Örgüt Kültürünün Örgütsel Adalet Algısına Etkisi: Lider-Üye Etkileşimi ve Örgütsel Kayırmacılık Algısının Aracılık Rolü

Year 2025, Volume: 6 Issue: 2, 94 - 112, 26.09.2025

Metin Günay

https://doi.org/10.62425/dssh.1760012

Abstract

Bu çalışmanın amacı örgüt kültürü alt boyutlarının örgütsel adalet algısı üzerindeki etkisinde lider-üye etkileşimi ve örgütsel kayırmacılık algısının aracılık rolünü araştırmaktır. Bu amaçla araştırma, Türasaş Sivas Bölge Müdürlüğü`nde toplam 327 personelin katılımı ile gerçekleştirilmiştir. Teorik altyapıya uygun bir şekilde kurgulanan araştırma modelinin hipotezlerini test etmek için yapısal eşitlik modellemesi kullanılmıştır. Temel bağımsız değişken olarak örgüt kültürü alt boyutlarının örgütsel adalet algısı üzerindeki etkisine bakılmış, klan eğilimi, destekleyicilik eğilimi ve gelişme eğiliminin çalışanların örgütsel adalet algıları üzerinde pozitif yönlü ve istatistiksel olarak anlamlı etkilere sahip olduğu, kuralcılık eğilimi ve hiyerarşi eğiliminin örgütsel adalet algısı üzerinde herhangi bir etkisinin olmadığı tespit edilmiştir. Aracı değişkenler olan lider-üye etkileşimi ve örgütsel kayırmacılık algısının modele dâhil edilmesiyle klan eğilimi ve destek eğiliminin örgütsel adalet algısı üzerindeki direkt etkisinin ortadan kalktığı, lider-üye etkileşiminin bu ilişkide tam aracılık rolü üstlenmiş olduğu tespit edilmiştir. Gelişme eğiliminin örgütsel adalet algısı üzerindeki etkisi incelendiğinde, aracı değişkenler olan lider-üye etkileşiminin pozitif ve örgütsel kayırmacılık algısının negatif yönlü olmak üzere birlikte ve kısmi aracılık rolü üstlendiği tespit edilmiştir. Elde edilen sonuçlar örgütün kültürel değerlerinin çalışanların örgütsel adalet algısının belirlenmesinde önemli bir faktör olduğunu, çalışanların liderleriyle etkileşimlerinin örgütsel adalet algısını artırırken algıladıkları kayırmacılığın örgütsel adalet algılarını azalttığı saptanmıştır. Araştırmada ulaşılan sonuçlar çerçevesinde işletme yöneticilerine ve araştırmacılara yönelik çeşitli öneriler sunulmuştur.

Keywords

Örgüt Kültürü , Örgütsel Adalet Algısı , Lider-Üye Etkileşimi , Örgütsel Kayırmacılık Algısı

The Effect of Organizational Culture on Perception of Organizational Justice: Mediating Role of Leader-Member Exchange and Perception of Organizational Favouritism

Abstract

The purpose of this study is to investigate the mediating role of leader-member exchange and perception of organizational favoritism in the impact of organizational culture sub-dimensions on perceptions of organizational justice. For this purpose, the research was conducted with the participation of 327 employees at the Türasaş Sivas Regional Directorate. Structural equation modeling was used to test the hypotheses of the research model, which was constructed in accordance with the theoretical framework. The effects of organizational culture sub-dimensions on perceptions of organizational justice were examined as the main independent variables. It was found that clan orientation, supportive orientation, and growth orientation had positive and statistically significant effects on employees' perceptions of organizational justice, while normative orientation and hierarchical orientation had no effect on perceptions of organizational justice. With the inclusion of the mediating variables leader-member exchange and perception of organizational favoritism in the model, the direct effects of clan orientation and supportive orientation on perceptions of organizational justice were eliminated, and leader-member exchange assumed a full mediating role in this relationship. When examining the impact of growth orientation on perceptions of organizational justice, the mediating variables of leader-member exchange were found to have a positive and negative mediating role, both partially and jointly. The results indicate that an organization's cultural values are a significant factor in determining employees' perceptions of organizational justice. It was determined that employees' interactions with their leaders increase their perceptions of organizational justice, while perceived favoritism decreases their perceptions of organizational justice. The study's findings provide several recommendations for business managers and researchers.

