BÜTÜNLEŞTİRMEDEN ANAYASAL UZLAŞIYA: TÜRKİYE İÇİN YENİ BİR PARADİGMA

Year 2025, Volume: 30 Issue: 52, 3 - 41, 30.06.2025

Bahar Öngüç , Fazıl Hüsnü Erdem

Abstract

Farklılıkları yönetmede ulus-devletlerin sıklıkla başvurduğu soykırım, etnik temizlik, asimilasyon gibi negatif yöntemlerin yarattığı tahribat ve çatışma döngüsü, alternatif politik çözüm önerilerini tartışmaya açmıştır. Bu bağlamda bir taraftan devletlerin toprak bütünlüğü korunmaya çalışılırken diğer taraftan etno-kültürel grupların tanınma taleplerine karşı demokratik çözüm önerileri geliştirilmiştir. Bu gelişmelere koşut bir şekilde klasik anayasacılık anlayışı da derinden etkilenmiş; kuvvetler ayrılığı, yargı bağımsızlığı, hukuk devleti, insan hakları, adil ve serbest seçimler gibi klasik liberal anayasal ilke ve kurumlara ek olarak yeni kurumsal düzenlemelerin gerekliliği ortaya çıkmıştır. Böylece farklılıkların kamusal/kurumsal olarak ifade edilmesine izin veren ve iktidarın tekelleşmesini önleyen “güç paylaşımı” modeli geliştirilmiştir. Bu makale, Türkiye’de etno-kültürel farklılıklar temelinde baş gösteren çatışmaların yönetilmesinde bir anayasal tasarım olarak ortaklıkçı güç paylaşımı sisteminin, alternatiflerine göre rasyonel çözüm üretebilme kapasitesini ortaya koymayı amaçlamaktadır. Çalışma kapsamında ortaklıkçı güç paylaşımı sisteminin öngörmüş olduğu mekanizmaların, bölünmüş/kutuplaşmış bir toplumsal yapıya sahip olan Türkiye’de, çatışmaların şiddetten arındırılarak pozitif barışa dönüştürülmesinde uygun bir reçete olup olmadığı incelenmiştir.

Keywords

Etno-kültürel çeşitlilik , bölünmüş toplum , güç paylaşımı , ortaklıkçılık , Türkiye

FROM INTEGRATION TO CONSTITUTIONAL ACCOMODATION: A NEW PARADIGM FOR TURKIYE

Abstract

The cycle of destruction and conflict created by negative methods such as genocide, ethnic cleansing and assimilation, which nation-states frequently resort to in managing differences, has led to the discussion of alternative political solutions, and while trying to protect the territorial integrity of states on the one hand, democratic solutions have been developed against the recognition demands of ethno-cultural groups on the other. In parallel to these developments, classical constitutionalism has also been profoundly affected; the necessity of new institutional arrangements in addition to classical liberal constitutional principles and institutions such as separation of powers, independence of the judiciary, rule of law, human rights, fair and free elections has been opened to discussion. Thus, a new understanding has developed in the form of power-sharing that allows for the public/institutional expression of diversity and prevents the monopolization of power and authority. This article aims to reveal the capacity of the consociational power-sharing system as a constitutional design to produce rational solutions in the management of conflicts arising on the basis of ethno-cultural differences in Turkey. Within the scope of the study, it is examined whether the mechanisms envisaged by the consociational power-sharing system are a suitable recipe for transforming conflicts from violence to positive peace in Turkey, which has a divided/polarized social structure.

