İSLAM AİLE HUKUKU VE TÜRK AİLE HUKUKUNDAKİ ARABULUCULUĞUN KARŞILAŞTIRILMASI

Year 2025, Volume: 30 Issue: 52, 447 - 486, 30.06.2025

Cemal Konakçi

Abstract

Bu makalede, İslam aile hukuku ile Türk aile hukukundaki arabuluculuk karşılaştırmalı olarak ele alınmaktadır. Bu çerçevede, her iki hukuk sistemindeki arabuluculuğun benzer ve farklı yönlerinin tespit edilmesi amaçlanmaktadır.
Dava yolu ile hak elde etmenin uzun zaman alması ve masraflı olması gibi nedenler, hükümetleri arabuluculuk gibi farklı alternatiflere yöneltmiştir. 20. Yüzyılın son çeyreğinde büyük oranda gelişme gösteren arabuluculuğa duyulan ihtiyaç giderek artmaktadır. Aile sorunlarının çözümü için İslam hukuku, arabuluculuğu tavsiye etmektedir. Türk hukukunda da bazı konuların arabulucu ile çözülmesi mümkündür. Türk hukuku arabuluculuk konusunda hala gelişime açıktır.

Keywords

Alternatif uyuşmazlık çözüm yöntemleri , aile hukuku , arabuluculuk , hakem , sulh

A COMPARISON BETWEEN ISLAMIC FAMILY LAW AND TURKISH FAMILY LAW IN TERM OF MEDIATON

Abstract

In this article, mediation in Islamic family law and Turkish family law is comparatively discussed. Aims to find out the similarities and differences in both legal systems in terms of mediation.
It has been observed that since the long lasting of litigations and their high costs led the governments to find alternatives as mediation. The need for mediation, which has developed significantly in the last quarter of the 20th century, has been increasing. Islamic law recommends medition in resolving family disputes. Some family disputes can also be resolves in Turkish family law through medition. However, mediation in Turkish family law are still under progress.

Keywords

Alternative dispute resolution , family law , mediation , arbitrator , compromise

