ENVER PAŞA VE AMERİKAN KAMUOYU: İLK DEFA YAYIMLANAN MEKTUPLARDA ENVER PAŞA’NIN 1920’DE AMERİKAN KAMUOYUNA HİTABI VE YANSIMALARI

Year 2025, Volume: 30 Issue: 58, 115 - 175, 31.01.2025

Kadir Kon

https://doi.org/10.20519/divan.1556089

Abstract

Bu makalede Enver Paşa tarafından 1920 yılı içinde kaleme alınmış üç mektup inceleme konusu edilmiştir. Amerikalı gazeteci Karl H. von Wiegand’a gönderilen mektuplardan ilk ikisi The Washington Times gazetesinde yayımlanırken ağustos ayında Moskova’dan yazılan üçüncü mektup ilk defa bu makale ile yayımlanmaktadır. Von Wiegand’a Almanya’dan gönderilen ve bugüne kadar varlıklarından haberdar olmadığımız Almanca mektuplardan ilki Türk Tarih Kurumu Arşivi’ndeki Enver Paşa Koleksiyonu’ndan, ikincisi ve üçüncüsü ise ABD’de Stanford Üniversitesi bünyesindeki Hoover Institution Archives’de bulunan Karl H. von Wiegand’ın evrakı arasından çıkmıştır. Mektuplar, gazetenin ilk mektuba verdiği cevap da dâhil olmak üzere geniş bir değerlendirmeye tabi tutulmuştur. Amerika Birleşik Devletleri ve Avrupa kamuoyuna yönelik kaleme aldığı bu mektuplardan Enver Paşa’nın İslam dünyasının özgürleşmesi, Türkiye ile yapılacak barış antlaşmasının çerçevesi, İslâm-Bolşevik ittifakı ve Ermeni meselesi gibi konulardaki düşüncelerini ve çözüm önerilerini öğrenme imkânını bulmaktayız.

Keywords

Enver Paşa, Karl H. Von Wiegand, ABD, The Washington Times, Panislamizm, Bolşevizm, Milli Mücadele

Ethical Statement

Etik beyanı gerektiren bir durum yoktur.

Supporting Institution

Destekleyen kurum yok

Thanks

Yusuf Ziya Altıntaş, Özgür Dikmen, Aruuke Uran Kyzy, Hüseyin İnam, Ahmet İnam, Cemal Atabaş, Serhan Afacan

ENVER PASHA AND AMERICAN PUBLIC OPINION: THE IMPACT OF HIS NEWLY PUBLISHED 1920 LETTERS ADDRESSED TO THE AMERICAN PUBLIC

Abstract

This article examines three letters written by Enver Pasha in 1920. While the first two letters, sent to American journalist Karl H. von Wiegand, were published in The Washington Times, the third letter, written from Moscow in August, is published here for the first time. The first of these letters, sent from Germany and previously unknown, was discovered in the Enver Pasha Collection at the Archives of the Turkish Historical Society. The second and third letters were found in the Karl H. von Wiegand papers at the Hoover Institution Archives at Stanford University in the United States. This study provides a comprehensive analysis of the letters, including the newspaper's response to the first one. Written with the intention of influencing public opinion in the United States and Europe, the letters offer valuable insights into Enver Pasha’s thoughts and proposed solutions regarding key issues such as the liberation of the Islamic world, the framework of the anticipated peace treaty with Türkiye, the Islamo-Bolshevik alliance, and the Armenian question.

