XIV./XV. Asır Hasankeyf’inde Bir Müzikoloji Risalesi: Muzaffer Haskefi’nin El-Keşşâf Fî ‘İlmi’l-Engâm Adlı Eseri

Year 2017, Issue: 42, 33 - 67, 21.08.2017

Muhammet Fatih Kılıç Muhammed Aydın

https://doi.org/10.20519/divan.335610

Abstract

Bu makale, XIV. asrın sonlarında ve XV. asrın ilk yarısında
Hasankeyf Eyyübileri’nin hâkim olduğu bölgede yaşayan Muzaffer Haskefi’nin
kaleme aldığı el-Keşşâf fî ‘ilmi’l-engâm
adlı eserinin klasik musiki nazariyatı içindeki yerini ortaya koymayı
amaçlamaktadır. Onun müzik teorisi, selefi ve çağdaşı olan nazariyatçılardan
Safiyyüddin Urmevi (ö. 693/1294), İbn Kurr (ö. 759/1357), Şemseddin Saydâvi ve
Cemaleddin Mardini’yle (ö. 809/1406) irtibatlı bir çerçevede gelişmiştir.
İlişkide olduğu söz konusu isimlerden farklı olarak Haskefi, makamların
oluşumunda, mahiyeti yeterince aydınlatılmamış olan ve kendisinin beyt adını verdiği yapıların rol
aldığını belirtmektedir. Ayrıca kendisine has üslubuyla bazı makamların
seyirlerini de vermektedir. Haskefi’nin eserinin müzik felsefesine ayrılan son
kısmında dikkat çekici bir diğer husus da müziğin etkisine ilişkin tasavvuf
referanslı açıklamalarıdır. Eserinde ritim bahsine yer vermeyen Haskefi;
aralıklar, aralıklar arası nispetler, uyumlu-uyumsuz aralıklar gibi musiki nazariyatının
temelini teşkil eden bahislere de değinmemiştir.

Keywords

Haskefi, Arap Müzikolojisi, Saydâvi, Mardini, İbn Kurr, Urmevi, Müzik Felsefesi, Makamlar

References

• Baluken, Yusuf. “Hasankeyf Eyyûbîleri (630-866/1232-1462).” Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, 2016.
• Can, M. Cihat. “XV. Yüzyıl Türk Mûsikîsi Nazariyatı.” Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2001.
• Çetinkaya, Yalçın. “Mevlevilikte Müzik Felsefesi.” İnsan ve Toplum 1/2 (2011): 57-85.
• Düzenli, Pehlül. İslâm Kültür Tarihinde Musîki. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 2014.
• Farabi. Kitâbü’l-mûsîka’l-kebîr. Haz. G. A. Haşebe. Kahire: Dârü’l-Kitâbi’l-‘Arabî li’t-Tıbâ‘ati ve’n-Neşr, 1967.
• Farmer, Henry G. The Sources of Arabian Music. Leiden: Brill, 1965.
• Fazlıoğlu, İhsan. “Cemâleddin Mardinî.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 28: 52.
• Ghrab, Anas. “Livre de la générosité dans la connaissance des modes.” Yüksek Lisans Tezi, Univertsité Lumière-Lyon, 2002.
• Haskefi, Muzaffer. el-Keşşâf fî ‘ilmi’l-engâm. Bibliotheca Lindesiana, Oriental MS Collection, istinsah tarihi 987/1491, no. 676: 1b-7a.
• –––. el-Keşşâf fî ‘ilmi’l-engâm. Berlin Staatsbibliothek, istinsah tarihi: 990/1494, no. 1738: 113b-127a.
• –––. el-Keşşâf fî ‘ilmi’l-engâm. Universitäts und Forchungbibliothek, Erfut/Gotha, no. 1350/8: 27a-47b.
• –––. Mukaddime fî ‘ilmi’l-mûsîkıyye. Universitäts und Forchungbibliothek, Erfut/Gotha, no. 1353/1: 1b-8b.
• İbn Kurr. “Gâyetü’l-matlûb fî ‘ilmi’l-edvâr ve’d-durūb.” Music Theory in Mamluk Cairo. Haz. Owen Wright. Burlington: Ashgate, 2014: 290-361.
• İbn Sina. Mûsikî. Çev. A. H. Turabi. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2013.
• Levendoğlu, N. Oya. “XIII. Yüzyıldan Günümüze Kadar Varlığını Sürdüren Makamlar ve Değişim Çizgileri.” Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, 2002.
• Mardini, Cemâleddin. Urcûze fî’l-Mûsîkî. Milli Kütüphane, Samsun İl Halk Kütüphanesi Koleksiyonu, no. 55Hk 970/19: 101b-103a.
• Saydâvi, Şemseddin. “Kitâbü’l-İn‘âm fî ma‘rifeti’l-engâm.” Livre de la générosité dans la connaissance des modes. Haz.
• Anas Ghrab. Yüksek Lisans Tezi, Univertsité Lumière-Lyon, 2002: 27-108.
• Shehadi, Fadlou. Philosophies of Music in Medieval Islam. Leiden: Brill, 1995.
• Shiloah, Amnon. Music in the World of Islam a Socio-Cultural Study. California: Wayne State University Press, 1995.
• –––. The Theory of Music in Arabic Writings (c. 900-1900). München: Henle 1979.
• –––. “The Study of Arabic Musical Sources: A Quest for Concealed and Symbolic Meaning.” Iskusstvo Muzïki Teoriya i Istoriya 9 (2014): 53-61.
• Sühreverdî, Şehabbedin. ‘Avârifü’l-me‘ârif I. Haz. Ahmed A. es-Sâyih ve Tevfik A. Vehbe. 2 cilt. Kahire: Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Dîniyye, 2006.
• Uludağ, Süleyman. İslam Açısından Müzik ve Semâ. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2004.
• Urmevi, Safiyyüddin. Kitâbü’l-Edvâr fi’l-mûsîkâ. Haz. Gutas A. Haşebe. Kahire: el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-‘Âmme li’l-Kitâb, 1986.
• –––. “er-Risâletü’ş-şerefiyye.” Safiyyüddîn-i Urmevî ve Şerefiyye Risâlesi. Haz. Fazlı Arslan. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 2007: 99-386.
• Uygun, Nuri. “Safiyüddin Abdülmu’min Urmevî ve “Kitabu’l Edvâr”ı.” Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 1996.
• Wright, Owen. “The ġāyat al-maṭlūb fī ʿilm ad-adwār wa al-ḍurūb by Ibn Kurr.” Music Theory in Mamluk Cairo. Haz. Owen Wright. Burlington: Ashgate, 2014.
• Yıldız, Zeynep. “Hasan Kâşânî’nin Kenzü’t-tuhaf Adlı Eseri.” Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2011.