Ortaokul Öğrencilerinin Kavramsal Ulamları Üzerine Bir Çalışma Prototip Kuramı Çerçevesinde

Year 2014, Volume: 54 Issue: 2, 211 - 230, 01.01.2014

Nilay Çağlayan Dilber

Abstract

Bireylerin kavramları nasıl öğrendiklerini, sözcükleri anlamlarıyla nasıl ilişkilendirdiklerini ve kavramsal bilgiyi bellekte nasıl depoladıklarını açıklamak üzere çeşitli kavram oluşturma kuramları ortaya atılmıştır. Bu araştırmada, Rosch’un çalışmaları 1973, 1975, 1978, 1996 ile ortaya konan prototip kuramından ve bu kuram içerisinde bağlamın prototipi değiştirdiği görüşünü savunan Roth ve Shoben 1983 ’in çalışmalarından söz edilmiştir. Kuram içerisindeki bu çalışmaları sınamak amacıyla Kırşehir ilindeki MEB’e bağlı bir okulun toplam kırk ortaokul 5. ve 8. sınıf öğrencisinin belirli ulamlardaki prototiplerini sorgulayan iki uygulama yapılmıştır. Analizler sonucunda ilk uygulama için elde edilen bulgular, Rosch 1973 ’un çalışmaları ve Türkçe için yapılan benzer çalışmalarla Seferoğlu, 1999; Gökmen, 2013 örtüşmektedir. İkinci uygulama içinse deneklerin belirlenen kavram ulamlarına ait prototiplerinin bağlamla değiştiği görülmüştür. Bu durum, dil öğretimine yönelik etkinliklerde öğretmene rehberlik edici, öğrenciye de kolaylık sağlayıcı bir rol üstlenebilir

Keywords

Kavram, Kavram Oluşumu, Prototip, Prototip Kuramı, Bağlam, Dil Öğretimi, Ulam, Ortaokul Öğrencileri

A Study About Conceptual Categories of Secondary School Students Within the Prototype Theory

Abstract

Various concept formation theories were put forth in order to explain how individuals learn the concepts, how they associate words with their meanings and how they store the conceptual knowledge in their memory. In this study, we examine the Prototype Theory which is developed by Rosch, and introduce Roth and Shoben’s studies, which advocate that the concept changes the prototype. Two different applications are applied in order to test Roth and Shoben’s studies and identify the prototypes withing specific categories of a total of forty elementary school students who are 5th and 8th grade students in the province of Kırşehir. Rosch 1973 ’s studies results and similar studies’ which are about Turkish Seferoğlu, 1999; Gökmen, 2013 results are match up with together. Results of the analysis showed us that the prototypes of those subjects are changing according to the contexts. This situation might guide the teachers on activities related with the language teaching and may play a major role in providing convenience to the students

Keywords

Concept, Concept Formation, Prototip, Prototype Theory, Context, Language Teaching, Category, Secondary School Students

References

• Aksan, Doğan, (2006). Anlambilim, Engin Yayın Evi, Ankara.
• Braisby, N. (2005). Concepts, (ed. Braisby, N. ve Gellatly, N.) Cognitive Psychology içinde, Oxford Yay, New York.
• Coşkun, Özden A. (2006). “İlköğretim 2. ve 3. Sınıf Türkçe Ders Kitaplarında Kavramlar ve Kavram Alanları”, Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi SBE, Ankara.
• Croft, W. ve Cruse, A. D. (2004). Cognitive Linguistics, Cambridge University Yay. , New York.
• Çengelci, N. Banu (1996). Gelişimsel Olarak Kavram ve Kategori Yapılarının İncelenmesi, Doktora Tezi, Ege Üniversitesi SBE, İzmir.
• Field, John (2006). Psycholinguistics A Resource Book For Students, Routledge Yay., Londra ve New York.
• Gökmen, Seda. (2013). “Kavramsal Ulamlama ve Öntürler” Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, C.53, S. 2, s. 165-179.
• Gökmen, Seda, Önal, Özay. (2012). “Ön-tür Kuramı Çerçevesinde Türkçede Anlamsal Ulamların İncelenmesi”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, C.52, S. 2, s.1-19.
• Huber, Emel (2008). Dilbilime Giriş, Multilingual Yay., İstanbul.
• Karasar, Niyazi (2010). Bilimsel Araştırma Yöntemi, (21.Baskı), Nobel Yayıncılık, Ankara.
• Löbner, S. (2002). Understanding Semantics, Arnold Yay. , İngiltere.
• Medin, D.L. and Shoben, E.J. (1988) “Context and structure in conceptual combination”, Cognitive Psychology, vol.20, pp.158–90.
• Seferoğlu, G. (1999). “Prototip Kuramı Çerçevesinde Bir Araştırma”, Dilbilim Araştırmaları, 1999, , s.79-88, Simurg Yay., İstanbul.
• Rosch, E. (1973). “On the Internal structure of perceptual and semantic categories”, Journal of Experimental Psychology: Human perception and performance, 1, 303-322.
• Roth, E.M. and Shoben, E.J. (1983) “The effect of context on the structure ofcategories”, Cognitive Psychology, vol.15, pp.346–78.
• Uzun, Leyla (2006-a). Eylemsel Öğrenmeden Kavramsal Öğrenmeye Anadili Öğretimi http://modersmal.skolutveckling.se/turkiska/P%20E%20D%20A%20G%20O% 20J%20I%20K%20%20%20K%20O%20S%20E/ped_kose.htm#yazilar adresinden 20 Mart 2009 tarihinde indirilmiştir.
• Uzun, Leyla (2006-b). Kavram ve Sözcük Bilgisi Nedir? Kavram Öğretimi Üzerine Notlar http://modersmal.skolutveckling.se/turkiska/P%20E%20D%20A%20G%20O% 20J%20I%20K%20%20%20K%20O%20S%20E/ped_kose.htm#yazilar adresinden 20 Mart 2009 tarihinde indirilmiştir.