Keywords

Enver Pasha, Karl H. Von Wiegand, USA, The Washington Times, Pan-Islamism, Bolshevizm, Turkish National Struggle

References

• Arşiv Kaynakları:
• Türk Tarih Kurumu Arşivi Enver Paşa Koleksiyonu (EP), Kutu No: 21, Gömlek No: 37, Adet: 6.
• Türk Tarih Kurumu Arşivi Enver Paşa Koleksiyonu (EP), Kutu No: 21, Gömlek No: 37, Adet: 6.
• Hoover Institution Library& Archives, Stanford University Von Wiegand (Karl H.) Papers, Collection Number: 75092 8M 49/50, Box No: 11.
• Hoover Institution Library& Archives, Stanford University Von Wiegand (Karl H.) Papers, Collection Number: 75092 8M 49/50, Box No: 11.
• The National Archives FO 371/7946, 14040195.
• The National Archives FO 371/7946, 14040195.
• Yayınlanmış Belgeler:
• Yayınlanmış Belgeler:
• Akten zur Deutschen Auswärtigen Politik 1918-1945, Serie A: 1918-1925, Band I, 9. November 1918 bis 5. Mai 1919, Göttingen: Vandenhoeck&Ruprecht, 1982.
• Akten zur Deutschen Auswärtigen Politik 1918-1945, Serie A: 1918-1925, Band I, 9. November 1918 bis 5. Mai 1919, Göttingen: Vandenhoeck&Ruprecht, 1982.
• Akten zur Deutschen Auswärtigen Politik 1918-1945, Serie A: 1918-1925, Band IV, 1. October 1920 bis 30. April 1921, Göttingen: Vandenhoeck&Ruprecht, 1986.
• Akten zur Deutschen Auswärtigen Politik 1918-1945, Serie A: 1918-1925, Band IV, 1. October 1920 bis 30. April 1921, Göttingen: Vandenhoeck&Ruprecht, 1986.
• Gazeteler ve Dergiler:
• Gazeteler ve Dergiler:
• The Washington Times
• The Washington Times
• Clutha Leader
• Clutha Leader
• Mataura Ensign
• Mataura Ensign
• Mitteilungen des Bundes der Asienkämpfer, Sayı 3, Mart 1923
• Mitteilungen des Bundes der Asienkämpfer, Sayı 3, Mart 1923
• Kitaplar ve Makaleler:
• Kitaplar ve Makaleler:
• Aydemir, Şevket Süreyya. Enver Paşa. Makedonya’dan Orta Asya’ya 1914-1922. III. Cilt, 16. bs. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2020.
• Aydemir, Şevket Süreyya. Enver Paşa. Makedonya’dan Orta Asya’ya 1914-1922. III. Cilt, 16. bs. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2020.
• Bardakçı, Murat. Enver. 6. Bs. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 2021.
• Bardakçı, Murat. Enver. 6. Bs. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 2021.
• Berg, Manfred. Woodrow Wilson. Amerika und die Neuordnung der Welt. Eine Biographie. München/Almanya: C. H. Beck, 2017.
• Berg, Manfred. Woodrow Wilson. Amerika und die Neuordnung der Welt. Eine Biographie. München/Almanya: C. H. Beck, 2017.
• Bösch, Frank. Mediengeshichte. Vom asiatischen Buchdruck zum Fernsehen. Frankfurt am Main: Campus Verlag, 2011.
• Bösch, Frank. Mediengeshichte. Vom asiatischen Buchdruck zum Fernsehen. Frankfurt am Main: Campus Verlag, 2011.
• Budak, Mustafa. İdealden Gerçeğe Misâk-ı Milli’den Lozan’a Dış Politika, 2. bs. İstanbul: Küre Yayınları, 2003.
• Budak, Mustafa. İdealden Gerçeğe Misâk-ı Milli’den Lozan’a Dış Politika, 2. bs. İstanbul: Küre Yayınları, 2003.
