Datça Ağzında Yaklaşma İşlevli Bir Birleşik Fiil Çekimi: “-(I)k gide(r)” Yapısı

Year 2014, Issue: 8 - Issue: 8, 13 - 20, 13.07.2016

İnan Gümüş

Abstract

Datça ağzı, Muğla ağızları içerisinde kendine ait özellikleriyle öne çıkmaktadır. Son zamanlarda eğitimin yaygınlaşması (özellikle lise ve sonrası eğitim için Muğla ya da başka merkezlere meyledilmesi), ulaşım imkânlarının eskiye nazaran daha iyi olması, turizmin yörede giderek popülerleşmesi ve medya gibi faktörler Datça ağzı üzerinde belli oranda olumsuz bir etkiye sahiptir. Özellikle son zamanlarda turizmin gelişme göstermesi, bölge halkının dilinde ister istemez bir değişime sebep olmaktadır. Bu olumsuzlukların daha da artmaması, hatta ağız özelliklerinin ortadan kalkmaması için hem derleme çalışmalarının başlatılması hem de bu derlemeler üzerinde gramer çalışmalarının yapılması gerekmektedir. Bu çalışmalar -genel anlamda- Anadolu ağızlarının çağdaş ve tarihî Türk lehçeleriyle olan bağlantısını ortaya koymada son derece önemlidir. Bu makale kapsamında da Datça ağzında sıklıkla karşımıza çıkan “Fiil + -(I4)k gide(r) + şahıs ekleri” kuruluşundaki yaklaşma işlevli birleşik çekim üzerinde durulmuştur. Türkiye Türkçesinde yaklaşma fonksiyonu “yaz-” tasvir fiilinin yanında “Fiil + -mAk üzere + ek-fiil çekimi” yapısıyla kurulan isim cümlelerinde de kendini göstermektedir. “yaz-” tasvir fiili genellikle olumsuz ya da istenmeyen bir anlam ihtiva eden fiillerle kullanılırken “-mAk üzere” yapısı bütün fiillerle kullanılabilmektedir. Datça ağzında da bu işleve yakın, “Fiil + -(I4)k gide(r) + şahıs ekleri” yapısı tespit edilmiştir. Bu çekim “yaz-” yaklaşma fiilinden daha geniş bir anlam alanına sahiptir. Bu makale kapsamında, kimi kaynaklarda şimdiki zaman fonksiyonunda verilen bu birleşik fiil çekiminin, şimdiki zaman anlamını içermekle birlikte, temel olarak yaklaşma fonksiyonunda kullanıldığı, örnekleriyle birlikte ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Keywords

Datça Ağzı, Yaklaşma Fiili, Anadolu Ağızları, Birleşik Fiil

A Conjugation of Compound Verb with Functioning Approximative Verb in Local Dialect of Datça: Structure of “-(I)k gide(r)”

Abstract

Local dialect of Datça becomes prominent with the characteristics which are peculiar to itself among the local dialects of Muğla. In recent years, the factors such as proliferation of education (especially having a tendency to go to Muğla or other cities for secondary school and university education), developing the opportunities of transportation better when compared to the past, tourism’s getting more popular in the region, and media have had a negative effect to a certain extent. Especially in recent years, developing of tourism has caused a change on the dialect of the local community necessarily. It requires that both the studies of collation should be initiated and the studies of grammar should be done over the collations so that these negations may not increase more , and further, the characteristics of the dialect may not disappear. These studies are -generally- crucial for revealing the connection of Anatolian dialects with the contemporary and the old Turkish dialects. Within the context of this essay as well, conjugation of compound verb with the functioning approximative verb in the construction of “Verb + -(I4)k gide(r) + personal affixes” which we come across in local dialect of Datça has been emphasized. In Turkish, approximative function shows itself not only in descriptive verb “yaz-” but also in noun clauses which are constructed with the structure of “Verb + -mAk üzere + conjugation of complementary verb”. While descriptive verb “yaz-” is generally used with the verbs that contain negative or undesired meaning, structure of “-mAk üzere” can be used with all the verbs. In local dialect of Datça, structure of “Verb + -(I4)k gide(r) + personal affixes” which is close to this function has been determined. This conjugation has a larger meaning area than the approximative verb “yaz-”. Within the context of this essay, the fact that this conjugation of compound verb which is given in function of present continuous in some resources, together with including the meaning of present continuous, is basically used in the approximative function has been tried to be put forward with its examples.

Keywords

Local Dialect of Datça, Approximative Verb, Anatolian Dialects, Compound Verb

References

• AKAR Ali, “Muğla ve Yöresi Ağızlarında Şimdiki Zaman Biçimleri”, Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Bahar, 2001, s. 1-10.
• __________, “Ağız Araştırmalarında Yöntem Sorunları”, Türkoloji Dergisi, S. 2, 2006, s. 53.
• __________, Muğla ve Yöresi Ağızları, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2013.
• AY Özgür, Türkiye Türkçesi Ağızlarında Fiil Çekimi, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara CAFEROĞLU Ahmet, “Muğla Ağzı”, TDAY Belleten 1962, Ankara 1963, s. 107-130.
• ÇANLI Mehmet, TÜRKEŞ Ünal, Datça (Reşadiye) Kuva-yı Milliyesi, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 1999.
• DEMİR Nurettin, “Güneybatı Anadolu Ağızlarında Kullanılan Şimdiki Zaman Eki -ik gelir”, Uluslararası Türk Dili Kongresi 1992, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1996, s. 56.
• ERCİLASUN Ahmet Bican, Kutadgu Bilig Grameri -Fiil-, Gazi Üniversitesi Yayınları, Ankara 1984.
• HACIEMİNOĞLU Necmettin, Türk Dilinde Yapı Bakımından Fiiller, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1992.
• __________, Karahanlı Türkçesi Grameri, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2008. http://www.datca.gov.tr/index.php?option=com_content&view=article&id=6&Itemid=9 (Erişim Tarihi: 09.06.2014). http://www.datca.gov.tr/index.php?option=com_content&view=article&id=30&Itemid=31 (Erişim Tarihi: 09.06.2014).
• KARA Mehmet, Türkmence (Giriş-Gramer-Metinler-Sözlük), Akçağ Yayınları, Ankara KORKMAZ Zeynep, Güney-Batı Anadolu Ağızları -Ses Bilgisi (Fonetik)-, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1994.
• KÜKEY Mazhar, Uygulamalı Örneklerle Türkçede Fiiller, Ongun Kardeşler Matbaası, Samsun 1972.