi değişimlere sebep olmuştur. Onun kelâm ilminde ise özel bir yeri vardır. Bu ilmin tarihinde yeni bir dönemi başlatan Gazzâlî, kendisinden sonraki gelişimi hem metot hem de muhteva olarak etkilemiştir. O, bu disiplinin geçmiş birikimine ve dönemindeki uygulamalarına yönelik önemli tespitlerde de bulunmuştur. Kelâmın İslâmî ilimler içindeki aslî ve temellendirici rolünün farkında olan Gazzâlî, dönemin şartlarının da etkisiyle bu ilmin metodundan ve yanlış uygulamalarından kaynaklanan sorunlara dikkat çekmiştir. Bazen bu eleştiriler topyekün bir kelâm sorgulamasına dönüşmüş ve bu tavır onun kelâma verdiği değer ve bu ilmin diğer ilimler içindeki konumu ile çelişir görünmüştür. Bu nedenle onun kelâmcılığı kadar kelâm ilmi ve kelâmcılar hakkındaki değerlendirmeleri de öteden beri tartışılmıştır. Bu çerçevede Gazzâlî’nin Eş‘arî kelâmına tamamen bağlı olduğu, mezhebini kısmen ya da tamamen terk ettiği, tasavvufa meylettiği, kelâmı felsefîleştirdiği ve kelâm ve felsefe düşmanı olduğu gibi, birbirinden oldukça farklı görüşler ortaya atılmıştır. Bu makalede, Gazzâlî’nin kelâm ilmi ve kelâmcılar hakkındaki görüşleri kronolojik olarak ortaya konulacak ve buradan hareketle onun kelâm algısı tespit edilmeye çalışılacaktır

Keywords

Gazzâlî, Kelâm İlmi, Kelâmcılar, Kelâm Eleştirisi, Küllî İlim

From al-Manhul to Iljam: The science of Kalam and the Mutakallimun According to al-Ghazali

Abstract

One of the most important thinkers in the history of Islamic
thought, al-Ghazali’s views caused serious changes in many
of the Islamic sciences. In particular, he has a special position
in the kalam. He not only started a new era in the history of the kalam, but he also influenced the later development of
that science in terms of both its contents and its methods.
Moreover, he made important observations on, and critique
of, both the previous legacy and current application of kalam.
Aware of the essential and foundational role of the kalam
among the Islamic sciences, al-Ghazali drew attention to the
problems stemming from its method and its problematic
applications at the time. The criticisms he made, however,
sometimes appeared to have turned into a wholesome
questioning of kalam itself, which also seemed to contradict
his emphasis on the value of the kalam and the position he
placed this discipline among other Islamic sciences. For this
reason, his views on theologians and the science of kalam,
as well as his contributions to kalam, have been discussed
in the literature. Within this framework, there have been
radically different arguments on this point, ranging from his
complete loyalty to the Ash‘arî school to his total or partial
abandonment of this school, from his tendency to Sufism to
his transformation of the kalam into a metaphysics, and to
his hostility towards the kalam and philosophy. This article
discusses al-Ghazali’s views on the science of kalam and the
theologians in a chronological manner, and tries to investigate
his perception of the kalam.

Keywords

al-Ghazali, Science of Kalam, Mutakallimun, Critiques of Kalam, Universal Discipline (al-Ilm al-Kulli)