• Gedikli, Yusuf. Enver Paşa. Nutukları, Makaleleri, Bazı Beyannameleri ve Mektupları. İstanbul: Milenyum Yayınları, 2018.
• Gedikli, Yusuf. Enver Paşa. Nutukları, Makaleleri, Bazı Beyannameleri ve Mektupları. İstanbul: Milenyum Yayınları, 2018.
• Gürsoy, Selçuk. “İslam İhtilal Cemiyetleri İttihadı Yayın Organı Liva El-İslam Dergisi.” Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, 1995.
• Gürsoy, Selçuk. “İslam İhtilal Cemiyetleri İttihadı Yayın Organı Liva El-İslam Dergisi.” Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, 1995.
• Gürsoy, Selçuk. Enver Paşa’nın Sürgünü/İhtilalci İslam Birliği ve Liva el-İslam Dergisi. İstanbul: Salyangoz Yayınları, 2007.
• Gürsoy, Selçuk. Enver Paşa’nın Sürgünü/İhtilalci İslam Birliği ve Liva el-İslam Dergisi. İstanbul: Salyangoz Yayınları, 2007.
• Kon, Kadir. “(Bizim) Uzun Birinci Dünya Savaşı(mız) (1914-1923).” Türkiye Günlüğü, no. 136 (Güz 2018): 230-245.
• Kon, Kadir. “(Bizim) Uzun Birinci Dünya Savaşı(mız) (1914-1923).” Türkiye Günlüğü, no. 136 (Güz 2018): 230-245.
• Kon, Kadir. “Max von Oppenheim’dan Enver Paşa’ya Bir Mektup ve Tarihi Önemi.” Mukaddime 13, no. 2 (2022): 261-277. DOI: 10.19059/mukaddime.1116209.
• Kon, Kadir. “Max von Oppenheim’dan Enver Paşa’ya Bir Mektup ve Tarihi Önemi.” Mukaddime 13, no. 2 (2022): 261-277. DOI: 10.19059/mukaddime.1116209.
• Kon, Kadir ve Ebubekir Ceylan. “Vatana İhanetle Ulusal Kahramanlık Arasında: İngiliz Generali Charles Townshend’ın ‘Türkiye Meselesi’nin Çözümü Sürecindeki Faaliyetleri ve İlginç İlişkiler Ağı (1922-23).” Osmanlı’dan Cumhuriyet’e: Siyaset, Toplum ve İTÜ, ed. Ebubekir Ceylan, 216-293. İstanbul: İTÜ Yayınevi, 2023.
• Kon, Kadir ve Ebubekir Ceylan. “Vatana İhanetle Ulusal Kahramanlık Arasında: İngiliz Generali Charles Townshend’ın ‘Türkiye Meselesi’nin Çözümü Sürecindeki Faaliyetleri ve İlginç İlişkiler Ağı (1922-23).” Osmanlı’dan Cumhuriyet’e: Siyaset, Toplum ve İTÜ, ed. Ebubekir Ceylan, 216-293. İstanbul: İTÜ Yayınevi, 2023.
• Mahmutoğlu, Tansu Barış. “Enver Paşa’nın Türkistan’daki Faaliyetlerinin ABD Basınına Yansıması (1921 – 1922).” Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi 20, no. 40 (Bahar 2024): 161-194.
• Mahmutoğlu, Tansu Barış. “Enver Paşa’nın Türkistan’daki Faaliyetlerinin ABD Basınına Yansıması (1921 – 1922).” Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi 20, no. 40 (Bahar 2024): 161-194.
• Mommsen, Hans. Aufstieg und Untergang der Republik von Weimar 1918-1933, 3. bs. Berlin: Ullstein Verlag, 2009.
• Mommsen, Hans. Aufstieg und Untergang der Republik von Weimar 1918-1933, 3. bs. Berlin: Ullstein Verlag, 2009.
• Muhiddin Bey. Bekirağa Bölüğünden Türkistana. Enver Paşanın Yaverinin Anıları, yay. haz. Yusuf Gedikli. İstanbul: Milenyum Yayınları, 2020.
• Muhiddin Bey. Bekirağa Bölüğünden Türkistana. Enver Paşanın Yaverinin Anıları, yay. haz. Yusuf Gedikli. İstanbul: Milenyum Yayınları, 2020.
• Sonyel, Salahi R. “Mustafa Kemal and Enver in Conflict, 1919-1922.” Middle Eastern Studies 25, no. 4 (October 1989): 506-515.