Keywords

Organizational Culture , Perception of Organizational Justice , Leader-Member Exchange , Perception of Organizational Favouritism

References

• Akın, Ö., & Aksoy, M. (2020). Lider-üye etkileşiminin, işten ayrılma niyetine etkisinde örgütsel adalet ve iş tatmininin aracı rolü: Bir araştırma. Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 10(2), 549-582.
• Aktan, C. C. (1992). Politik yozlaşma ve kleptokrasi; 1980-1990 Türkiye deneyimi. (1. Baskı). Alfa Yayıncılık.
• Altıntaş, T. (2020). Nepotizm ve örgütsel adalet ilişkisi üzerine bir araştırma. Nazilli İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 1(2), 65-76.
• Anderson, D. M. & Shinew, K. J. (2003). Gender equity in the contex of organizational justice: A closer look at a reoccuring issue in the field. Journal of Leisure Research, 35(2), 228-247.
• Argon, T. (2016). Öğretmen görüşlerine göre ilkokullarda yöneticilerin kayırmacılık davranışları. Kastamonu Eğitim Dergisi, 24(1), 233-250.
• Arslaner, E. Günay, E. & Boylu, Y. (2014). Konaklama işletmelerinde nepotizm ve örgütsel adalet algısı üzerine bir araştırma. Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (32), 62-77.
• Aslan, Ş. & Özata, M. (2009). Lider-üye etkileşiminin (LMX) yöneticiye duyulan güven düzeyine etkisi. Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 9(17), 94-116.
• Asunakutlu, T., & Avcı, U. (2009, 21-23 Mayıs). Nepotizm-iş tatmini ilişkisi: Aile işletmelerinde bir inceleme [Sözlü Sunum]. 17. Ulusal Yönetim ve Organizasyon Kongresi Bildiriler Kitabı, (s. 730-736). Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İşletme Bölümü, Türkiye.
• Bağcı, Z. (2013). Çalışanların örgütsel adalet algılarının örgütsel bağlılıkları üzerindeki etkisi: Tekstil sektöründe bir inceleme. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 9(19), 163-184.
• Baron, R. M., & Kenny, D. A. (1986). The moderator–mediator variable distinction in social psychological research: Conceptual, strategic, and statistical considerations. Journal of Personality and Social Psychology, 51(6), 1173.
• Baş, T., Keskin, N. & Mert, İ, S. (2010). Lider-üye etkileşim modeli ve ölçme aracının Türkçe’de geçerlilik ve güvenilirlik analizi. Ege Akademik Bakış Dergisi, 10(3), 1013-1039.
• Boerner, S. Eisenbeiss, S. A. & Griesser, D. (2007). Follower behavior and organizational performance: The impact of transformational leaders. Journal of Leadership & Organizational Studies, 13(3), 15-26.
• Burucuoğlu, M. Çapkulaç, O. & Gül, H. (2015). Aile işletmelerinde nepotizmin örgütsel adalet ve iş performansı üzerindeki etkileri üzerine bir araştırma. Psikiyatri ve Psikoloji Araştırmaları Dergisi, 3(2), 33-59.
• Case, R. (1998). Leader member exchange theory and sport: Possible applications. Journal of Sport Behavior, 21(4), 387-395.
• Cesur, A., & Erol, E. (2020). Okul yönetiminde kayırmacılık ve örgütsel adalet arasındaki ilişki: Afyonkarahisar ili örneği. Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 15(25), 3467-3496.
• Chaput, A. (2012). The impact of favoritism on work groups. Schmidt Labor Research Center Seminar Series. University of Rhode Island. PDF File, Paper 36, Repéré à http://digitalcommons.uri.edu/lrc_paper_series/36.
• Çakır, M. (2014). Bürokrasi ve suç olgusu. Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal ve Ekonomı̇k Araştırmalar Dergı̇si, (16. Özel Sayı), (3), 18-24.
• Çeçen, A. (1993). Adalet kavramı: Adalet kavramının göreliliği üzerine bir deneme (2. Baskı). Gündoğan Yayınları.
• Çetinkaya, F. F., Şener, E. & Korkmaz, F. (2017). Aile işletmeleri ve kayırmacılık: Nitel bir araştırma. PESA Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3(4), 119-133.
• Danışman, A. & Özgen, H. (2003). Örgüt kültürü çalışmalarında yöntem tartışması: Niteliksel-niceliksel yöntem ikileminde niceliksel ölçümler ve bir ölçek önerisi. Yönetim Araştırmaları Dergisi, 3(2), 91-124.
• Dansereau Jr, F., Cashman, J., & Graen, G. (1973). Instrumentality theory and equity theory as complementary approaches in predicting the relationship of leadership and turnover among managers. Organizational Behavior and Human Performance, 10(2), 184-200.
• Deluga, R. J. & Perry, J. T. (1994). The role of subordinate performance and ingratiation in leader-member exchanges. Group & Organization Management, 19(1), 67-86.
