Mısırlı Çağdaş Dil Bilimcilerin Fonetik ve Fonoloji Kavramlarına Dair Görüşleri Üzerine Bir İnceleme

Year 2025, Volume: 9 Issue: 1, 235 - 264, 30.06.2025

Şemdin Çavuş

https://doi.org/10.61272/duid.1675257

Abstract

Fonetik ve fonoloji kavramları her ne kadar terminolojik olarak modern dönemlerde ortaya çıkmış olsa da ifade ettikleri alanlar dilin tarihi kadar eskidir. Bu nedenle kavramların doğru anlaşılması ve ifade ettikleri alanların net bir şekilde belirlenmesi önemlidir. Bu çalışmada 1950’li yıllarda Avrupa’da eğitim görmüş, Arap dilinin gelişimine önemli katkılar sağlamış ve ses bilim alanında önemli eserler yayımlamış Mısırlı çağdaş dil bilimcilerden İbrâhîm Enîs, Temmâm Hassân, Mahmûd es-Se‘rân ve Kemâl Bişr’in fonetik ve fonolojiye dair yaklaşımları ele alınmıştır. Seçilen bu isimler, Arapçanın modernleşme sürecinde önemli roller üstlenmiş ve Arap dünyasında etkili olmuş isimlerdir. Makalenin ilk bölümünde ses bilimin genel tarihine ve Arap ses biliminin gelişimine kısaca değinilmiştir. Ardından fonetik ve fonoloji kavramlarının kökenleri, ifade ettikleri anlamlar ve ses bilimin dil bilim içerisindeki yeri açıklanmıştır. Ana bölümde Mısırlı çağdaş dil bilimcilerin bu kavramlara bakış açıları ele alınmıştır. Bu süreçte şu sorulara cevap aranmıştır: Dil bilimciler fonetik ve fonoloji kavramlarını nasıl tanımlamaktadırlar? Dil bilimciler fonetik ile fonoloji arasındaki farkı nasıl açıklamaktadırlar? Dil bilimciler hangi kavrama daha geniş anlam yüklemektedirler? Arapçada bu kavramlar hangi terimlerle karşılanmaktadır? Sonuç bölümünde ise bu farklılıklar ve kullanılan yöntemler üzerine bir değerlendirme yapılmıştır.

Keywords

Arap Dili , Dil Bilim , Ses Bilim , Fonetik , Fonoloji

An Examination of Contemporary Egyptian Linguists' Views on the Concepts of Phonetics and Phonology

Abstract

Although the terms phonetics and phonology emerged relatively recently in linguistic terminology, the domains they represent are as old as the history of language itself. Therefore, a correct understanding of these concepts and a clear delineation of the fields they denote are of vital importance. This study examines the approaches of prominent contemporary Egyptian linguists—Ibrāhīm Anīs, Tammām Ḥassān, Maḥmūd al-Saʿrān and Kamāl Bishr—to the concepts of phonetics and phonology. These scholars, who received their academic training in Europe during the 1950s, have made significant contributions to the development of Arabic and have published influential works in the field of phonetic studies. The selected figures have played a key role in the modernization of the Arabic language and have had a substantial impact across the Arab world.The first section of the article provides a brief overview of the general history of phonetic science and the development of phonetics within the Arabic linguistic tradition. This is followed by an explanation of the origins and meanings of the concepts of phonetics and phonology, as well as their positions within the broader field of linguistics. The main section of the article analyzes how these contemporary Egyptian linguists have approached and interpreted these two concepts. In doing so, the study seeks to answer the following questions: How do these linguists define the concepts of phonetics and phonology? How do they distinguish between the two? Which of the two concepts do they assign broader significance to? And finally, what terms are used in Arabic to refer to these concepts? The conclusion offers an evaluation of the differences in their approaches and the methodologies employed.

