İDARENİN VE PERSONELİN KAMU HUKUKUNA TABİ MALİ SORUMLULUĞU BAĞLAMINDA KAMU ZARARININ HUKUKİ MAHİYETİ VE KAYNAKLARI

Year 2025, Volume: 30 Issue: 52, 319 - 374, 30.06.2025

Metin Bulut

Abstract

Kamu zararı, kural olarak idare hukuku genel esasları ile mali hukukun düzenleme alanında bulunan bir kamu hukuku kavramıdır. Sorumlu olunan zararın giderilmesinde başvurulan dava, takip ve tahsil süreçleri bakımından ise özel hukuku ilgilendiren yönlere sahiptir. Kamu zararının resmi gerçekleşme alanı yürütme erkinin teknik-hukuki uzantısını oluşturan idare olarak görünse de fonksiyonellik kriterine göre devlet teşkilatlanmasının geneline yayılan geniş çaplı bir kapsayıcılık söz konusudur. İdare hukuku alanında kamu zararının ortaya çıkışı idarenin sorumluluğu kapsamında hizmet kusuru ve kişisel kusur üzerinden idare ve personelin mali sorumluluğunun tespitine dayalı olarak teşhis edilmektedir. Hizmet araçlarına ve devlet mallarına yönelik doğrudan kamu görevlisi fiilinden doğan idari zararlar ile personelin idari iş ve işlemleri sebebiyle idareyi maruz bıraktığı maddi kayıplar bu kapsamdadır. Mali hukuk bakımından ise kamu kaynağı ve kamunun parasal değer ifade eden varlıklarında fiili ve gerçek zarara sebep olunması kamu zararına yol açan temel unsurlardır. Bu genel hukuki çerçeve içinde, idarenin hizmet kusurundan personelin kişisel kusuruna uzanan süreçte kamu zararı doğuran etkenlerin hangi ölçüde personele yansıtılacağı konusu göz ardı edilemeyecek önemli bir hukuksal problem alanıdır. Ayrıca kamu zararının ortaya konulması ve sorumlularına tazmin ettirilmesi işleminde idare hukuku açısından kişisel kusurla bağlantılı hukuki bir ölçütün kabul edilmesi hizmet kusurunun hukuki boyutları ve salt zarar olgusu açısından konunun yeniden değerlendirilmesini gerektirmektedir. İdare hukuku genel esaslarının mali hukuk uygulamalarına yön veren temel hukuki alt yapıyı sağladığı ve kamu zararı konusunun bu alanın verilerinden elde edilen bağlantıyla kamu hukuku zeminini genişlettiği hususu ise dikkate alınması gereken diğer bir objektif gerçekliktir.

Keywords

Kamu zararı , idarenin sorumluluğu , kamu görevlileri , kişisel kusur , hizmet kusuru , mali sorumluluk

THE LEGAL CONTENT AND SOURCES OF PUBLIC LOSS IN THE CONTEXT OF THE FINANCIAL RESPONSIBILITY OF THE ADMINISTRATION AND PERSONNEL UNDER PUBLIC LAW

Abstract

As a general rule, public loss is a concept of public law that falls within the regulatory domain of both the general principles of administrative law and financial law. However, in terms of the legal remedies, enforcement, and recovery processes applied to compensate for the damage in question, it also encompasses aspects related to private law. While the official sphere in which public loss materializes appears to be the administration—constituting the technical and legal extension of the executive power—it exhibits a broad scope that extends across the entire state organization when assessed through the functionality criterion. In administrative law, the emergence of public loss is diagnosed based on the financial liability of both the administration and its personnel, determined through the doctrines of service fault and personal fault. This includes administrative loss arising directly from the acts of public officials concerning service instruments and state property, as well as material losses incurred by the administration due to the administrative acts and transactions of its personnel. From the perspective of financial law, the fundamental elements constituting public loss include the unlawful depletion of public resources and assets with monetary value, resulting in actual and measurable loss. Within this overarching legal framework, the extent to which factors leading to public loss ranging from the administration’s service fault to the personal fault of its personnel should be attributed to individual public officials constitutes a significant legal issue that cannot be disregarded. Moreover, in the determination of public loss and the process of holding liable parties accountable for restitution, the adoption of a legal criterion linked to personal fault in administrative law necessitates a reconsideration of the legal dimensions of service fault and the mere existence of loss. Another critical legal reality is that the general principles of administrative law provide the foundational legal framework that shapes financial law practices, and that the issue of public loss broadens the scope of public law through its systematic connection with principles derived from this field.

