İbn Mâlik'in Elfiyye Eseri Bağlamında Arap Dili Gramerinin Küllî Kaideleri

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 2, 198 - 216, 31.12.2023

Hamza Arslan

https://doi.org/10.61272/duid.1375886

Öz

İnsanın doğru düşünme eylemini mantık ilmi, doğru ve sahih bir inanca sahip olmasını akâid/kelam ilmi, ahlaklı olmasını tasavvuf ilmi ve doğru konuşma eylemini ise gramer ilmi üstlenir. Gramer ilminin konulmasını gerektirecek birden fazla etken olmuştur. Müslümanların Kur'an ve hadisleri koruma altına almalarına tekabül eden dini, varlık sahasında Bizans ve Pers gibi büyük imparatorluklar karşısında yok olma ve asimile olma endişesine karşı milliyetçi, fetih hareketleri sonucu İslam’la müşerref olmamış topraklarda İslam bayrağı dalgalanması siyasi ve dini gibi sebeplerden dolayı birçok ilim dalı vazedilmesinin yanında gramer ilmi de vazedilmiştir. Kurallar zihinlerde yer edinsin, özellikle Arap olmayanlar daha iyi kavrasın diye Kur’an’ı Kerim ve Peygamber efendimiz (s.a.s.)’in “Cevâmiu‘l-kelim” diye bilinen özlü ifadelerinden ilham alınarak küllî kaideler telif edilmiştir. Arap dili grameri vazedilmesi de küllî kaidelerlerin “fâil merfû', mef'ûl mansûb, muzâfu ileyh mecrûrdur.” ya da “her fiil fâilini ref' eder.” kaidesiyle başlamıştır. Küllî kaideler, nahiv ile uğraşan kişiye kaidelerin hangisini önceleyeceğini, ne yapması gerektiğini ve birçok konuda nahvî’ye rehberlik ettiği gibi yer yer bu kaideler, gramer ilminin kurallarını ifade ettikleri de olmuştur. Nahiv, nahiv usûlü ve nahiv hilaf ilmi kitapların kahiri ekseriyetinde bu kaideler, satır aralarında kendilerine işaret edilmek veya özel bir bölüm altında zikredilmek suretiyle kendilerine yer bulmuştur. İbn Mâlik, Elfiyye adlı eserinde bu kaidelere gerek uygun hareket ederek gerek onları zikretmek suretiyle bunların önemine işaret etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Arap dili, Nahiv, Küllî kaideler, İbn Mâlik, Elfiyye

Reflections of the Unique Precautions of the Arabic Language in Ibn Mālik's Work Named Alfiyye

Öz

While the act of thinking correctly is undertaken by the science of logic, the act of having a correct and authentic belief by the science of akaid/kalam, the act of being moral by the science of Sufism, the act of speaking correctly is undertaken by the science of grammar. There were more than one factor that required the introduction of the science of grammar. The religion of Muslims, which corresponds to the protection of the Quran and the hadiths, is nationalist against the concern of extinction and assimilation in the face of great empires such as Byzantium and Persia in the field of existence, and the waving of the Islamic flag in lands that have not been honored with Islam as a result of conquest movements has many political and religious reasons. In addition to the teaching of science, the science of grammar was also taught. Universal rules have been compiled, inspired by the Holy Quran and the concise expressions of our Prophet (pbuh), known as "Cevâmiu'l-kelim", so that the rules can be remembered and especially non-Arabs can understand them better. The grammar of the Arabic language is based on the universal rules "perpetrator is marfû', object is mansûb, muzâfu ileyh is macrûr." or “every action ref's its agent.” It started with the rule. While the universal rules guide the person who deals with grammar which of the rules should be prioritized, what he should do, and on many issues, these rules also sometimes express the rules of the science of grammar. These rules have found a place in the vast majority of the scientific books on grammar, grammar method and grammar, by pointing out between the lines or by mentioning them under a special section. In his work titled Alfiyya, Ibn Malik points out the importance of these rules by both acting in accordance with them and mentioning them.

