Accommodating Modernity and Sufism: Transformation of the Sheikh-Dervish Relationship in Contemporary Turkey

Year 2024, Volume: 29 Issue: 57, 113 - 149, 31.12.2024

Burcu Sağlam Sarıkaya

https://doi.org/10.20519/divan.1460557

Abstract

Sufi orders, established in the 12th century, are mystical brotherhoods in Islam focused on cultivating the “mature self”. A fundamental element of these orders is the relationship between the sheikh (master) and the dervish (disciple), as spiritual progress in Sufism is considered unattainable without the guidance of a spiritual mentor. This paper explores how the sheikh-dervish relationship is experienced in contemporary Turkey. Drawing on data from in-depth interviews with thirty members from three Sufi groups (the İskenderpaşa and Erenköy branches of the Naqshbandi order and the Mevlevi order), the study addresses the following questions: (1) How do individuals establish and maintain relations with their sheikhs? (2) What traditional and new methods are used to sustain these relationships? (3) How do they legitimize and relate their sheikh-dervish relationships to tradition? (4) What ideal sheikh-disciple relationship do they envision?

Using a comparative and historical approach, along with descriptive analysis and partial discourse analysis, the research reveals key strategies within the sheikh-disciple relationship: (1) prioritizing face-to-face interactions, (2) maintaining communication with elders through texts, (3) emphasizing the bond or spiritual union, (4) utilizing modern communication tools such as radio, streaming, television, and books, and (5) incorporating family relations. The paper highlights how modernity and political processes have influenced and diversified the sheikh-dervish relationship, offering an empirical contribution to contemporary studies of Sufism in Turkey.

Keywords

Sufism, Sheikh-Dervish Relationship, Religion in Modern Turkey, Sheikh, Dervish

Tasavvufun Moderniteyle Uzlaşması: Çağdaş Türkiye'de Şeyh-Derviş İlişkisinin Dönüşümü

Abstract

İslam'da tasavvuf tarikatları, kurulduğu 12. yüzyıldan bu yana "olgun insan" yetiştirmek iddiasında olan mistik gruplardır. Bu tarikatlarının vazgeçilmez unsurlarından biri de şeyh/üstat ile derviş/mürit arasındaki ilişkidir. Öyle ki, sufilere göre manevi bir rehbere bağlanmadan gerçek manevî ilerleme mümkün değildir. Bu makalede günümüz Türkiye'sinde şeyh-derviş ilişkisinin nasıl yaşandığı incelenecektir. Üç tasavvuf grubunun (Nakşibendilerin İskenderpaşa ve Erenköy kolları, ve Mevleviler) otuz üyesiyle yaptığım derinlemesine görüşmelerden elde edilen verileri kullanarak şu sorulara cevap arayacağım: (1) Dervişler şeyhleriyle nasıl ve hangi vasıtalarla iletişim kuruyorlar? (2) İlişkileri sürdürmek için kullanılan yeni ve eski teknolojiler neler? (3) Şeyh-derviş ilişkilerindeki değişen unsurları nasıl meşrulaştırıp gelenekle ilişkilendiriyorlar? (4) Nasıl bir ideal şeyh-mürit ilişkisi tasavvur ediyorlar? Karşılaştırmalı ve tarihsel bir yaklaşıma, betimleyici analize ve söylem analizi yönteminin kısmi kullanımına dayanan araştırma sonuçları, günümüzdeki şeyh-mürit ilişkilerinin bazı temel stratejilerini göstermektedir: (1) yüz yüze ilişkilerin vurgulanması, (2) tarikat büyükleriyle metinler yoluyla iletişimin tercih edilmesi, (3) manevi bağın ve rabıtanın öne çıkması (4) radyo, internet yayını, televizyon ve kitap gibi iletişim araçlarının tercih edilmesi ve (5) aile ilişkilerinin önemi. Bu makale hem modernitenin etkisinin hem de şeyh-derviş ilişkisinin çeşitlenmesini sağlayan siyasi süreçlerin önemini vurgulayacak ve böylece çağdaş tasavvuf çalışmalarına ampirik bir katkı sunacaktır.

Keywords

tasavvuf, şeyh-derviş ilişkisi, Modern Türkiye'de Din

Ethical Statement

Devam eden doktora tezimden üretilmiştir. Tezimin saha çalışmasının Marmara Üniversitesi'nden etik kurul onayı mevcuttur.