Keywords

Public loss , Administrative liability , public officials , personal fault , service fault , financial liability

References

• AFIMANN, Eberhard Schmidt: Legitimacy and Accountability as a Basis for Administrative Organisation and Activity in Germany, in Legitimacy in European Administrative Law: Reform and Reconstruction, (Ed. Matthias RUFFERT), Europa Law Publishing, Groningen/Amsterdam, 2011, s. 51-57.
• AKALAN, Abdullah Recai: Kamu Zararlarının Tazmini Konusunda Mevzuattan ve Uygulamadan Kaynaklanan Problemler ve Çözüm Önerileri, Türk İdare Dergisi, Sayı: 473, Yıl: 2011, s. 9-41.
• AKSOY, Mehmet/KIZILKAYA Eyüp: Kamu Zararı ve Sorumluluk, Türkiye Belediyeler Birliği, Ankara, 2017.
• AKYILMAZ, Bahtiyar/SEZGİNER Murat/KAYA Cemil: Türk İdare Hukuku, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2023.
• AKYILMAZ, Bahtiyar: Kamu Zararı ve Kamu Zararında Rücu, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, Cilt: 69, Sayı: 1-2, Yıl: 2011, s. 61-78.
• ALODALI M., Fatih Bilal/USTA Sefa, “Türk Yönetim Geleneğinde Hesap Verebilirlik Mekanizmaları: Divan-ı Mezalim ve Kamu Denetçiliği Kurumu”, Strategic Public Management Journal, Cilt: 3, Sayı: 6, Yıl: 2017, s. 168-184.
• ANAYURT, Ömer: Türk Hukukunda İdarenin Kusura Dayalı Sorumluluğu, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Master Tezi, Ankara, 1989.
• ANTALYA, Gökhan: Borçlar Hukuku Genel Hükümler Cilt: V/1,2, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2019.
• ARANSON, Mark/GROVES Matthew/WEEKS Greg: Judicial Review of Administrative Action and Government Liability, Thomson Reuters (Professional) Australia Limited, Sydney, 2017.
• ARİSTOTELES: Atinalıların Devleti, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, (Çev. Ari Çokona) İstanbul, 2017.
• ATAY, Ender Ethem: İdare Hukuku, Turhan Kitabevi, Ankara, 2021.
• BAYAR, Doğan: Mali Sorumluluk Nedir?”, Maliye Dergisi, Sayı: 154, Yıl: 2008, s. 12-28.
• BEEVER, Allan: A Theory of Tort Liability, Hart Publishing, Portland, 2016.
• BÜLBÜL, Duran/AKPINAR Yakup/BEKAR İlkben Hakan: Kamu Zararı, Vizyon Yayıncılık, Ankara, 2015.
• CANANEA, Giacinto Della: A ‘Common Core’ Research on Government Liability in Tort A Comparative Introduction”, in Tort Liability of Public Authorities in European Laws, (Ed. Giacinto Della
• CANANEA/Mauro BUSSANI), Oxford University Press, Oxford, 2020, s. 3-22.
• CARROLL, Alex: Constitutional and Administrative Law, Pearson, United Kingdom, 2017.
• CORNFORD Tom: The Public Law Dimension of Public Authority Liability, Denning Law Journal, Sayı: 25, Yıl: 2013, s. 129-158.
• ÇAKMAK, N. Münci: İdare Hukukunda Kuramsal Olarak Kamu Yararı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2013.