Anahtar Kelimeler

Arabic language, Syntax, Universal Maxims, Ibn Malik, Alfiyyah

Kaynakça

• Akçay, Halil. Arap Dili Gramerinin Külli Kaideleri. ed. Cüneyt Maral. Ankara: Sonçağ Akademi, 2020.
• Bakırcı, Selami - Demirayak, Kenan. Arap Dili Grameri Tarihi (Başlangıçtan Günümüze). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayını, 2001.
• Cinnî, Ebü’l-Feth Osman b. Cinnî el-Mevsılî. el-Hasâis. 3 Cilt. Mısır: el-Hey'etu’l-Mısriyyeti’l-‘Âmme li’l-Kuttâb, 4. Basım, ts.
• Cürcânî, eş-Şerif Ali b. Muhammed. et-Ta‘rîfât. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1983.
• Durmuş, İsmail. “Nahiv”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/300-306. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Ebherî, Esîrüddîn Mufaddal b. Ömer b. Mufaddal. Açıklamalı İsâgocî Tercemesi (Kırık Mana) Mantık Terimleri Sözlüğü İlaveli. İstanbul : Yasin Yayınevi, ts.
• Ebü’t-Tayyib, Abdülvâhid b. Alî el-Halebî. Merâtibü’n-nahviyyîn. thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrahîm. Beyrut: el-Mektebetu’l-Asriyye, 2. Basım, 2009.
• Efendioğlu, Mehmet. “Rivayet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/135-137. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Efgâni, Saîd. Fî usûli’n-nahv. Dımaşk: Müdüriyyetü’l-Kütüb ve’l-Metbû‘âti’l-Câmi’yye, 1994.
• Enbârî, Ebû Bekr Muhammed b. el-Kâsım b. Muhammed. Lüma‘u’l-edille fî usûli’n-nahv. thk. Saîd el-Efgâni. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2. Basım, 1971.
• Er, Rahmi. “Müvelledûn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/227. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Fârâbî, Ebu Nasr Muallim-i Sânî Muhammed b. Muhammed b. Tarhan. Kitâbü’l-Hurûf. thk. Muhsin Mehdî. Beyrut: Dâru’l-Meşrik, 1986.
• Gazzalî, Ebû Hamid Muhammed. el-Müstesfâ min ‘ilmi’l-usûl. thk. Dr. Muhammed Süleyman el-Eşkar. 2 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2015.
• Hassân, Temmâm. el-Usûl: Dirâse İbistimolociyye li'l-fikri-lugavî ‘inde'l-‘Arab. Kahire: Alemü’l-Kütüb, 2000.
• Hulvânî, Muhammed Hayr. el-Mufassal fî târîhi'n-nahvi'l-‘Arabî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1979.
• Hulvânî, Muhammed Hayr. Usûlu’n-nahvi'l-‘Arabî. Rabat: en-Nâşirü’l-Atlasî, ts.
• İbn Hâcib, Cemâluddîn Ebü Amr Osmân. Şerhu’l-mukaddimeti’l-Kâfiye fî ‘ilmi'l-i‘râb. thk. Cemâl Abdü’l-‘Âtî Ahmed. 3 Cilt. Mekke: Mektebetü Nezâr Mustafâ en-Nâşir, 1997.
• İbn Haldûn, Ebû Zeyd Veliyyüddin Abdurrahman b. Muhammed. Mukaddimetu İbn Haldûn. thk. Mustafâ Şeyh Mustafâ. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2019.
• İbn Mâlik, Ebû ʿAbdullâh Muhammed b. ʿAbdullâh b. Mâlik et-Tâî el-Cîyânî Cemâlu’d-Dîn. Elfiyyetu İbn Mâlik fi'n-nahvi ve's-sarf. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2002.
• İbnü’l-Enbârî, Ebû Bekr Muhammed b. el-Kâsım. el-İnsâf fî mesâili'l-hilâf beyne'n-nahviyyîn: el-Basriyyîn ve'l-Kûfiyyîn. 2 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 2007.
• İbnü’l-Verrâk, Ebü’l-Hasan Muhammed b. Abdullah. ‘İlelü’n-nahv. thk. Muhammed Câsim Muhammed ed-Dervîş. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1999.