References

• Akgündüz, Ahmet, “Hakem”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt:15, İstanbul, TDV Yayınları, 1997, s. 171-173.
• Akman, Şefik Taylan, “Hukuk-Politika İlişkisinin Niteliği Üzerine”, Hukuk Felsefesi ve Sosyolojisi Arkivi 26. Kitap, İstanbul, İstanbul Barosu Yayınları, 2014, s. 7-17.
• 18 Ocak 2003 tarih ve 24997 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan 4787 Sayılı Aile Mahkemelerinin Kuruluş, Görev ve Yargılama Usûllerine Dair Kanun (AMKGYUDK).
• Ansay, S. Şakir, “Sulh”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt: 1, Sayı: 2, 1943, s. 199-209.
• Aral, Vecdi, “Hukuk Nedir?”, Hukuk Felsefesi ve Sosyolojisi Arkivi 26. Kitap, İstanbul, İstanbul Barosu Yayınları, 2014, s. 19-31.
• Arı, Abdüsselâm, “Hz. Ömer’in Ebû Mûsâ El-Eş’arî’ye Gönderdiği Mektubun Yargılama Hukuku Açısından Analizi”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi Sayı: 2, 2003, s. 85-99.
• Aslan, Nâsi, “İslam ve Osmanlı Hukuk Sisteminde Sulh Akitleri ve Osmanlı Toplumunda (Muslihun) Arabuluculuk Müessesesi”, Kur’an’da Evrensel Hoşgörü, İstanbul, Nesil Matbaacılık, 1997, s. 254-270.
• Aslan, Nasi, İslam Hukukunda Yargılama Etiği ve İlkeleri, İstanbul, Karahan Kitapevi, 4. Baskı, 2019.
• Aslan, Nâsi, İslam Yargılama Hukukunda “Şühûdü’l-hâl” Jüri: Osamanlı Devri Uygulaması, Adana, Karahan Kitabevi, 2018.
• Atar, Fahrettin, İslam Adliye Teşkilatı, Ankara, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 6. Baskı, 2020.
• Atar, Fahrettin, İslam Yargılama Hukukunun Esasları, İstanbul, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2017.
• Avcı, Mustafa, “Osmanlı Ceza Muhâkemesinde Sulh (Uzlaştırma)”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt: 25, Sayı:1, 2017, s. 11-71.
• Balcı, Muharrem, İhtilafların Çözüm Yolları ve Tahkîm, İstanbul, Danışman Yayınları, 1. Baskı, 1999.
• Bayar, Mesut, “İslam Aile Hukukunda Karı-Koca Arasında Meydana Gelen Anlaşmazlıklara Önerilen Çözümler”, Şarkiyat, Sayı: 5, Nisan, 2011, s. 87-111.
• Bayındır, Abdulaziz, İslam Muhâkeme Hukuku (Osmanlı Devri Uygulaması), İstanbul, Süleymaniye Vakfı Yayınları, 2015.
• Berki, Ali Himmet, Açıklamalı Mecelle-i Ahkamm-ı Adliyye, İstanbul, Hikmet Yayınları, 1990.
• Bilmen, Ömer Nâsuhi, Hukukı İslâmiyye ve Istılahatı Fıkhiyye, 8 cilt, İstanbul, Bilmen Yayınevi.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail, Sahîhu’l-Buhârî, Dımaşk-Beyrut, Dâru İbn Kesîr, 1. Baskı, H.1423/M.2002.
• Can, Cahit, Hukuk Sosyolojisinin Antropolojik Temelleri, İstanbul, Pinhan Yayıncılık, 1. Baskı, 2021.
• Çağıl, Orhan Münir, “Hukukun Mahiyeti ve Fonksiyonu Hukuk: Nizam, Emniyet, Beşeri Hayat ve Adalet”, in Yaman, Ahmet (Ed.), Makâsıd ve İçtihad, İstanbul, Rağbet Yayınlar, 2010, s. 21-34.
• Çiğdem, Recep, The Regıster Of The Law Court Of Istanbul 1612-1613: A Legal Analysıs, A thesis submitted to the University of Manchesterfor the degree of Ph. D. in the Faculty of Arts, 2001.
• Demircioğlu, H. Reyhan, “6325 Sayılı Kanunun Aile Hukuku Uyuşmazlıklarında Uygulanabilirliği”, in Erdoğan, Ersin (Ed.), Arabuluculuğun Geliştirilmesi Uluslararası Sempozyumu (Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Hukuk Fakültesi 06-07 Aralık 2018), s. 53-56.
• Ellek, Hasan, “İslam Hukukunda Malla İlgili Sulh Anlaşması”, Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: 2, Sayı: 3, 2013, s. 187-223.
• El-Merğinanî, Burhaneddin Ebu Hasan Ali b. Ebubekir, El-Hidaye, 8 cilt. Şerh: Abdülhay El-Leknevi, Pakistan-Karaçi, Kuran ve İslami İlimler İdaresi, 1. Baskı, H.1417/M.1996.