References

• Aktaş, Ahmet. “Şeyhlik Kurumunun Sosyal ve Dini Pratikler Üzerindeki Etkileri (Siirt Örneği).” PhD diss., Necmettin Erbakan University, 2020.
• Arjana, Sophia Rose. Buying Buddha, selling Rumi: Orientalism and the mystical marketplace. Oneworld Academic, 2020.
• Aşkar, Mustafa. “Bir Türk Tarikatı Olarak Halvetiyye’nin Tarihî Gelişimi ve Halvetiyye Silsilesinin Tahlili.” Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 39, no. 1 (1999): 535-564.
• Aytepe, Mahsum. “Doğuşundan günümüze İslamcılığın Türkiye seyri: Bir sınıflandırma denemesi.” Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 4, no. 1 (2016): 169-199.
• Büyükkara, Mehmet Ali. Çağdaş İslami Akımlar. İstanbul: Klasik Yayınları, 2015.
• Can, Şefik. Mesnevi Tercümesi. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2003.
• Casanova, José. Public religions in the modern world. University of Chicago Press, 2011.
• Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. İstanbul: Anka Yayınları, 2005.
• Cebecioğlu, Ethem. “Psiko-Tarih Açısından Farklı Rûhî Tekâmül Mertebelerinin Mevlânâ’nın Anlaşılmasındaki Rolü-Metodolojik Bir Yaklaşım.” Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi 6 (2005): 29-54.
• Çakır, Ruşen. Ayet ve Slogan: Türkiye’de İslami Oluşumlar. İstanbul: Metis Yayınları, 1990.
• Çakmaktaş, Büşra. “Mesnevi Şarihi Bir Bayrami-Melami: Sarı Abdullah Efendi’nin Seyrü Süluk Yorumu.” Journal of International Social Research 9, no. 43 (2016).
• Demirdaş, Öncel. “Ahmed Ziyaüddin Gümüşhanevî’ye göre mürid-mürşid ilişkisinin boyutları.” I. Uluslararası Ahmed Ziyaüddin Gümüşhanevî Sempozyumu Bildiriler Kitabı (October 3-5, 2013 Gümüşhane) (2014): 323-330.
• Dobbelaere, Karel. “Trend Report: Secularization: A Multi-dimensional Concept.” Current Sociology 29, no. 2 (1981): 3-153.
• Dursun, Akif. “Râbıtanın Tarihî Gelişimi, Tanımı ve Fıkhî Hükmü.” Sufiyye 10 (2021): 83-129.
• Erkaya, Mahmud. “Halidiyye Tasavvuf Geleneğinde Mürid-Mürşid İlişkileri.” Şarkiyat 9, no. 2 (2017): 839-861.
• Ernst, Carl W. Sufism: An Introduction to the Mystical Tradition of Islam. Shambhala Publications, 2017.
• Erturk, Omer F. “The Myth of Turkish Islam: The Influence of Naqshbandi-Gümüşhanevi Thought in Turkish Islamic Orthodoxy.” British Journal of Middle Eastern Studies 49, no. 2 (2022): 223-247.
• Fairclough, Norman. “Critical Discourse Analysis and the Marketization of Public Discourse: The Universities.” Discourse & Society 4, no. 2 (1993): 133-168.
• Faugier, Jean, and Mary Sargeant. “Sampling Hard to Reach Populations.” Journal of Advanced Nursing 26, no. 4 (1997): 790-797.
• Ferdinand, F. Community and Society. Transaction Publishers, 1887.
• Finke, Roger, and Rodney Stark. “The Dynamics of Religious Economies.” Handbook of the Sociology of Religion (2003): 96-109.
• Foucault, Michel. The Archaeology of Knowledge. Translated by A. M. Sheridan Smith. Pantheon Books, 1972.
• Gormus, Evrim. “The Invisible Hand of Islam: Islamic Business and the State Relations in Turkey and Egypt.” PhD diss., 2014.
• Gorski, Philip S. “Historicizing the Secularization Debate: Church, State, and Society in Late Medieval and Early Modern Europe, ca. 1300 to 1700.” American Sociological Review 65, no. 1 (2000): 138-167.
• Gökdemir, Atila. “Yanyalı Hâfız Refîʽ Efendi’nin Manzum Nakşî-Hâlidî Silsile-nâmesi.” Turkish Academic Research Review 7, no. 3 (2022): 656-676.
• Guner, Ezgi. “NGOization of Islamic Education: The Post-Coup Turkish State and Sufi Orders in Africa South of the Sahara.” Religions 12, no. 1 (2020): 24.
• Güngör, Erol. İslam Tasavvufunun Meseleleri. Ötüken Neşriyat, 1982.
• Hill, Joseph. “Sufism Between Past and Modernity.” Handbook of Contemporary Islam and Muslim Lives (2021): 55-80.