Keywords

Ethno-cultural division , divided society , power-sharing , consociationalism , Turkiye

References

• AYDIN-DÜZGİT, Sanem, “Dünyadaki Örnekler Işığında Türkiye’de Kutuplaşma”, Türkiye Siyasetinin Sınırları: Siyasal Davranış, Kurumlar ve Kültür Ersin Kalaycıoğlu’na Armağan, İstanbul, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2023, 235-250.
• AYDIN-DÜZGİT, Sanem, “The Islamist-Secularist Divide and Turkey’s Descent into Severe Polarization”, Democracies Divided: The Global Challenge of Political Polarization, Washington, Brookings Institution Press, 2019, 17-37.
• AYDIN-DÜZGİT, Sanem, Evren BALTA, “When Elites Polarize Over Polarization: Framing The Polarization Debate in Turkey”, New Perspectives on Turkey, No. 59, 2018, 109-133.
• BİLGESAM, “Türkiye’de Etnik Dini ve Siyasi Kutuplaşma”, Temmuz 2014, s. 46, https://docplayer.biz.tr/675303-Turkiye-de-etnik-dini-ve-siyasi-kutuplasma-dr-salih-akyurek-fatma-serap-koydemir.html (E.T. 18.03.2025).
• BİLGİÇ, Mehmet Sadi, Fatma Serap KOYDEMİR, Salih AKYÜREK, “Türkiye’de Kimlikler Arası Kutuplaşmanın Sosyal Mesafe Üzerinden Ölçümü ve Toplumsal Güvenliğe Etkisi”, Bilge Strateji, 2024, Cilt 6, Sayı 11, 163-205.
• CHOUDHRY, Sujit, “Bridging Comparative Politics and Comparative Constitutional Law: Constitutional Design in Divided Societies”, in Sujit Choudhry (Ed.), Constitutional Design for Divided Societies: Integration or Accomodation?, New York, Oxford University Press, 2008, 3-40.
• ÇARKOĞLU, Ali, “Preferences of the Turkish Electorate: Reflections of an Alevi–Sunni Cleavage”, Turkish Studies, Vol. 6, No. 2, 2005, 273-292.
• ÇARKOĞLU, Ali, Melvin J. HINICH, “A Spatial Analysis of Turkish Party Preferences”, Electoral Studies, Vol. 25, No. 2, 2006, 369-392.
• ÇOLAK, Yılmaz, “Nationalism and the State in Turkey: Drawing the Boundaries of ‘Turkish Culture’ in the 1930s”, Studies in Ethnicity and Nationalism, Vol. 3, No. 1, 2003, 1-20.
• DAALDER, Hans, “Consociational Democracy Theme”, World Politics, Vol. 26, No. 4, 1974, 604-621.
• ERDEM, Fazıl Hüsnü, “Kutuplaşmış Toplumlarda Aşamalı Anayasa Yapım Yöntemi: Türkiye Örneği”, Türkiye’de Çatışma çözümü ve Anayasa Yapımı, London, Democratic Progress Institute, 2021,
• ERDEM, Fazıl Hüsnü, “Osmanlı-Türkiye Anayasalarında Vatandaşlık Kimliği Versus Kültürel Kimlikler”, Demokrasi Platformu, Sayı 28, 2011, 25-63.
• ERDOĞAN, Emre, “Turkey: Dvided We Stand”, https://www.gmfus.org/news/turkey-divided-we-stand (E.T. 05.03.2025).
• ERDOĞAN, Emre, Pınar UYAN SEMERCİ, Fanusta Diyaloglar: Türkiye’de Kutuplaşmanın Boyutları, İstanbul, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2018.
• HANİOĞLU, Şükrü, “Kemalizm’in Tarihi Kökenleri”, Türkiye’de Demokrasi, İslam ve Laiklik, İstanbul, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 1. Baskı, 2013, 31-58.
• KALAYCIOĞLU, Ersin, “Kulturkampf in Turkey: The Constitutional Referendum of 12 September 2010”, South European Society and Politics, Vol. 17, No. 1, 2012, 1-22.
• KALAYCIOĞLU, Ersin, “The Shaping of Party Preferences in Turkey: Coping with the Post Cold-War Era”, New Perspectives on Turkey, Vol. 20, 1999, 47-76.