• Eş-Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. el-Hatîb, Muğni’l-Muhtâc, 4 cilt, tah. Muhammed Halîl ‘İtânî, Beyrut-Lübnan, Dâru’l Me’arife, 1. Baskı, H.1418/M.1997.
• Göksu, Mustafa, Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yolları ve Tahkîm (Arabuluculuk-Uzlaştırma), Ankara, Seçkin Yayıncılık, 2. Baskı, 2020.
• Görgülü, Hasan Ali, İslam Hukukunda Eşler Arası Sorunlar ve Çözüm Yolları, Isparta, Fakülte Kitapevi, 2005.
• Gül, Yağmur Temiz, Ceza Hukukunda Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yolları, Ankara, Adalet Yayınevi, 1. Baskı, 2021.
• Güler, Beyhan Kaplan, Boşanmanın Hukuki Sonuçlarında Arabuluculuk, İstanbul, Sümer Kitabevi, 1. Baskı, 2014.
• Hasoğlu, Aynur, “İdare Hukukunda Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yolları”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt: 65, Sayı: 4, 2016, s. 1981-1996.
• 22 Haziran 2012 tarih ve 28331 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan 6325 sayılı Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu (HUAK).
• Hukuk İşleri Genel Müdürlüğü Arabuluculuk Daire Başkanlığı, Temel Arabuluculuk Eğitimi, Ankara, Avrupa Konseyi Yayınları, 3. Baskı, Aralık, 2021.
• Hüsrevoğlu, Mehmet, İslam’da Evlilik ve Boşanma, Kayseri, Arznet Yayıncılık, 2010.
• Ildır, Gülgün, Alternatif Uyuşmazlık Çözümü, Ankara, Seçkin Yayıncılık, 1. Baskı, 2003.
• İbn Kudâme el-Cemmâîlî el- Makdisî, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed, El-Muğni, 15 cilt, tah. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türki – Abdulfetttah Muhammed el- Hulv, Riyad, Daru Alem’el-Kütüb, 3. Baskı, H.1416/M.1995.
• İbn Mâce el-Kazvînî, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd, Sünen’i İbn Mâce. tah. Muhammed b. Salih er-Racihî, Riyad, Beytü’l Efkâru’d-Devliye, H.1420/M.1999.
• İbn Rüşd El-Hafid, Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Kurtubî, Bidayet’ül Müçtehid ve Nihayet’ül Muktesid, 2 cilt, tah. Abdullah el-’İbadî, Kahire, Darus’selam Yayınevi, 1. Baskı, H.1416/M.1995.
• İpekyüz, Filiz Yavuz, “Boşanmada Arabuluculuk”, in Muratoğlu, Tahir – Buluttekin, M. Burak (Ed.), Hukukta Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yolları, Ankara, Seçkin Yayıncılık, 1. Baskı, 2018, 155-170.
• Jennings, Ronald C. “Kadı, Court, and Legal Procedure in 17th Century Ottoman Kayseri: The Kadi and Legal System”, Studia İslamica, Sayı: 48, 1978, s. 133-172. URL: http://www.jstor.org/stable/1595357.
• Kekeç, Elif Kısmet, Arabuluculuk Yoluyla Uyuşmazlık Çözümünde Temel Aşamalar ve Taktikler, Ankara, Adalet Yayınları, 3. Baskı, 2016.
• Konuralp, Cengiz Serhat, Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yolları: Tahkîm, (Danışman: Timuçin Muşul), İstanbul, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2011.
• Oğuz, Özgür, Türk İş Hukukunda Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yolları, İstanbul, Legal Yayıncılık, 1. Baskı, Mart, 2016.
• Özbek, Mustafa Serdar, “Arabuluculuk İle Tahkîm Yöntemlerinin Kesişme Bölgesi: Arabuluculuk-Tahkîm”, Yargıtay Dergisi Cilt: 43, Sayı: 1, Ocak, 2017, s. 15-106.
• Özbek, Mustafa Serdar, Alternatif Uyuşmazlık Çözümü, Ankara, Yetkin Yayınları, 5. Baskı, 2022.
• Özgenç, Nuri Berkay, Türk Hukukunda ve Mukayeseli Hukukta Uzlaşma, (Danışman: Ahmet Caner Yenidünya), İstanbul, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2013.
• Öztan, Bilge, Aile Hukuku, Ankara, Turhan Kitabevi, 6. Baskı, 2015.
