Aphorisms and Turkisms in the Literary Works of Nizami Ganjavi

Year 2025, Issue: 23, 80 - 86, 22.09.2025

Hurnisa Bashirova

Abstract

Every writer's works are a means of expressing his ideas to the public. Thus, the poet revives the era, the environment, contemporaries in general, the processes taking place in his soul, in the native country with his pen. By doing detailed work on the characters he creates, the writer attaches his moral and spiritual feelings to them. In this way, the poet's lofty feelings and sorrows come to life in the individual dialogues of the characters. Sometimes it lifts us up to the stars, sometimes it puts us in the torture of the archaic world. From this point of view, Nizami Ganjavi's creativity is a work of art that maintains its relevance at all times. Aphorisms and Turkisms used by the poet are not only a source of ideas, but also globalize the issue and direct the readers to draw conclusions. The aphorisms used in the work of genius poet Nizami Ganjavi are not always related to the ideas of the poet. Our wise poet gave a second life to the expressions used as proverbs and immortalized them in her poems. Nizami Ganjavi shows his ideological position by reviving Turkish images and elements of the Turkish-Azerbaijani in his works and tries to interpret the content of tense historical processes.

Keywords

Nizami Ganjavi , avorism and turkisms , Kitabi-Dede-Gorgud , Afag , Shahenshah Akhsitan

Nizami Gəncəvi Yaradıcılığında Aforizmlər və Türkizmlər

Abstract

Hər bir yazıçının əsərləri fikirlərini xalqa çatdırmaq üçün ifadə vasitəsidir. Bu yolla şair dövrü, mühiti, müasirləri ümumən ruhunda, doğma elində baş verən prosesləri söz qələmi ilə canlandırır. Yazıçı yaratdığı personajlar üzərində təfərrüatlı iş aparmaqla özünün mənəvi-ruhsal duyğularını ona bağlayır. Beləliklə, obrazların ayrı-ayrı dialoqlarında şairin ülvi duyğuları, dərdi-qəmi canlanır. Bəzən bizi sürətlə fələklərə ucaldır, bəzən də arxaik dünyanın işgəncəsinə salır. Bu baxımdan Nizami Gəncəvi yaradıcılığı bütün zamanlarda aktuallığını qoruyub saxlayan sənət əsəridir.
Şairin istifadə etdiyi aforizm və türkizmlər fikir qaynağı olmaqla yanaşı məsələni qloballaşdırır və oxucuları nəticə çıxartmağa yönəldir. Böyük şəxsiyyət və ölməz şairimiz Nizami Gəncəvi yaradıcılığında istifadə olunan aforizmlər hər zaman bir başa şairin ideyaları ilə bağlı olmur. Müdrik şair əksəriyyəti atalar sözləri kimi işlənən ifadələrə ikinci həyat verməklə onları öz poemalarında əbədiləşdirmişdir. Nizami Gəncəvi əsərlərində Türk obrazlarını və Türk – Azərbaycan dilinin elementlərini canlandırmaqla öz ideya mövqeyini göstərmiş və gərgin tarixi proseslərin məzmununu şərh etməyə çalışmışdır.

Keywords

Nizami Gəncəvi , aforizm və türkizmlər , Kitabi-Dədə-Qorqud , Afaq , Şahənşah Axsitan.

Thanks

Önceden teşekkürler

Nizami Gencevi'nin Eserlerinde Aforizmalar ve Türkizmler

Abstract

Her yazarın eserleri, düşüncelerini insanlara aktarmanın bir anlatım aracıdır. Şair bu şekilde yaşadığı dönemi, çevreyi, genel olarak çağdaşlarının ruhunda, memleketinde cereyan eden sürecleri kalemiyle canlandırmaktadır. Yazar, yarattığı karakterler üzerinde detaylı çalışmalar yaparak ahlaki ve manevi duygularını onlara bağlar. Böylece karakterlerin ayrı-ayrı diyaloglarında şairin yüce duyguları ve hüznü hayat buluyor. Bazen bizi yıldızlara yükseltir, bazen de arkaik dünyanın işkencesine sokar. Bu açıdan bakıldığında Nizami Gencevi’nin yaratıcılığı her zaman güncelliğini koruyan bir sanat eseridir.
Şairin kullandığı aforizmalar ve türkçeler fikir kaynağı olup konuyu küreselleştirerek okuyucuyu sonuç çıkarmaya yönlendirmektedir. Büyük şahsiyetimiz ve ölümsüz şairimiz Nizami Gencevi’nin eserlerinde kullanılan vecizeler her zaman şairin fikirleriyle ilgili değildir. Bilge şairimiz çoğu atasöz olarak kullanılan ifadelere ininci bir hayat vermiş ve bunları şiirlerinde ölümsüzleştirmişlerdir. Nizami Gencevi eserlerinde Türk imgelerini ve Türk-Azerbaycan dilinin unsurlarını yeniden canlandırarak ideolojik konumunu ortaya koymuş ve gergin tarihsel süreçlerin içeriğini yorumlamaya çalışmıştır.

Keywords

Nizami Gencevi , aforizmalar ve Türkizmler , Afag , Şahinşah Ahsitan , Dede Korkut Kitabı

References

• Araslı, H. (1998). Azərbaycan Ədəbiyyatı: Tarixi və Problemləri. (Seçilmiş Əsərləri) Azərbaycan Elmlər Akademiyası Nizami Adına Ədəbiyyat İnstitutu. Bir cilddə. Bakı: Gənclik.
• Araslı, N. (2021). “Nizami Gəncəvi və Kitabi-Dədə-Qorqud”. Gəncəvi Həyat və Yaradıcılığı. Nizami Gəncəvi ili. Bakı – “Elm” -.
• Dədə-Qorqud. (1988). Kitabi-Dədə-Qorqud. Bakı: Yazıçı.
• Əlibəyzadə, E. (1999). Kitabi Dədə Qorqud. Azərbaycan Tərcümə Mərkəzi. Tarixi Həqiqətləri Bədii Təsdiq Abidəsi. Bakı.
• Nizami Gəncəvi. (1981). Xosrov və Şirin. Nizami Gəncəvinin 840 illiyinə. Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyası. Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutu. “Elm” nəşriyyatı. Bakı.
• Рустама Алиева. (1983). Низами Гянджеви. Семь Красавиц. Филологический перевод с фарси, предисловие и комментарии. Баку «Элм». Rustama Alieva (1983). Nizami Gəncəvi. Yeddi Gözəl. Filoloji tərcümə fars dilindən, ön söz və şərhlər. Bakı: “Elm”.
• Türkiyənin İstanbul şəhərindəki Topqapı-Saray muzeyində saxlanılan H-750 nömrəli nüsxə. Nüsxənin yazılma tarixi 1377-78-ci illərə aiddir.
• Vurğun, S. (1959). Leyli və Məcnun. Bakı: Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyası Nəşriyyatı.