• Hodgson, Marshall GS. The Venture of Islam, Volume 2: The Expansion of Islam in the Middle Periods. Vol. 2. University of Chicago Press, 2009.
• Işık, Zehra. “Dinî Grup Mensubu Kadınların Dinî Grup Aidiyeti ve Diğer Dinî Gruplara Yaklaşımları: Cerrahî Grubu Örneği.” Din Sosyolojisi Araştırmaları 1, no. 1 (2021): 1-28.
• Jafar, M. “The Position of Hadith/Sunna in Understanding the Quran.” Budapest International Research and Critics Institute-Journal (BIRCI-Journal) 4, no. 4 (2021).
• Kim, Hyejin, Justine S. Sefcik, and Christine Bradway. “Characteristics of Qualitative Descriptive Studies: A Systematic Review.” Research in Nursing & Health 40, no. 1 (2017): 23-42.
• Knysh, Alexander. Sufism: A New History of Islamic Mysticism. Princeton University Press, 2019.
• Konur, Himmet. “Mesnevî’de Mürîd-Mürşid İlişkisi.” Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi 14 (2005): 149-157.
• Köstendilli Ali el-Halveti. Telvihat: Bir Osmanlı Şeyhinin Dilinden Tasavvuf. İstanbul: Dergah Yayınları, 2016.
• Lapidus, Ira M. A History of Islamic Societies. Cambridge University Press, 2002.
• Meier, Fritz. “Khurāsān and the End of Classical Sufism.” In Essays on Islamic Piety and Mysticism, 189-219. Brill, 1999.
• Motzki, Harald, ed. Hadith: Origins and Developments. Routledge, 2016.
• Muslu, Ramazan. “Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî’ye Göre Mürid-Mürşid İlişkisinin Boyutları.” Proceedings of the International Symposium on Mavlana Khalid al-Baghdadi, (June 12-13, Van) (2012): 111-120 Ocak, Ahmet Yaşar. Veysel Karanî ve Üveysîlik. Vol. 7. Dergâh Yayınları, 1982.
• Parker, Charlie, Sam Scott, and Alistair Geddes. “Snowball Sampling.” SAGE Research Methods Foundations (2019).
• Piricky, Gabriel. “The Ismailaga Community: Shifting Religious Patterns in Contemporary Turkey.” Russia and the Moslem World 11 (281) (2015): 28-70.
• Sağlam, Burcu. “How Does Prohibition Stop Working? The Visibility and Legitimacy of Mevlevi Ceremonies in Modern Turkey.” Master’s thesis, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2017.
• Sandelowski, Margarete. “Whatever Happened to Qualitative Description?” Research in Nursing & Health 23, no. 4 (2000): 334-340.
• Sarıkaya, Tugay. “The Effects of Interactions in Virtual Communities on Social Media in the Shaping and Reproducing of Cultural Memory, Neighborhood Identity, and Culture.” Communication Papers. Media Literacy and Gender Studies. 12, no. 24 (2023).
• Silverstein, Brian. “Islam and Modernity in Turkey: Power, Tradition and Historicity in the European Provinces of the Muslim World.” Anthropological Quarterly 76, no. 3 (2003): 497-517.
• Silverstein, Brian. Islam and Modernity in Turkey. Springer, 2011.
• Skocpol, Theda. “Emerging Agendas and Recurrent Strategies in Historical Sociology.” Vision and Method in Historical Sociology (1984): 356.
• Şentürk, Hulusi. Türkiye’de İslami Oluşumlar Ansiklopedisi: İslamcılık. Çıra Yayınları, 2019.
• Titscher, Stefan, Michael Meyer, Ruth Wodak, and Eva Vetter. Methods of Text and Discourse Analysis: In Search of Meaning. Sage, 2000.
• Tönnies, Ferdinand. Gemeinschaft und Gesellschaft: Abhandlung des Communismus und des Socialismus als Empirischer Culturformen. Fues, 1887.
• Tschannen, Olivier. “The Secularization Paradigm: A systematization.” Journal for the Scientific Study of Religion (1991): 395-415.
• Yavuz, M. Hakan. Islamic Political Identity in Turkey. Oxford University Press, 2003.
• Yıldırım, Ahmet. “Peygamber-Sahabe İlişkisi Bağlamında Tasavvufî Düşünce ve Yorumlarda Şeyh-Mürid İlişkisi.” Avrupa İslam Üniversitesi İslam Araştırmaları, Yıl 3 (2010): 5-15.
• Yılmaz, Hasan Kamil. Altın Silsile. Erkam Yayıncılık, 2021.