• KARPAT, Kemal, Türk Demokrasi Tarihi: Sosyal, Kültürel, Ekonomik Temeller, İstanbul, Timaş Yayınları, 1. Baskı, 2010.
• KASALAK, Kadir, Fuat UÇAR, “Türk Siyasetinde Cepheleşme/Kutuplaşma Olgusunun Dinamikleri ve Milliyetçi Cephe Hükümetleri”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 33, 2014, 41-54.
• KEYMAN, Fuat, “AK Parti: Egemen Parti ve Yeni Türkiye”, İletişim ve Diplomasi, Sayı 3, 2014, 143-151.
• KİRİŞ, Hakan Mehmet, Hakan Mehmet Kiriş, Türk Parti Sisteminde 1980 Sonrası Kutuplaşma ve Dinamikleri, (Danışman: Şaban Sitembölükbaşı), Isparta, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2010.
• KİRİŞÇİ, Kemal, Gareth M. WINROW, Kürt Sorunu: Kökeni ve Gelişimi, Çev. Ahmet Fethi, İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 6. Baskı, 2010.
• KUBİLAY, Çağla, “Türkiye’de Anadillere Yönelik Düzenlemeler ve Kamusal Alan: Anadil ve Resmi Dil Eşitlemesinin Kırılması”, İletişim Araştırmaları Dergisi, Cilt 2, Sayı 2, 2004, 55-85.
• KURU, Ahmet T., Pasif ve Dışlayıcı Laiklik: ABD, Fransa ve Türkiye, İstanbul, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 1. Baskı, 2011.
• KÜÇÜK, Murat “Mezhepten Millete: Aleviler ve Türk Milliyetçiliği”, in Tanıl Bora, Murat Gültekin (Ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt: 4: Milliyetçilik, İstanbul, İletişim Yayınları, 3. Baskı, 2008.
• LEMARCHAND, René, “Consociationalism and Power Sharing in Africa: Rwanda, Burundi, and the Democratic Republic of the Congo”, African Affairs, Vol. 106, No. 422, 2007, 1-20.
• LIJPHART, Arend, “Consociation and Federation: Conceptual and Empirical Links”, Canadian Journal of Political Science, Vol. 12, No. 3, 1979, 499-515.
• LIJPHART, Arend, “Constitutional Design for Divided Societies”, Journal of Democracy, Vol. 15, No. 2, 2004, 96-109.
• LIJPHART, Arend, “The Evolution of Consociational Theory and Consociational Practices, 1965-2000”, Acta Politica, Vol. 37, No. 1-2, 2002, 11-22.
• LIJPHART, Arend, “The Wave of Power-Sharing Democracy”, in Andrew Reynolds (Ed.), The Architecture of Democracy: Constitutional Design, Conflict Management and Democracy, Oxford/New York, Oxford University Press, 2002.
• LIJPHART, Arend, “Typologies of Democratic Systems”, Comparative Political Studies, Vol. 1, No. 1, 1986, 3-44.
• LIJPHART, Arend, “Yeni Demokrasiler İçin Anayasal Tercihler”, Çev. Ergun Özbudun, Demokrasinin Küresel Yükselişi, Ankara, Yetkin Yayınları, 1995.
• LIJPHART, Arend, Democracy in Plural Societies: A Comporative Exploration, New Haven, Yale University Press, 1977.
• LIJPHART, Arend, Thinking About Democracy: Power-Sharing and Majority Rule in Theory and Practice, London and New York, Routledge Press, 2008.
• LINZ, Juan J., “Başkanlık Sisteminin Tehlikeleri”, Demokrasinin Küresel Yükselişi, Çev. Ergun Özbudun, Ankara, Yetkin Yayınları, 1995, 143-160.
• LUSTICK, Ian, “Stability in Deeply Divided Societies: Consociationalism Versus Control”, World Politics, Vol. 31, No. 3, 1979, 325-344.
• MASSICARD, Elise, Türkiye’den Avrupa’ya Alevi Hareketinin Siyasallaşması, Çev. Ali Berktay, İstanbul, İletişim Yayınları, 1. Baskı, 2007.