• ‘Îd, ’İsâm. Usûlu’n-nahvi ‘inde’s-Suyûtî beyne'n-nazariyyeti ve't-tatbîk. Mısır: el-Hey'etu’l-Mısriyyeti’l-ʿÂmme li’l-Kuttâb, 2006.
• Kıftî, Cemâlü’d-Dîn Ebü’l-Hasan Ali b. Yusuf. İnbâhu’r-ruvât ‘alâ enbâhi’n-nühât, Kahire: Dâru’l-Fikr, 1983.
• Mekûdî, Ebü Zeyd Abdurrahman b. Alî b. Sâlih. Şerhu’l Mekûdî ‘ala’l-Elfiyyeti fî ‘ilmeyi’s-sarfi ve’n-nahvi. thk. Abdülhamîd Hindâvî Beyrut: Mektebetu’l ‘Asriye, 2005
• Merzübâni, Ebû Ubeydullah Muhammed b. İmran b. Musa. Mu‘cemü’ş-şu‘arâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye. 2. Basım, 1982.
• Nahle, Mahmud Ahmed. Usûlu’n-nahvi'l-‘Arabî. Beyrut: Dâru'l-‘Ulûmi'l-‘Arabiyye, 1987.
• Râzî, Fahreddîn Muhammed b. Ömer b. el-Hüseyn. el-Mahsûl fî ‘ilmi usûli’l-fıkh. thk. İzzü’d-Dîn Zıllî. 2 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle en-Nâşirûn, 2012.
• Râzî, Fahreddîn Muhammed b. Ömer b. el-Hüseyn. et-Tefsirü’l-kebîr. 32 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 3. Basım, 1999.
• Sâlih, Muhammed Sâlim. Usûlü’n-nahvi: Dirâsetün fî fikri'l-Enbârî. Kahire: Dâru’s-Selâm, 2006.
• Sîbeveyhi, Ebû Bişr Amr b. Osman b. Kanber el-Hârisî. Kitâbu Sîbeveyhi. thk. Abdüsselam Muhammed Harun. 4 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hanci, 3. Basım, 1988.
• Sönmez, Mustafa. “Kelamcılara Göre ‘Dillerin Kaynağı’ Problemi İle İlgili Tartışmalara İlişkin Bir Değerlendirme”. Kader Kelam Araştırmaları Dergisi 8/1 (30 Ocak 2010), 183-210.
• Suyûtî, Celâlu’d-Dîn ‘Abdurrahmân b. Ebî Bekr. el-İktirâh fî usûli’n-nahv. thk. ‘Abdulhakîm ʿAtiyye. Dımaşk: Dâru’l-Beyrûtî, 2. Basım, 2006.
• Suyûtî, Celâlu’d-Dîn ‘Abdurrahmân b. Ebî Bekr. el-Müzhir fî ‘ulûmi'l-luga ve envâʿihâ. thk. Fuâd Ali Mansur. 2 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-‘İlmiyye, 1998.
• Sübkî, Ebû Nasr Tâceddîn İbnü’s-Sübkî Abdülvehhâb b. Ali b. Abdilkâfî. el-Eşbâh ve’n-nezâir. thk. Adil Ahmed Abdü’l-Mevcûd - Ali Muhammed Muavvaz. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1991.
• Şemrî, Ahmed Nezâl Gâzî. Kavâ‘idu’t-tevcîh ‘inde’l-Enbârî. Mısır: Kahire Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2009.
• Tantâvî, Muhammmed. Neş’etü’n-nahv ve târihu eşheri'n-nühât. Mısır: Daru’l-Maarif, 7. Basım, 1995.
• Tekin, Mahmut. “Alî el-Kârî ve Tasrîfu'z-Zencânî İsimli Eser için Kaleme Aldığı Şerhi”, Artuklu Akademi 2020/7 (2), 337-362.
• Ureyfî, Seyf b. Abdurrahmân b. Nâsır. Şerhu Kitâbi Sîbeveyhi li Rummânî. Riyad: İmâm Muhammed b. Su‘ûd İslâmi Üniversitesi, 1998.
• Üşmûnî, Ali b. Muhammed b. İsâ Ebü’l-Hasan. Şerhu’l-Üşmûnî ʿalâ Elfiyyeti İbn Mâlik (Menhecü's-sâlik ilâ Elfiyyeti İbn Mâlik). 4 Cilt. Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1998.
• Zeccâcî, Ebü’l-Kâsım Abdurrahman b. İshak. el-İzâh fî ‘ileli'n-nahv. thk. Mâzin el-Mübârek. Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 5. Basım, 1986.
• Zerkeşî, Bedreddin Muhammed b. Abdullah. el-Burhân fî ‘ulûmi'l-Kur'ân. thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrahîm. 4 Cilt. Kahire: Dâru İhyai’l-Kütübi’l-‘Arabiyye, 1957.
• Zübeydî, Muhammed İbnü’l-Hasan. Tabakâtü’n-nahviyyîn ve'l-lugaviyyîn. thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrâhîm. Kahire: Daru’l-Ma’ârif, 2. Basım, 1984.