Mersin İli Ağızlarında {-Iş} ve {-dIk + sIrA} Biçimbirimlerinin Kullanımı ve Bu Birimlerin Düşündürdükleri

Year 2014, Issue: 9 - Issue: 9, 47 - 61, 13.07.2016

Gülseren Tor

Abstract

Bu çalışmada Mersin ağızlarından iki ayrı biçimbirim ele alınmıştır. İlk olarak, {-Iş} biçimbiriminin ‘bak-’ ve ‘kit-’ eylemi ile kalıplaşmasından söz edilmiştir. Bu biçimbirimin ‘bak-’ eylemiyle kurduğu ‘bakış’ adının, yönelme durum eki {+A} ile bir ada bağlanıp (+A bakış “+A göre”), ilgeç olarak karşılaştırmalarda kullanımı örneklendirilmiş; ‘keliş’ türevinin de ‘bu’ sıfatıyla kurduğu tamlamanın (bu keliş “bu sefer”) belirteç olarak kullanımı bağlam içinde gösterilmeye çalışılmıştır. İkinci olarak da, Mersin İli ağızlarında ‘sıra’ ilgecinin kullanımına değinilmiştir. Bu ilgecin adlara bağlanarak oluşturduğu garerinsıra “kararınca”, öyleliksıra “öylece” gibi belirteçler işlenmiş; ölçünlü Türkiye Türkçesinde {-Dık+çA} ulaç biçimbirimiyle karşılanan {-dIk+sıra}nın kullanım sıklığına dikkat çekilmiş ve ‘sıra’ ilgeci ile kurulduğunu düşündüğümüz {-InsIrak} ve {-IsIrAk} birimlerinin kullanımı üzerinde durulmuştur.

Keywords

Mersin İli Ağızları, Ulaç Biçimbirimleri, İlgeçler, Belirteçler

The Use of the Morphemes {-Iş} and { dIk+sIrA} in the Accents of the Mersin County and How We Perceive Them

Abstract

This study deals with two separate morphemes in the Mersin accents. Firstly the article studies how the morpheme {-Iş} takes on a particular property when it is used together with the verbs ‘bak-’ and ‘kit-’ Examples have been demonstrated of how the noun ‘bakış’ which is made from the verb ‘bak-’ is used as postposition in comparisons after it is connected to a noun with the dative case suffix {+A} as (+A bakış “+A göre”); and it is explained how the determinative structure the derivative ‘keliş’ makes up with the demonstrative adjective bu ( bu keliş “this time”) is used as an adverb. Secondly, the use of the postposition ‘sıra’ in the accents of the Mersin County is dealt with. The adverbs like garerinsıra “kararınca” meaning “as much as one could afford” and öyleliksıra “öylece” meaning “thus” which the postposition ‘sıra’ makes up after being connected to a noun, are studied. This paper also draws the attention of the readers to the frequency of the use of the gerund {-dIk+sıra} which is used as {-DIk+çA} in the standard Turkish language, and concentrates on the use of the morphemes {-InsIrak} and {IsIrAk} which we believe have come about by the use of the postposition ‘sıra.’

