MEZHEP İLMİ: KÂFIYECI’NİN FIKIH İÇİN YENİ BİR ALT-DİSİPLİN TEKLİFİ

Year 2021, Volume: 26 Issue: 50, 1 - 44, 30.06.2021

Eyyüp Said Kaya

Abstract

Geç dönem Memlük Kahire’sindeki Hanefi âlimlerin merkezi şahsiyetlerinden olan Muhyiddin Kâfiyeci (ö. 879/1474), fıkıh mezhebine müntesip ferdin kendi mezhebiyle ilişkisini ele alan bir ilim dalı kurmayı teklif etmiş ve bu teklifini açıklamak üzere iki eser kaleme almıştır. Kâfiyeci’nin tasarladığı mezhep ilmini ele alan bu çalışmanın ilk yarısı, söz konusu teşebbüsün tarihi çerçevesini inşa etmeyi amaçlamaktadır. Bu çerçevede Kâfiyeci’nin biyografisinde bu teşebbüsünü anlamlı hale getirebilecek ayrıntılara dikkat çekildikten sonra, üç başlık altında mezhep ilminin İslam tarihiyle irtibatı kurulmuştur: Hanefi fıkıh usulü literatürü, Memlük döneminde gelişen çok mezhepli toplum düzeni ve klasik sonrası dönemde ilimlerin sınırlarını yeniden sorgulama eğilimi. Makalenin ikinci yarısı Kâfiyeci’nin mezhep ilmini kurmak için kaleme aldığı el-Ferah ve’s-surûr ile Neşâtu’s-sudûr adlı eserlerini incelemektedir. Bu kısımda eserlerin içerikleri, bir yandan öne çıkan konu başlıkları altında tahlil edilmekte, diğer yandan telif edilmelerinin ardındaki hedefi ne ölçüde karşılayabildikleri sorgulanmaktadır. Sonuç kısmında Kâfiyeci’nin teşebbüsünün başarılı olamadığı ortaya konulmakta ve bu durum geç klasik dönemde din ilimlerine felsefe- mantık dilinin hakim oluşu ile açıklanmaktadır.

Keywords

Kâfiyeci, mezhep ilmi, Hanefi mezhebi, eczâu’l-ulûm, Mısır, el-Ferah ve’s-surûr, Neşâtü’s-sudûr

References

• Ahmednagari, Abdünnebî b. Abdürresûl. Mevsuatu mustalahâti câmi‘i’lulûm: el-mulakkab bi-Düstûri’l-ulemâ. Haz. Abdullah Halidi, Muhammed Acem, Ali Dehruc. Beyrut: Mektebetu Lübnân, 1997. Berkey, Jonathan P. Ortaçağ Kahiresi’nde Bilginin İntikali: İslami Eğitimin Sosyal Tarihi. Çev. İsmail Eriş. İstanbul: Klasik Yayınları, 2015.
• Buhari, Alaüddin Abdülaziz b. Ahmed. Keşfu’l-esrâr an usûli Fahrulislâm el-Pezdevî. Haz. Muhammed Mu’tasım-Billah Bağdadî. Beyrut: Dâru’l- Kitâbi’l-Arabî 1997.
• Canlı, Muhammet Emin. “Memlük Kahiresi Hanefi Çevresi.” Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2020. Cerrahoğlu, İsmail.
• “Neşredenin Mukaddimesi.” Kâfiyecî, Ebu Abdullah Muhyiddin Muhammed b. Süleyman. Kitabü’t-taysir fi kavâidi ilmi’ttafsir. Haz. İsmail Cerrahoğlu. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1989 içinde. 7-43.
• Cessas, Ebu Bekr Ahmed b. Ali Râzi. el-Fusûl fi’l-usûl. Haz. Uceyl Câsim Neşemî. Kuveyt: Vizaretü’l-Evkaf ve’ş-Şuuni’l-İslamiyye, 1985.
• Cürcani, Seyyid Şerif. Et-Ta‘rifât. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983. Debusi, Ebu Zeyd Abdullah b. Ömer. Takvîmu’l-edille fî usûli’l-fıkh. Haz. Halil Muhyiddin Meys. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• ––––. Te’sisü’n-nazar. Haz. Mustafa Muhammed Dımaşki. Daru İbn Zeydun, Beyrut ts. Escovitz, Joseph H. The Office of qâdî al-qudât in Cairo under the Bahri Mamluks. Berlin: Klaus Schwarz Verlag, 1984.
• Eyüb Sabri [Paşa]. Mir’âtü’l-Haremeyn: Mir’ât-ı Medîne. İstanbul: Bahriye Matbaası, 1304.