• Dienesch, R. M. & Liden, R. C. (1986). Leader-member exchange model of leadership: A critique and further development. Academy of Management Review, 11(3), 618-634.
• Erdem, R. (2010). Kayırmacılık/Ayrımcılık. R. Erdem (Ed.), Yönetim ve Örgüt Açısından Kayırmacılık içinde (1. Baskı, s. 1-2). Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş.
• Erdogan, B. (2002). Antecedents and consequences of justice perceptions in performance appraisals. Human Resource Management Review, 12(4), 555-578.
• Erdogan, B., Liden, R. C., & Kraimer, M. L. (2006). Justice and leader-member exchange: The moderating role of organizational culture. Academy of Management Journal, 49(2), 395-406.
• Folger, R. G. & Cropanzano, R. (1998). Organizational justice and human resource management. (7. Baskı). Sage Publications.
• Graen, G. B., & Uhl-Bien, M. (1995). Relationship-based approach to leadership: Development of leader-member exchange (LMX) theory of leadership over 25 years: Applying a multi-level multi-domain perspective. The Leadership Quarterly, 6(2), 219-247.
• Graen, G. Dansereau Jr, F. & Minami, T. (1972). Dysfunctional leadership styles. Organizational Behavior and Human Performance, 7(2), 216-236.
• Greenberg, J. (1996). The quest for justice on the job: Essays and experiments. (2. Baskı). Sage Publications.
• Günay, M., & Özyer, K. (2022). Türk kültürü bağlamında örgütsel kayırmacılık algısı (ÖKA) ölçeğinin geçerlilik ve güvenilirlik analizi. Örgütsel Davranış Çalışmaları Dergisi, 2(2), 85-97.
• Gürpınar, G. & Yahyagil, M. Y. (2007, 25-27 Mayıs 2007). Örgütsel adalet, lider üye değişimi ve örgüte bağlılık kavramları arasındaki ilişki. [Sözlü Sunum]. XV. Ulusal Yönetim ve Organizasyon Kongresi Bildiriler Kitabı (s. 296-303), Sakarya Üniversitesi, Türkiye.
• House, R. J. & Aditya, R. N. (1997). The social scientific study of leadership: Quovadis? Journal of Management, 23(3), 409-473.
• İçerli, L. (2010). Örgütsel adalet: Kuramsal bir yaklaşım. Journal of Entrepreneurship and Development, 5(1), 67-92.
• İyigün, N. Ö. (2012). Örgütsel adalet: Kuramsal bir yaklaşım. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(21), 49-64.
• Judge, T.A. & Colquitt, J.A. (2004). Organizational justice and stress: The mediating role of work–family conflict. Journal of Applied Psychology, 89(3), 395-404.
• Karacağoğlu, K. & Yörük, D. (2012). Çalışanların nepotizm ve örgütsel adalet algılamaları: Orta Anadolu bölgesinde bir aile işletmesi uygulaması. İş Güç, Endüstri İlişkileri ve İnsan Kaynakları Dergisi, 14(3), 43-64.
• Karaköse, T. (2014). The effects of nepotism, cronyism and political favoritism on the doctors working in public hospitals. Studies on Ethno Medicine, 8(3), 245-250.
• Karcıoğlu, F. & Kahya, C. (2011). Lider-üye etkileşimi ve çatışma yönetim stili ilişkisi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15(2), 337-352.
• Koçel, T. (2014). İşletme yöneticiliği. (15. Baskı). İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş.
• Kotter, J. P. (2001). What Leaders Really Do? Harvard Business Review. (Best of HBR- Reprint), 79(11), 1-12.
• Köse, S. Tetik, S. & Ercan, C. (2001). Örgüt kültürünü oluşturan faktörler. Yönetim ve Ekonomi: Celal Bayar Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 7(1), 219-242
• Kurtoğlu, A. (2012). Siyasal örgütler ve sivil toplum örgütleri bağlamında hemşehrilik ve kollamacılık. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 67(1), 141-169.
• Leung, K. (2013). How generalizable are justice effects across cultures? In Handbook of organizational justice (pp. 555-586). Psychology Press.
• Liden, R. C. & Maslyn, J. M. (1998). Multidimensionality of leader-member exchange: An empirical assessment through scale development. Journal of Management, 24(1), 43-72.
• Martin, R. Thomas, G. Charles, K. Epitropaki, O. & McNamara, R. (2005). The role of leader‐member exchanges in mediating the relationship between locus of control and work reactions. Journal of Occupational and Organizational Psychology, 78(1), 141-147.
• Mumcu, A. (2020). Algılanan örgütsel adaletin çalışanların iş etiğine yönelik tutumları üzerindeki etkisi: Özel sektör üzerinde görgül bir araştırma. Business and Economics Research Journal, 11(4), 1119-1132.