• DAVİD, Leon Thomas: Tort Liability of Public Officers, Part I, Southern California Law Review, Cilt: 12, Sayı: 2, 1939, s. 17-154.
• DAVİD, Leon Thomas: Public Tort Liability Administration: Basic Conflicts And Problems, Law and Contemporary Problems, Cilt: 9, Sayı:2, Yıl: 1942, s. 335-347.
• DURAN, Lütfi: Türkiye İdaresinin Sorumluluğu, Türkiye Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü Yayınları No: 138, Ankara, 1974.
• DÜREN, Akın: İdare Hukuku, Sevinç Matbaası, Ankara, 1979.
• ERİŞGİN, Özlem Söğütlü: Roma Hukuku’nda Haksız Fiil Benzerleri (Quasi Delicta), İmaj Yayıncılık, Ankara, 2002.
• EROĞLU, Hamza: İdare Hukuku, Turhan Kitabevi Yayınları, Ankara, 1985.
• ESİN, Yüksel: Danıştay’da Açılacak Tazminat Davaları, 2. Kitap: Esas, İdarenin Hukuki Sorumluluğu, Ankara, 1973.
• EVREN, Çınar Can: Hizmet kusuru-Haksız Fiil Ayrımı ve Yargı Düzeni, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, Sayı: 95, Yıl: 2011, s. 175-196.
• FOSTER, Nigel/SULE Satish: German Legal System and Laws, Oxford University Press, USA, New York, 2010.
• GİRAY, Filiz: Maliye Tarihi, Dora Yayınevi, Ankara, 2018.
• GÖKÇE Yasir: Kamu Zararı Kavramı ve Kamu Zararında Zamanaşımı, Denetişim, Sayı: 13, Yıl: 2014, s. 55-61.
• GÖZLER, Kemal: İdare Hukuku C.I, Ekin Kitabevi Yayınları, Bursa, 2019a.
• GÖZLER, Kemal: İdare Hukuku C. II, Ekin Kitabevi Yayınları, Bursa, 2019b.
• GÖZÜBÜYÜK, A. Şeref: Yönetim Hukuku, Turhan Kitabevi, Ankara, 2016.
• GUPTA, R.K: “Law&Order Administration In Ancient India”, The Indian Journal of Political Science, Cilt: 65, Sayı: 1, Yıl: 2004, s. 111-122.
• GUSTAVSON, Maria: Auditing Good Government in Africa, Palgrave Macmillan, London, United Kingdom, 2013.
• GÜNDAY, Metin: İdare Hukuku, İmaj Yayınevi, Ankara, 2017.
• HAGE, Jaap: Tort Law, Introduction to Law, (Ed. Jaap HAGE/Antonia WALTERMANN/Bram AKKERMANS), Springer, Switzerland, 2017, s. 109-128.
• HAMES, Joanne Banker/EKERN, Yvonne: Introduction to Law, Pearson, USA/New Jersey, 2015.
• HARLOW, Carol Rhian: Administrative Liability: A Comparative Study of French And English Law, Doktora Tezi, London School of Economics and Political Science, Londra, 1979.
• HEPAKSAZ, Engin: Kamu Zararı Üzerine Değerlendirmeler: Kamu Sosyal Tesisleri Perspektifinden Sorunlar ve Çözüm Önerileri, Sayıştay Hesap Yargısı ve Kamu Zararı Paneli, Sayıştay Başkanlığı, Ankara, 2022, s. 23-44.
• HERİOT, Gail L; The Practical Role of Harm in The Criminal Law and the Law of Tort, Journal of Contemporary Legal Issues, Sayı: 5, Yıl: 1994, s. 145-156.
• İPEK, Elif Ayşe Şahin/HEPAKSAZ Engin: Mali Yönetim Sisteminde Sayıştay Hesap Yargısı Açısından Kamu Zararı Unsurlarının Değerlendirilmesi, Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Sayı: 51, Yıl: 2018, s. 93-114.