• MCCOY, Jennifer, Tahmina RAHMAN, Murat SOMER, “Polarization and the Global Crisis of Democracy: Common Patterns, Dynamics, and Pernicious Consequences for Democratic Polities”, American Behavioral Scientist, Vol. 62, No. 1, 2018, 16-42.
• MCCULLOCH, Allison, “Consociational Settlements in Deeply Divided Societies: The Liberal-Corporate Distinction”, Democratization, Vol. 21, No. 3, 2014, 501-518.
• MCGARRY, John, “Is Presidentialism Necessarily Non-Collegial?”, Ethnopolitics, Vol. 12, No. 1, 2013, 93-97.
• MCGARRY, John, Brendan O’LEARY, “Introduction: Consociational Theory and Northern Ireland”, in John McGarry and Brendan O’Leary (Ed.), The Northern Ireland Conflict: Consociational Engagements, Oxford New York, Oxford University Press, 2004, 1-61.
• MCGARRY, John, Brendan O’LEARY, Power Shared After the Deaths of Thousands”, in Rupert Taylor (Ed.), Consociational Theory: McGarry and O’Leary and the Northern Ireland Conflict, London and New York, Routledge Press, 2009, 15-84.
• MCGARRY, John, Brendan O’LEARY, Richard SIMEON, “Integration or Accomodation? The Enduring Debate in Conflict Regulation”, in Choudhry, Sujit (Ed.), Constitutional Design for Divided Societies: Integration or Acommodation, New York, Oxford University Press, 2008, 41-90.
• MERT, Nuray, “Cumhuriyet Türkiye’sinde Laiklik ve Karşı Laikliğin Düşünsel Boyutu”, in Tanıl Bora, Murat Gültekin (Ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt 2: Kemalizm, İstanbul, İletişim Yayınları, 6. Baskı, 2009, 197-209.
• NIMNI, Ephraim, “Introduction: The National Cultural Autonomy Model Revisited”, in Ephraim Nimni (Ed.), National Cultural Autonomy and Its Contemporary Critics, London and New York, Routledge Press, 2005, 1-12.
• O’LEARY, Brendan, “Power Sharing: An Advocate’s Conclusion”, in Joanne McEvoy, Brendan O’Leary (Ed.), Power Sharing in Deeply Divided Places, Phiaedelphia, University of Pennsylvania Press, 2013, 386-422.
• ORHAN, Salim, “Designing Ethnocultural Identities in Divided Societies and Consociational Democracy As a Possibility”, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 14, Sayı 2, 2023, 375-386.
• ORHAN, Salim, “Suriye’de Barış İnşası İçin Muhtemel Bir Anayasal Tasarım”, İMHFD, Cilt 8, Sayı 2, 2023, 523-571.
• ORHAN, Salim, Bölünmüş Toplumlarda Anayasal Uzlaşı ve Demokrasi, Ankara, Orion Kitabevi, 2021.
• ÖNGİDER, Seyfi, “Kemalist Rejimin İnşası: Takrir-i Sükûn Kanunu”, in Tanıl Bora, Murat Gültekin (Ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt 9: Dönemler ve Zihniyetler, İstanbul, İletişim Yayınları, 1. Baskı, 2009, 312-318.
• ÖZBUDUN, Ergun, “The Turkish Party System: Institutionalization, Polarization, and Fragmentation”, Middle Eastern Studies, Vol. 17, No. 2, 1981, 228-240.
• ÖZİPEK, Bekir Berat, “Muhafazakarlık, Devrim ve Türkiye”, in Tanıl Bora, Murat Gültekin (Ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt 5: Muhafazakarlık, İstanbul, İletişim Yayınları, 3. Baskı, 2006, 66-84.
• SAMBUR, Bilal, “Özgürlük ve İnsan Hakları Açısından Alevilik Problemi”, Liberal Düşünce Dergisi, Cilt 14, Sayı 55, 2009, 93-108.
• SİTEMBÖLÜKBAŞI, Şaban, Türkiye’de İdeolojik ve Sosyoekonomik Grupların Siyasal Düşünce Kalıpları, Ankara, Asil Yayınları, 1. Baskı, 2007.