• Mumcu, A. & Döven, M. S. (2016). Etik iklim ve algılanan örgütsel adalet ilişkisi: Tokat ili bankacılık sektöründe bir araştırma. İş Ahlakı Dergisi, 9(1), 113.
• Niehoff, B. P. & Moorman, R. H. (1993). Justice as a mediator of the relationship between methods of monitoring and organizational citizenship behavior. Academy of Management Journal, 36(3), 527-556.
• Özkanan, A. (2013). Yönetimde Kayırmacı Uygulamalar Üzerine Nitel Bir Çalışma (Tez No: 369151). [Yayımlanmamış Doktora Tezi, Isparta Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü]. YÖK Tez Merkezi.
• Özkanan, A. & Erdem, R. (2015). Yönetimde kayırmacı uygulamalar üzerine nitel bir çalışma. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 2(2), 7-28.
• Özyer, K. & Azizoğlu, Ö. (2014). İş hayatında kadınların önündeki cam tavan engelleri ile algılanan örgütsel adalet arasındaki ilişki. Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10(1), 95-106. Podsakoff, P.M., Mackenzie, S.B., Podsakoff, N.P. & Lee, J.-Y. (2003). Common Method Biases in Behavioral
• Research: A Critical Review of the Literature and Recommended Remedies. Journal of Applied Psychology, 88(5), 879-903.
• Polat, S. & Kazak, E. (2014). Okul yöneticilerinin kayırmacı tutum ve davranışları ile öğretmenlerin örgütsel adalet algıları arasındaki ilişki. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 1(1), 71-92.
• Polatcı, S. & Yılmaz, H. (2018). Örgütsel adalet algısı ve personel güçlendirmenin iş performansına etkisi: Örgütsel sinizmin rolü. International Journal of Social Science, 1(2), 286-308.
• Scandura, T. A. (1999). Rethinking leader-member exchange: An organizational justice perspective. The leadership quarterly, 10(1), 25-40.
• Scandura, T. A., & Pellegrini, E. K. (2008). Trust and leader—member exchange: A closer look at relational vulnerability. Journal of Leadership & Organizational Studies, 15(2), 101-110.
• Seçer, İ. (2018). Psikolojik test geliştirme ve uyarlama süreci: SPSS ve LISREL uygulamaları. (2. Baskı) Anı Yayıncılık.
• Şeşen, H. (2010). Öncülleri ve sonuçları ile örgüt içi girişimcilik: Türk savunma sanayinde bir araştırma. [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Kara Harp Okulu, Savunma Bilimleri Enstitüsü.
• Şişman, M. (2011). Örgütler ve kültürler. (3. Baskı). Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
• Turgut, H. Tokmak, İ. & Ateş, M. F. (2015). Lider-üye etkileşiminin işgören performansına etkisinde çalışanların örgütsel adalet algılarının rolü. Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 5(2), 417-442.
• Tutar, H. (2007). Erzurum`da devlet ve özel hastanelerde çalışan sağlık personelinin işlem adaleti, iş tatmini ve duygusal bağlılık durumlarının incelenmesi. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 12(3), 97-120.
• Tülübaş, T. (2021). Öncel ve çıktılarıyla akademisyenlerde örgütsel adalet algısı: Türkiye’de yapılmış çalışmaların sistematik analizi. Kocaeli Üniversitesi Eğitim Dergisi, 4(1), 43-61.
• Türk Dil Kurumu Sözlüğü (2011). Türk Dil Kurumu Yayınları, 11. Baskı.
• Tziner, A., Felea, M., & Vasiliu, C. (2015). Relating ethical climate, organizational justice perceptions, and leader-member exchange (LMX) in Romanian organizations. Revista de Psicología del Trabajo y de las Organizaciones, 31(1), 51-57.
• Tziner, A., Shultz, T., & Fisher, T. (2008). Justice, leader-member exchange, and job performance: are their relationships mediated by organizational culture? Psychological Reports, 103(2), 516-526.
• Yıldırım, F. (2002). Çalışma yaşamında örgüte bağlılık ve örgütsel adalet ilişkisi (Tez No: 117660). [Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü]. YÖK Tez Merkezi.
• Yıldız, B. & Develi, A. (2018). Algılanan örgütsel adalet, iş tatmini, örgütsel bağlılık ve örgütsel vatandaşlık davranışı ilişkisi: Bilinçli farkındalığın düzenleyici rolü, Press Academia Procedia, 7(1), 263-267.
• Yıldız, S. (2014). Örgütsel adaletin örgütsel vatandaşlık davranışına etkisinde iş tatmininin aracı rolü. Ege Academic Review, 14(2), 199-210.
• Yürür, S. (2018). Örgütsel adalet. A. Keser, G. Yılmaz & S. Yürür (Ed.). Çalışma Yaşamında Davranış: Güncel Yaklaşımlar içinde, (s. 243-274). Umuttepe Yayınları.