• KALABALIK, Halil: İdare Hukuku Dersleri C. II. Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2021.
• KARAHAN, Serhan Tevfik: Mülkiyet Bağlamında Kamu Zararı Kavramı Olanaklılık ve Anlam, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 6, Sayı: 1, Yıl: 2015, s. 1-28.
• KERNAGHAN, Kenneth/LANGFORD John: The Responsible Public Servant, The Institute of Public Administration of Canada, Canada, 2014.
• KOÇBERBER, Seyit: Kamu Zararı Kavramı Üzerine Yargı Kurumları Arasındaki Hüküm Uyuşmazlıklarında Uyuşmazlık Mahkemesinin Rolü ve Önemi, Sayıştay Dergisi, Sayı: 97, Yıl: 2015, s. 55-75.
• KULUÇLU, Erdal: Sayıştay’ın Denetim Yargılama ve Raporlama Görevleri Açısından Kamu Zararı, Sayıştay Dergisi, Sayı: 82, Yıl: 2011, s. 53-80.
• MARGARİT, Nicolae: Contractual, Civil and Criminal Liability of Public Servants, Perspectives of Law and Public Administration, Cilt: 7, Sayı:1, Yıl: 2018, s. 80-86.
• MASSEY, I.P: Administrative Law, EBC, Lucknow, 2016.
• MEMİŞ, Emin: Genel İdare Hukuku, Filiz Kitabevi, İstanbul, 2017.
• MERKL, Adolf: Umumi İdare Hukuku, (Çev. Nedri Tahir Şaman), Maarif Vekilliği Siyasal Bilgiler Okulu Yayınları, Ankara, 1942.
• ONAR, Sıddık Sami: İdare Hukukunun Umumi Esasları III. Cilt, Hak Kitabevi, İstanbul, 1966.
• OZANSOY, Cüneyt: Tarihsel ve Kuramsal Açıdan İdarenin Kusurdan Doğan Sorumluluğu. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Anabilim Dalı, Ankara, 1989.
• ÖZCAN, Elvin E: Kamu Zararının İdare Hukuku İle Kavranması, Sayıştay 150. Yıl Kamu Zararı Paneli, Sayıştay Başkanlığı, Ankara 24 Mayıs 2012, s. 2-7.
• ÖZÇELİK, Barış: 5018 Sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanununa Göre Kamu Zararından Sorumluluk, Sayıştay 150. Yıl Kamu Zararı Paneli, Sayıştay Başkanlığı, Ankara 24 Mayıs 2012, s. 10-18.
• ÖZYÖRÜK, Mukbil: İdare Hukuku Dersleri, Teksir, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, Ankara, 1972/73.
• PALEKİENE, Oksana/BRUNECKİENE Jurgita/SİMANAVİCİENE Zeneta: Critical Analysis of Loss and Damage Concepts Under Process of Economic Assessment, Procedia-Social and Behavioral Sciences, Sayı: 156, Yıl: 2014, s. 304-309.
• PARLAK, Nükrettin: Sayıştay Yargısında Kamu Zararı Kavramı: Sorunlar ve Öneriler, Sayıştay Dergisi, Sayı: 108, Yıl: 2018, s. 7-38.
• SARICA, Ragıp: Hizmet Kusuru ve Karakterleri, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, Cilt: 15, Sayı: 4, Yıl: 1949, s. 858-895.
• SARSIKOĞLU, Şenel: İdarenin Mali Sorumluluğu Açısından Zarar Kavramı, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 65, Sayı: 4, Yıl: 2016, s. 2389-2422.
• SCHWARTZ, Bernard: French Administrative Law and The Common-Law World, The Lawbook Exchange Ltd, United States, New Jersey, 2008.