• SOMER, Murat, “Ethnic Kurds, Endogenous Identities, and Turkey’s Democratization and Integration with Europe”, The Global Review of Ethnopolitics, Vol. 1, No. 4, 2002, 74-93.
• STEINER, Jürg, “The Principle of Majority and Proportionality”, British Journal of Political Science, Vol. 1, No. 1, 1971, 63-70.
• ŞAHİN, Bahar, “Türkiye’nin Avrupa Birliği Uyum Süreci Bağlamında Kürt Sorunu: Açılımlar ve Sınırlar”, Türkiye’de Çoğunluk ve Azınlık Politikaları: AB Sürecinde Yurttaşlık Tartışmaları, İstanbul, TESEV Yayınları, 2. Baskı, 2006, 122-159.
• TAYLOR, Rupert, “Introduction: The Promise of Consociational Theory”, in Rupert Taylor (Ed.), Consociational Theory: McGarry, O’Leary and The Nothern Ireland Conflict, London and New York, Routledge Press, 2009, 1-11.
• TUNÇAY, Mete, Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek Parti Yönetiminin Kurulması (1923-1931), Ankara, Yurt Yayınları, 1981.
• VONA KURT, Esra, “Medya ve Kutuplaşma: Kutuplaşmanın Medyaya Yansımalarının, ‘Gezi Parkı Eylemleri’ Üzerinden Değerlendirilmesi”, Toplum ve Demokrasi Dergisi, Cilt 9, Sayı 19, 2015, 193-223.
• WOLFF, Stefan, “Conflict Management in Divided Societies: The Many Uses of Territorial Self-Governance”, International Journal on Minority and Group Rights, Vol. 20, No. 1, 2013, 27-50.
• YEĞEN, Mesut, Devlet Söyleminde Kürt Sorunu, İstanbul İletişim Yayınları, 7. Baskı, 2015.
• YILDIZ, Ahmet, “Kemalist Milliyetçilik”, in Tanıl Bora ve Murat Gültekin (Ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt 2: Kemalizm, İstanbul, İletişim Yayınları, 6. Baskı, 2009, 210-232.
• YILDIZ, Ahmet, Ne Mutlu Türküm Diyebilene: Türk Ulusal Kimliğinin Etno-Seküler Sınırları (1919-1938), İstanbul, İletişim Yayınları, 1. Baskı, 2001.
• YILDIZ, Özkan, “Sivil Toplum Örgütleri, ‘Özerklik’: Kavramsal Bir Açılım”, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 6, Sayı 1, 2007, 53-58.
• ZÜRCHER, Erik Jan, Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, Çev. Yasemin Saner, İstanbul, İletişim Yayınları, 3. Baskı, 2018.
• Anayasa Mahkemesi, 18.11.1995 T., 1995/54 E., 1995/59 K., https://normkararlarbilgibankasi.anayasa.gov.tr/ND/1995/59?EsasNo=1995%2F54&KararNo=1995%2F59 (E.T. 02.03.2025). https://chp.org.tr/ (E.T. 12.03.2025).
• KONDA, “Türkiye’de Kutuplaşma”, Ocak 2019, s. 10, https://konda.com.tr/rapor/13/turkiyede-kutuplasma?l=en (E.T. 05.02.2025).
• NDI, “Gençlerin Politik Tercihleri Araştırması Raporu”, 2021, https://www.stgm.org.tr/sites/default/files/2021-12/Genclerin-Politik-Tercihleri-Arastirmasi-Raporu-1.pdf (E.T. 07.02.2025).
• TURKUAZLAB, “Türkiye’de Kutuplaşmanın Boyutları 2015”, Şubat 2016, https://www.turkuazlab.org/ilgili-projelerimiz/turkiyede-kutuplasmanin-boyutlari-2015/ (E.T. 03.02.2025).
• TURKUAZLAB, “Türkiye’de Kutuplaşmanın Boyutları”, 2020, https://www.turkuazlab.org/ilgili-projelerimiz/turkiyede-kutuplasmanin-boyutlari-2020/ (E.T. 08.02.2025).
• United Nations Development Programme (UNDP), Human Development Report 2004, s. 1, https://hdr.undp.org/content/human-development-report-2004 (E.T. 22.03.2025).