• Sonyel, Salahi R. “Mustafa Kemal and Enver in Conflict, 1919-1922.” Middle Eastern Studies 25, no. 4 (October 1989): 506-515.
• Toprak, Zafer. “Bolşevik İttihatçılar ve İslam Kominterni. İslam İhtilal Cemiyetleri İttihadı (İttihad-ı Selamet-i İslam).” Toplumsal Tarih (Temmuz 1997): 6-13.
• Toprak, Zafer. “Bolşevik İttihatçılar ve İslam Kominterni. İslam İhtilal Cemiyetleri İttihadı (İttihad-ı Selamet-i İslam).” Toplumsal Tarih (Temmuz 1997): 6-13.
• Yamauchi, Masayuki. “The unromantic Exiles: İstanbul to Berlin-Enver Paşa 1919-1920.” The proceedings of international Conference on Urbanism in Islam. Tokyo: Middle Eastern Culture Center, 1989.
• Yamauchi, Masayuki. “The unromantic Exiles: İstanbul to Berlin-Enver Paşa 1919-1920.” The proceedings of international Conference on Urbanism in Islam. Tokyo: Middle Eastern Culture Center, 1989.
• Yamauchi, Masayuki. Hoşnut olmamış Adam-Enver Paşa. Türkiye’den Türkistan’a. İstanbul: Bağlam Yayınları, 1995.
• Yamauchi, Masayuki. Hoşnut olmamış Adam-Enver Paşa. Türkiye’den Türkistan’a. İstanbul: Bağlam Yayınları, 1995.
• Yenen, Alp. “The Other Jihad: Enver Pasha, Bolsheviks, and politics of anticolonial Muslim nationalism during the Baku Congress 1920.” The First World War and its Aftermath The Shaping of the Middle East, ed. T. G. Fraser, 273-293. London: Gingko Library, 2015.
• Yenen, Alp. “The Other Jihad: Enver Pasha, Bolsheviks, and politics of anticolonial Muslim nationalism during the Baku Congress 1920.” The First World War and its Aftermath The Shaping of the Middle East, ed. T. G. Fraser, 273-293. London: Gingko Library, 2015.
• Yılmaz, Şuhnaz. “An Ottoman Warrior Abroad: Enver Paşa as an Expatriate.” Middle Eastern Studies 35, no. 4, Seventy-Five Years of the Turkish Republic (October 1999): 40-69. 
• Yılmaz, Şuhnaz. “An Ottoman Warrior Abroad: Enver Paşa as an Expatriate.” Middle Eastern Studies 35, no. 4, Seventy-Five Years of the Turkish Republic (October 1999): 40-69. 
• İnternet Kaynakları:
• İnternet Kaynakları:
• Domeier, Norman: “Wiegand, Karl Henry von”, in: 1914-1918-online. International Encyclopedia of the First World War, ed. by Ute Daniel, Peter Gatrell, Oliver Janz, Heather Jones, Jennifer Keene, Alan Kramer, and Bill Nasson, issued by Freie Universität Berlin, Berlin 2018-04-17. DOI: 10.15463/ie1418.11243.
• Domeier, Norman: “Wiegand, Karl Henry von”, in: 1914-1918-online. International Encyclopedia of the First World War, ed. by Ute Daniel, Peter Gatrell, Oliver Janz, Heather Jones, Jennifer Keene, Alan Kramer, and Bill Nasson, issued by Freie Universität Berlin, Berlin 2018-04-17. DOI: 10.15463/ie1418.11243.
• http://www.oac.cdlib.org/findaid/ark:/13030/tf6m3nb1kv/dsc/#aspace_4c49bed2a5d1323ccb1219dde71da650 (25.06.2023, 14.30)
• http://www.oac.cdlib.org/findaid/ark:/13030/tf6m3nb1kv/dsc/#aspace_4c49bed2a5d1323ccb1219dde71da650 (25.06.2023, 14.30)