• Paçacı, İbrahim, “Sosyal Hayattaki Değişim Sürecinde İslam Aile Hukuku”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, Sayı: 11, (2008), s. 59-92.
• Patterson, Susan R. – Seabolt, D. Grant, Essantials of Alternative Dispute Resolution, Dallas, Pearson Publications Company, 2. Baskı, 2001.
• Peirce, Leslie, Ahlak Oyunları 1540-1541 Osmanlı’da Ayntab Mahkemesi, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2005.
• Perçin, Gizem Ersen, “Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yöntemlerinden Arabuluculuğun Hukuksal Düzenlemelerdeki Yeri” Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni, Cilt: 31, Sayı: 2, Eylül, 2012, s. 177-201.
• Rohe, Mathias, İslam Hukuku, Çev. Barış Yiğit, İstanbul, Runik Kitap, 1. Baskı, 2020.
• Şafak, Ali, Hukuk Başlangıcı, Ankara, Feryal Matbaacılık, 2. Baskı, 1992.
• Şen, Cemil Bülent, Boşanma Süreci ve Arabuluculuğu, (Danışman: İbrahim Cılga), Ankara, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2013.
• Şen, Yusuf, “İslam Hukukunda Arabuluculuk”, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: 11, Sayı: 22, 2012, s. 105-135.
• Şimşek, Erdem, “Aile Hukukuna İlişkin Uyuşmazlıkların Çözümü İçin Düzenlenmesi Gereken Ayrı Bir Arabuluculuk Kanunu İle İlgili Değerlendirme”, in Erdoğan, Ersin (Ed.), Arabuluculuğun Geliştirilmesi Uluslararası Sempozyumu (Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Hukuk Fakültesi 06-07 Aralık 2018 Ankara), Ankara, Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Hukuk Fakültesi, 2019.
• Tanrıver, Süha, “Hukuk Uyuşmazlıkları Bağlamında Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yolları ve Özellikle Arabuluculuk”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, Sayı: 64, 2006, s. 151-178.
• Temel, Ahmet, “İslam Aile Hukukundaki Arabulucu-Hakemlik Uygulamasının Türkiye’de Aile Arabuluculuğuna Muhtemel Katkıları”, İstanbul Üniversitesi Yayınevi Darulfunun İlahiyat, Cilt: 30, Sayı: 2, 2019, s. 311-336.
• 8 Aralık 2001 tarih ve 24607 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu (TMK).
• Uyumaz, Alper – Erdoğan, Kemal, “Aile Hukukundan Doğan Uyuşmazlıkların Alternatif Çözüm Yolları”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 17, Sayı: 1, Şubat, 2016, s. 119-169.
• Velioğlu, Erbay, “Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yöntemleri”, (Erişim Tarihi: 13 Mart 2021), www.veliogluerbay.av.tr.
• Yaman, Ahmet, İslam Aile Hukuku, İstanbul, M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 23. Baskı, 2018.
• Yavuz, Cevdet, “Dava”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt: 9, İstanbul, TDV Yayınları, 1994, s.12-16.
• Yazıcı, Hilal, “Bazı Hakların Korunması Açısından Boşanma Sürecinde Arabuluculuk: Beklenti, Endişe ve Öneriler”, KADEM Kadın Araştırmaları Dergisi Cilt: 4, Sayı: 1, Haziran, 2018, s. 103-120.
• Yılmaz, İbrahim, “İslam Aile Hukukunda Boşanmaları Öneleyici Bir Tedbir Olarak Tahkîm Müessesesine Hukuki İşlerlik Kazandırılması”, Turkish Studies, Cilt: 12, Sayı: 10, 2017, s. 329-360.
• Yılmaz, İsmail, “Hasımlıktan Hısımlığa Tahkîm”, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 20, Sayı: 2, 2021, s. 372-392.
• Yücel, Ensari, “İslam Hukukunda Tahkîm ve Katılım Bankalarında Uyuşmazlıkların Tahkîm Yoluyla Çözümü”, İslam Ekonomisi ve Finansı Dergisi, Cilt: 3, Sayı: 2, 2017, s. 137-160.
• Yüksel, Mehmet, “Hukuk Kültürü Kavramına Sosyolojik Bir Bakış”, Hukuk Felsefesi ve Sosyolojisi Arkivi 26. Kitap, İstanbul, İstanbul Barosu Yayınları, 2014, s. 491-508.