Keywords

Arabic Language , Linguistics , Phonetics , Phonology

References

• Aksan, Doğan. Her Yönüyle Dil. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2. Basım, 1979.
• Bilici, Mahmut. İbrahim Enis Hayatı, Eserleri ve Görüşleri. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Bişr, Kemâl. el-Esvâtü’l-‘Arabiyye. Kahire: Mektebetü’ş-Şebâb, ts.
• Bişr, Kemâl. ‘İlmu’l-asvât. Kahire: Dâru Garîb, 2000.
• Çavuş, Şemdin. Kemâl Bişr Hayatı Eserleri ve Ses Bilime Dair Görüşleri. Bursa: Bursa Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2023.
• Demirci, Kerim. “Fonem Teriminin Önemi Hakkında”. Journal of Turkish Studies Volume 6 Issue 2/6 (2011), 359-366. https://doi.org/10.7827/TurkishStudies.2327
• Dilâçar, Agop. “Gramer: Tanımı, Adı, Kapsamı, Türleri, Yöntemi, Eğitimdeki Yeri ve Tarihçesi”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten 19 (01 Haziran 1971), 83-145.
• Durmuş, İsmail - Yüksel, Ahmet. “Savtiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2009. Erişim 01 Mart 2025. https://islamansiklopedisi.org.tr/savtiyye
• Enîs, İbrâhîm. el-Eṣvâtü’l-luġaviyye. Kahire: Mektebetü’l-Anglo el-Mısriyye, 1975.
• Hassân, Temmâm. el-Luġa beyne’l-miʿyâriyye ve’l-vaṣfiyye. Kahire: ‘Alemü’l-Kütüb, 2000.
• Hassân, Temmâm. el-Luġatü’l-ʿArabiyye: Maʿnâhâ ve mebnâhâ. Rabat: Dâru’s-Sekâfe, 1994.
• İbn Cinnî, Ebû’l-Feth Osmân. Sırru ṣınâʿati’l-iʿrâb. 1 Cilt. Riyad: Dâru’l-Kalem, 1993.
• İbn Sînâ, Ebû Alî el-Hüseyn b. Abdillâh. Esbâbü ḥudûs̱i’l-ḥurûf. thk. Muhammed Hassân et-Tayyân - Yahyâ Mîr ‘Alem. Dımaşk: Mecma’i’l-Lügati’l’Arabiyye, 1403/1983.
• İnce, Nazife Nihal. Hicrî İlk Dört Asırda Arap Dili Ses Bilimi Çalışmaları. Konya: Konya Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2005.
• Karaağaç, Günay. Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2. Basım, 2018.
• Museddî, ‘Abdusselâm. et-Tefkîrü’l-lisânî fi’l-hadârati’l-‘Arabiyye. Tunus: Dâru’l-‘Arabiyye li’l-Kitâb, 1986.
• Necât, Mûmine. “Cühûdu ‘ulemâi’l-asvâti’l-‘Arabi’l-muhdesîn -Ramazân ‘Abdu’t-tevvâb nemûzecen-”. Mecelletu Dirâsât ve Ebhâs 17/1 (2025), 145-152.
• Onan, Bilginer. “Dîvânü lugāti’t-Türk’ün Dil Öğretim Yöntemleri ve Dünya Filolojisine Katkıları Bakımından Bir Değerlendirmesi”. Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi 13 (2003), 425-445.
• Sarıkaya, Muammer. “Araplarda Fonetik İlminin Doğuşu”. Bilimname 2/4 (2004), 117-131.
• Saussure, Ferdinand. ‘İlmu’l-Lugati’l-‘Âm. çev. Yûîl Yusuf ‘Azîz. Bağdat: Dâru Afâk ‘Arabiyye, 3. Basım 1985.
• Sekkâkî, Ebû Yakûb Yusuf bin Ebî Bekr bin Muhammed bin Ali. Miftâḥu’l-ʿulûm. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1987.
• Semîhiyyîn, Bader Sened. Cühûdü Kemâl Bişr fî’d-dersi’l-lügaviyyi’l-hadîs. Ürdün: Câmi‘atü Mu’te, Yüksek Lisans Tezi, 2012.
• Se’rân, Mahmûd. ‘İlmü’l-luga: mukaddime lilkârii’l-‘Arabî. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-‘Arabî, 1997.
• Sevan, Nişanyan. “Fonetik- Nişanyan Sözlük”. Erişim 01 Mart 2025. https://www.nisanyansozluk.com/kelime/fonetik
• Sîbeveyhi, Ebû Bişr ‘Amr bin Osmân bin Kanber. el-Kitâb. thk. ‘Abdu’s-Selâm Hârûn. 4. Cilt. Riyad: Dâru’r-Rifâ‘a, 2. Basım, 1406/1986.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. el-Aḫbârü’l-merviyye fî sebebi vażʿi’l-ʿArabiyye. thk. ‘Abdu’l-Hekîm el-Enîs. Abu Dabi: Dâiretü’ş-Şuûni’l-İslamiyye ve’l-‘Ameli’l-Hayriyye, 1432/2011.
• Tayyân, Muhammed Hassân. “‘İlmu’l-asvât ‘inde’l-‘Arab”. Mecelletu Mecma’i’l-Lügati’l’Arabiyye bi-Dımaşk 69/4 (1994), 777-802.
• Tekin, Selim. Temmam Hassan ve Arap Dilbilim Çalışmalarındaki Yeri. Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Topbaş Seyhun - Kopkallı Handan. “”Ses bilimi” ve “Ses bilgisi” Terimleri Üzerine”. Dil Bilimi Araştırmaları Dergisi 5 (1994), 310-322.
• Yakûb, Emîl. el-Me‘âcimu’l-luğaviyyetul-‘Arabiyyetu. Beyrut: Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 1981.
• Yıldırım, Gamze. Türk Dili Üzerine Ses Bilimsel Bir İnceleme. Sivas: Sivas Cumhuriyet Üniversitesi, Doktora Tezi, 2023.
• Yüksel, Ahmet. “İlk Dönem Arap Dilcilerinde Fonetik Çalışmalar: el-Halîl b. Ahmed el-Ferâhîdî Örneği”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Dergisi 24/24-25 (2007), 135-151.