• SEZGİNER, Murat: İdarenin Sorumluluğunun Genel Esasları ve Kamu Zararından Sorumluluk, Kamu Zararı ve Sorumluluk Çalıştayı, (Ed. Ahmet Turan ADIYAMAN), Sayıştay Başkanlığı, Ankara, 2015, s. 65- 80.
• SİKORA, Mitchell J. Jr.; Public Officers’ Personal Liability for Money Damages, Massachusetts Law Quarterly, Cilt: 62. Sayı: 1, Yıl: 1977, s. 31-40.
• SUNSTEİN Cass R.: Judicial Relief and Public Tort Law, Administrative Law (Ed. Peter CANE), Routledge, Taylor & Francis Group, USA, New York, 2018.
• TAN, Turgut/BAYAZIT, Bahar: İdare Hukuku, Turhan Kitabevi, Ankara, 2021.
• TAYTAK, Mustafa: Kamu Mali Yönetiminde Kamu Zararı ve Tahsili, Ekin Yayınevi, Bursa, 2018.
• TAYTAK, Mustafa/AYDIN Murat: Kamu Zararı Uygulamalarının Kamu Görevlileri Üzerine Yansımaları, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt: 21, Sayı: 1, Yıl: 2019, s.127-146.
• TOSUN Mustafa Umur: Kamu Zararı: Türk Kamu Yükseköğretim Kurumları Üzerine Bir Değerlendirme, Sosyoekonomi, Cilt: 24, Sayı: 30, Yıl: 2016, s. 155-168.
• ÖNEN S. Mustafa/ÖZMEN Bedrettin: Kamu Mali Yönetiminde Kontrol ve Sorumluluk, Sayıştay Dergisi, Sayı: 81, 2011, s. 91-110.
• ULUSOY, Ali D.: Yeni Türk İdare Hukuku. Yetkin Yayınları, Ankara, 2020.
• ÜSTÜN, Ümit Süleyman/HEPAKSAZ Engin/KILIÇ Ramazan/KULUÇLU Erdal: Kamu Mali Yönetimi ve Sayıştay Hesap Yargısında Mali Sorumluluk, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt: 16, Sayı: 2, Yıl: 2011, s. 379-397.
• VAN DAM, Cees: European Tort Law, Oxford University Press, Oxford, 2006.
• YAŞAR, Hasan Nuri: İdarenin Sorumluluğu Üzerine Düşünceler, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, Cilt: 66, Sayı: 1, Yıl: 2008, s. 201-219.
• YERELLİ, Ahmet Burçin/BÜLBÜL Duran: Mali Yönetim ve Mali Denetim Açısından Kamu Zararı, VI. Yerel Yönetimlerin Mali Yönetimi Forumu, 2013, s.1-23. http://www.ahmetburcinyereli.com/YYMYF13-1.pdf (Erişim Tarihi: 25.5.2020).
• YILDIRIM, Ramazan/ÇINARLI Serkan: Türk İdare Hukuku Dersleri C.I, Astana Yayınları, Ankara, 2018.
• YILDIRIM, Ramazan/ÇINARLI Serkan: Türk İdare Hukuku Dersleri C.II, Astana Yayınları, Ankara, 2019.
• WADE, H.W.R.: Administrative Law, Oxford University Press, United States, New York, 1982.
• WOLLENSCHLÄGER, Ferdinand/STAPF, Johannes; A The System of Public Authority Liability in Germany, in Tort Liability of Public Authorities in European Laws, (Ed. Giacinto della CANANEA/ Roberto CARANTA), Oxford University Press, Oxford, 2020, s. 50-54.
• ZEYTİN, Zafer: Alman Hukukunda Zarar Kavramı ve Gelişimi - I Maddi Zarar Olarak Özel Kullanım Kaybı, Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi, Cilt: 20, Sayı: 2, Yıl: 1999, s. 73-89.