Keywords

Accents of the Mersin County, Gerund Morphemes, Postpositions, Adverbs

References

•  AKAR Ali, Muğla ve Yöresi Ağızları (Gramer-Metin-Sözlük), Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu TDK Yayınları: 1076, Ankara 2013.
•  AYVERDİ İlhan, Büyük Misalli Türkçe Sözlük, Kubbealtı, İstanbul 2005.  COURTEİLLE Pavet de, Dictionnaire Turk-Oriental, Paris 1870.
•  ÇENGEL Hülya Kasapoğlu, Kırgız Türkçesi Grameri, Akçağ Yayınları / 700, Kaynak Eserler / 189, Ankara 2005.
•  ÇETİN Fadime, Kışla Köyü, Başyayla / Karaman Ağzı, Mersin Üniversitesi FenEdebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Lisans Tezi, Mersin 1999.
•  DEMİR Necati, “Türkiyede Bulunan Grek Harfli Türkçe Kitabeler ve Karaman Türklerinin Dili” (http://onturk.files.wordpress.com/2011/04/necati-demir.jpg), 2011.
•  DENY Jean, Türk Dili Grameri (Osmanlı Lehçesi) (Tercüme eden: Ali Ulvi Elöve), Maarif Matbaası, İstanbul 1941.
•  ERASLAN Kemal, Eski Türkçede İsim-Fiiller, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları No: 2731, İstanbul 1980.
•  HACIEMİNOĞLU M. Necmettin, Türk Dilinde Edatlar, Üçüncü Basılış, Millî Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı Yayınları: 335, Yardımcı ve Kaynak Kitaplar Dizisi: 17, İstanbul, 1984.
•  İLKER Ayşe, Manisa Ağızları, Manisa 2014 (Baskıdadır).
•  KARAHAN Leyla, “Anadolu Ağızlarında Kullanılan Bazı Zarf-Fiil Ekleri”, Türk Kültürü Araştırmaları Prof. Dr. Zeynep Korkmaz Armağanı, Yıl XXXII /1-2 1994, Ankara, 205-236, 1996.
•  KARANALIOĞLU Ali Fehmi, Gülistan Tercümesi, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu TDK Yayınları: 544, Ankara 1989.
•  KORAŞ Hikmet, Karaman ve Yöresi Ağızları, Erciyes Üniversitesi Yüksek Lisans Tezi, Kayseri, 1992.
•  KORKMAZ Zeynep, Güney-Batı Anadolu Ağızları, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Yayımları: 114, Türk Dili ve Edebiyatı Serisi: 11, Ankara 1956.
•  LI Yong-Song, Türk Dillerinde Sontakılar, Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi: 40, İstanbul, 2004.
•  ÖZTÜRK Erol, Silifke ve Mut’taki Sarıkeçili ve Bahşiş Yörükleri Ağzı, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2009.
•  Şemsettin Sami, Kamus-ı Türkî (Hazırlayan: Paşa Yavuzarslan), TDK Yayınları, Ankara, 2010.
•  TDK, Derleme Sözlüğü I-XII, II. Baskı, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu yayınları Sayı: 211 / 1-12, Ankara 1993.
•  TEKİN Talat, Orhon Türkçesi Grameri, Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi: 9, Ankara
•  TİKEN Kâmil, Eski Türkiye Türkçesinde Edatlar, Bağlaçlar, Ünlemler ve ZarfFiilller, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu TDK Yayınları: 837, Ankara 2004.
•  TOLKUN Selahittin, Özbekçede Fiilimsiler, Dijital Sanat Yayıncılık, İstanbul, 2009.
•  TOR Gülseren, Mersin Ağzı Sözlüğü, Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi: 38, İstanbul, 2004.  TÜREDİ Kerim, Karaman İli Sarıveliler ve Başyayla İlçeleri Ağzı (İnceleme-MetinSözlük), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, 2002.
•  ÜSTÜNER Ahad, Anadolu Ağızlarında Sıfat-Fiil Ekleri, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, TDK Yayınları: 753, Ankara 2000.
•  YILDIRIM Faruk, Adana ve Osmaniye İlleri Ağızları I-II, Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları: 861 / I, Ankara 2006.
•  YILDIZ Osman, Isparta Merkez Ağzı (İnceleme-Metinler-Sözlük), Fakülte Kitabevi Yayınları: 23 Araştırma-İnceleme Dizisi: 4, Isparta 2002.
•  YUDAHİN K. K., Kırgız Türkçesi Sözlüğü, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu TDK Yayınları:121, Ankara 1994.
•  YÜCE Nuri, Gerundien im Türkischen, Eine morphologische und syntaktische Untersuchung, Mainz 1973.
•  __________, Mukaddimetü’l-Edeb, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, TDK Yayınları: 535, Ankara 1988.